Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 kwietnia 1999 r.
II UKN 570/98
Obowiązek ubezpieczenia w myśl art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 grud-
nia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.)
powstaje z dniem rozpoczęcia działalności, co oznacza faktyczne podjęcie
działalności gospodarczej. Jeżeli nie doszło do podjęcia działalności z powodu
przeszkód prawnych lub faktycznych, obowiązek ubezpieczenia nie powstaje.
Przewodniczący; SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 1999 r. sprawy z wniosku
Agnieszki Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o za-
płatę składek na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wnioskodawczyni od
wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 kwietnia 1998 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 27 stycznia 1998
r. [...] oraz decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 5 wrześ-
nia 1996 r. [...] i stwierdził, że wnioskodawczyni Agnieszka Z. nie podlegała ubezpie-
czeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od
dnia 1 marca 1993 r. do 31 lipca 1996 r.,
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz wnioskodawczyni kwotę 2.500 zł (dwa
tysiące pięćset) tytułem zwrotu kosztów procesu.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu oddalił odwołanie wnioskodawczyni Agnieszki Z. od
decyzji ZUS Oddziału w W. z dnia 5 września 1996 r., w której stwierdzono, że pod-
lega ona ubezpieczeniu społecznemu od dnia 1 marca 1993 r. z tytułu wykonywania
2
działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania galanterii i odzieży sportowej i jest
w związku z tym zobowiązana do opłacenia składek za okres od 1 marca 1993 r. do
31 lipca 1996 r. w kwocie 5.886,12 zł oraz odsetek za zwłokę w kwocie 4.955,80 zł.
Nadto Sąd zasądził od wnioskodawczyni na rzecz ZUS-u kwotę 1.000 zł tytułem
kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd ustalił, że wnioskodawczyni zawarła ze swoimi rodzicami Zdzisławem Z. i
Krystyną Z. umowę spółki cywilnej, której celem było prowadzenie, począwszy od 11
lutego 1993 r., działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu galanterii,
odzieży sportowej, wykonywaniu usług kserograficznych i handlu w zakresie artyku-
łów wielobranżowych. Wnioskodawczyni wniosła do spółki, z własnego majątku,
wkład w kwocie 22.000.000 starych złotych oraz zobowiązała się do świadczenia
pracy na rzecz Spółki, w zamian za co uzyskała 15% udział w zyskach Spółki. Dzia-
łalność ta została wpisana w dniu 1 marca 1993 r. do ewidencji [...]w Urzędzie Miasta
w D.Z. Agnieszka Z. od 1992 r. rozpoczęła studia stacjonarne na Akademii Wycho-
wania Fizycznego w W. Przez okres ich trwania mieszkała w W., a na weekendy wra-
cała do domu. Jako studentka uzyskała legitymację ubezpieczeniową uprawniającą
ją do korzystania z usług medycznych. Wnioskodawczyni ukończyła studia uzyskując
tytuł magistra 8 lipca 1996 r. Od 1 marca 1993 r. do 31 lipca 1996 r. Agnieszka Z.
składała w Urzędzie Skarbowym w K. deklaracje miesięczne na zaliczkę na podatek
dochodowy PIT-5 oraz zeznania roczne z tytułu dochodów osiąganych z działalności
w spółce cywilnej. Ponieważ wnioskodawczyni nie dopełniła ciążącego na niej obo-
wiązku zgłoszenia do ubezpieczenia jako osoba prowadząca działalność gospodar-
czą, Zakład Ubezpieczeń Społecznych objął ją tym ubezpieczeniem z urzędu. Decy-
zją z dnia 5 września 1996 r. zobowiązał jednocześnie Agnieszkę Z. do zapłacenia
zaległych składek w kwocie 5.886,12 zł wraz z odsetkami za zwłokę w kwocie
4.995,80 zł. Obecnie wnioskodawczyni jest na równi z rodzicami zaangażowana w
sprawy Spółki, między innymi pracuje na jej rzecz. Od października 1996 r. do kwiet-
nia 1997 r. opłacała składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej przez
siebie działalności.
W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Wojewódzki uznał decyzję ZUS za
prawidłową, oceniając jako niewiarygodne wywody wnioskodawczyni dotyczące
aneksu Nr 2 do umowy spółki cywilnej z dnia 30 grudnia 1993 r., na mocy którego
miała ona być zwolniona do czasu ukończenia studiów z obowiązku świadczenia
pracy na rzecz Spółki. Przedłożony Sądowi aneks miał stanowić kserokopię doku-
3
mentu sporządzonego jako odpis z oryginału zapisu na dysku komputera. Zdaniem
Sądu, aneks nr 2 został sporządzony na potrzeby procesu, w celu uprawdopodob-
nienia twierdzeń wnioskodawczyni.
W myśl art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), wszystkie osoby prowadzące działalność
gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji w ramach jednostki organizacyjnej nie
będącej osobą prawną – a spółka cywilna nie jest osobą prawną – podlegają ubez-
pieczeniu na zasadach przyjętych w tej ustawie, zaś w art. 22 ust. 2 przewidziano, że
osoba taka może zostać objęta ubezpieczeniem z urzędu. Pogląd, iż wspólnik spółki
cywilnej nie świadczący bezpośrednio pracy na rzecz spółki nie prowadzi w jej ra-
mach działalności gospodarczej nie jest prawidłowy. Jak wynika bowiem z art. 860 §
1 KC celem zawarcia umowy spółki jest osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego,
a działanie wspólnika może się w tej mierze sprowadzać do wniesienia wkładu. W tej
sprawie bezsporne jest, że wnioskodawczyni wkład taki wniosła. Stanowisko powyż-
sze w pełni podzielił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, który wyrokiem z dnia 30 kwiet-
nia 1998 r. [...] oddalił apelację wnioskodawczyni.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą
oraz ich rodzin na skutek przyjęcia, że ubezpieczeniu podlega każda osoba wpisana
do ewidencji działalności gospodarczej, gdy tymczasem obowiązkiem tym są objęte
jedynie takie osoby, które faktycznie prowadzą działalność gospodarczą, wniosła o
jego zmianę „i uwzględnienie odwołania” z zasądzeniem kosztów postępowania za
wszystkie instancje w kwocie 2.500 zł (1.000 zł za I instancję i po 750 zł za II instan-
cję i postępowanie przed Sądem Najwyższym). W uzasadnieniu skarżąca powołała
się na stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 stycznia 1990 r., II
URN 144/89.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, powołany w niej bowiem zarzut naruszenia prawa
materialnego – art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. – jest usprawiedliwiony.
Z niekwestionowanych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd wynika, iż umowa
4
spółki cywilnej zawarta została przez wnioskodawczynię w dniu 11 lutego 1993 r., a
więc w czasie, gdy była studentką (na studiach stacjonarnych) Akademii Wycho-
wania Fizycznego w W. Przez cały okres studiów mieszkała ona w W., a przyjazdy
do domu w D.Z. miały miejsce jedynie w weekendy.
Przez zawarcie umowy spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w
szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § 1 KC). Cel gospodarczy winien
być pojmowany jako działanie zmierzające do uzyskania korzyści materialnych, nie
można jednak tego celu utożsamiać tylko z celem zarobkowym. Realizacja wspólne-
go celu gospodarczego nie zawsze będzie równoznaczna z prowadzeniem działal-
ności gospodarczej w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) – tak w uzasadnieniu
uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP
40/91, z glosą J. Mokrego, PS 1992, nr 9, s. 80. Z faktu zawiązania spółki cywilnej
nie może wynikać obowiązek osobistego świadczenia pracy, a okoliczność, że spółka
cywilna uzyskała wpis do ewidencji działalności gospodarczej, sama przez się nie
oznacza, że zachodzą przesłanki do objęcia wszystkich wspólników obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. W myśl
art. 1 ust. 1 i 2 tej ustawy (obecnie – od 1 stycznia 1999 r. – już nieobowiązującego
na podstawie art. 122 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) obowiązkowemu ubez-
pieczeniu społecznemu podlegają osoby fizyczne, prowadzące na własny rachunek
działalność gospodarczą, a w sytuacji, gdy działalność ta jest prowadzona przez dwie
lub więcej osób, w ramach jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej,
ubezpieczeniu podlega każda z tych osób. Obowiązek ubezpieczenia powstaje z
dniem rozpoczęcia działalności rodzącej taki obowiązek, a rozpoczęcie to oznacza
faktyczne podjęcie działania gospodarczego. Jeżeli więc nie doszło do podjęcia
działalności gospodarczej, czy to z powodu przeszkód prawnych (tak w sprawie rozs-
trzygniętej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 1990 r., II URN 144/89)
czy też wobec przeszkód faktycznych związanych z wyprowadzeniem się ze względu
na podjęcie studiów stacjonarnych, obowiązek ubezpieczenia nie powstaje. Obowią-
zek ten nie powstaje również wtedy, gdy już przy powoływaniu jednostki organizacyj-
nej, w ramach której ma być prowadzona działalność co najmniej przez dwie osoby,
zakłada się, że jedna z nich – poza wniesieniem kapitału – faktycznie działalności nie
5
podejmuje. Ubezpieczeniu bowiem z tego tytułu podlegają wyłącznie osoby faktycz-
nie prowadzące działalność gospodarczą, także w ramach spółki, nie zaś wszyscy
wspólnicy założyciele spółki cywilnej, niezależnie od tego, czy faktycznie przystąpili
do prowadzenia działalności gospodarczej.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy jest niewątpliwe, że status
Agnieszki Z. jako wspólnika w okresie studiów w W. i po ich zakończeniu oraz po
powrocie do domu był zupełnie różny. W czasie studiów działalności w spółce wnios-
kodawczyni nie podjęła, obecnie zaś jest na równi z rodzicami zaangażowana w
sprawy spółki.
Przy bezspornych okolicznościach faktycznych sprawy, gdy zachodzi jedynie
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 1 ustawy z dnia 18 grud-
nia 1976 r., należało w uwzględnieniu kasacji zmienić zaskarżony wyrok oraz po-
przedzający go wyrok Sądu pierwszej instancji i uwzględnić odwołanie wnioskodaw-
czyni od decyzji organu rentowego (art. 39315
KPC). O kosztach procesu orzeczono
na podstawie art. 98 KPC, uwzględniając taryfowe wynagrodzenie pełnomocnika pro-
cesowego za obie instancje i w postępowaniu kasacyjnym.
========================================