Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 maja 1999 r.
I PKN 26/99
Zakładowe porozumienie płacowe nie zastępowało warunków płacy wy-
nikających z umowy o pracę lub innych czynności kształtujących treść stosun-
ku pracy (art. 21 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakła-
dowych systemów wynagradzania (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 69, poz.
407), dla zmiany których konieczne było dokonanie wypowiedzenia zmieniają-
cego.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 maja 1999 r. sprawy z powództwa
Zbigniewa C. przeciwko Przedsiębiorstwu P.K.S w J. o dodatek stażowy i nagrodę
jubileuszową, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 14 października 1998 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jędrzejowie, wyrokiem z dnia 19 marca 1998 r.,
[...] oddalił powództwo Zbigniewa C. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowej Komu-
nikacji Samochodowej w J. o wyrównanie dodatku stażowego oraz o nagrodę jubileu-
szową za 35 i 40 lat pracy. Sąd ustalił, że powód w okresie od 1 września 1957 r. do
2 sierpnia 1969 r. pracował jako kierowca w tzw. transporcie niezorganizowanym.
Następnie był zatrudniony w pozwanym zakładzie od 16 lutego 1970 r. do 31 grudnia
1997 r. W piśmie z 3 sierpnia 1979 r. dyrektor strony pozwanej podjął indywidualną
decyzję, w której zaliczył powodowi do stażu pracy w PKS wyżej wskazany okres
zatrudnienia w transporcie niezorganizowanym. Pracodawca, wyliczając powodowi
wysokość dodatku stażowego, traktował okres pracy w transporcie niezorganizowa-
2
nym, jako zatrudnienie poza PKS, co powodowało obniżenie wysokości tego dodat-
ku. Ze względu na niezaliczenie tego stażu, nie przyznano powodowi także nagród
jubileuszowych za 35 i 40 lat pracy. Sąd Rejonowy przyjął, że powodowi nie przysłu-
guje dopłata do dodatku stażowego, gdyż obowiązujący u strony pozwanej Układ
Zbiorowy Pracy przewidywał wyliczanie tego dodatku odrębnie za staż pracy w PKS
(1,5% za każdy rok) i odrębnie za staż pracy poza PKS (1%). Nadto w okresie 1994-
1997 nastąpiła zmiana Szczegółowych Zasad Wynagradzania Pracowników PKS w
Jędrzejowie, dokonana aneksem nr 11, wskutek której dodatek za staż pracy ustalało
się odrębnie za okresy zatrudnienia w PKS i poza nim. Zdaniem Sądu Rejonowego,
powodowi nie przysługiwały nagrody jubileuszowe za 35 i 40 lat, gdyż jego zakłado-
wy staż pracy wynosił łącznie 28 lat i 4 miesiące, natomiast od 1 kwietnia 1991 r. do
stażu pracy uprawniającego do tej nagrody zaliczano tylko zatrudnienie w PKS.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem
z dnia 14 października 1998 r. [...] zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i zasądził
od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 2 221,05 zł z odsetkami tytułem wyrów-
nania wysokości dodatku stażowego oraz kwotę 8 211,66 zł z odsetkami tytułem
nagrody jubileuszowej za 40 lat pracy. W pozostałym zakresie Sąd powództwo od-
dalił. Sąd Wojewódzki stwierdził, że zgodnie z art. 33 § 4 ust. 1 Układu Zbiorowego
Pracy w PKS z 1974 r. do stażu pracy w jednym zakładzie, który był wymagany do
uzyskania dodatku stażowego, wliczało się kierowcom autobusów okres zatrudnienia
w transporcie niezorganizowanym. Zasada ta została uściślona w porozumieniu z
dnia 30 kwietnia 1981 r., stanowiącym protokół dodatkowy do tego Układu Zbiorowe-
go Pracy. W protokole tym ustalono, że kierownik zakładu pracy w porozumieniu ze
związkami zawodowymi może podjąć decyzję w zakresie zaliczenia do stażu pracy w
PKS wcześniejszych okresów zatrudnienia we wszystkich jednostkach organizacyj-
nych, w których pracownik nabył lub mógł nabyć prawo do dodatku za staż pracy.
Zgodnie z § 2 tego protokołu realizacja tego uprawnienia następowała na podstawie
decyzji kierownika zakładu pracy, pod warunkiem posiadania środków finansowych.
Okresy pracy zaliczone na podstawie takich indywidualnych decyzji były traktowane
tak, jak okresy zatrudnienia w PKS. Dotyczy to decyzji wydanych do 31 marca 1981
r. przez dyrektora byłego zjednoczenia PKS oraz decyzji wydanych przez kierowni-
ków poszczególnych jednostek organizacyjnych do 30 października 1984 r. Powód
otrzymał w dniu 3 sierpnia 1979 r. taką decyzję, zaliczającą mu staż pracy w trans-
porcie niezorganizownym do stażu pracy w PKS. Dlatego Sąd drugiej instancji uznał,
3
że do powoda nie miały zastosowania przepisy ustalające sposób liczenia dodatku
za staż pracy odrębnie względem zatrudnienia w PKS i poza nim. Zdaniem Sądu
taka zasada dotyczyła tylko tych pracowników, którym nie wydano takich decyzji.
Powodowi należało więc zaliczać staż pracy od 1957 r. i traktować go jak staż pracy
w PKS, zarówno do okresu zatrudnienia, od którego zależała wysokość dodatku za
staż pracy, jak też do okresu, od którego zależało nabycie prawa do nagrody jubileu-
szowej. Dlatego też Sąd drugiej instancji uznał powództwo za uzasadnione co do
wyrównania dodatku za staż pracy za okres nieprzedawniony oraz w zakresie nag-
rody jubileuszowej za 40 lat pracy (w zakresie nagrody za 35 lat uznał roszczenie za
przedawnione).
Od tego wyroku kasację wniosła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 19 ust. 1 pkt 3 i art. 19 ust. 7 pkt 1 i pkt 3a i
3b oraz art. 20 ust. 7 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia
zakładowych systemów wynagradzania, według numeracji przyjętej w jednolitym
tekście tej ustawy, opublikowanym w Dz.U. z 1988 r. Nr 28, poz. 196. Zarzuciła też
naruszenie § 14 ust. 1 i 2 i § 19 ust. 1 i 2 aneksu nr 11 z dnia 28 listopada 1988 r.,
obowiązującego od dnia 1 listopada 1988 r., do Szczegółowych Zasad Wynagradza-
nia Pracowników Krajowej Państwowej Komunikacji Samochodowej Oddział w J.,
obowiązujących od 1 lutego 1985 r., przez przyjęcie, że zasady dwustopniowego ob-
liczania dodatku stażowego za okresy zatrudnienia w PKS i poza PKS, o których
mowa w aneksie nr 11, nie mają zastosowania do powoda, ponieważ rozróżnienie
tych okresów zatrudnienia, dotyczyć może pracowników, do których kierownik zakła-
du nie podjął decyzji o zaliczeniu okresu zatrudnienia do stażu pracy. W uzasadnie-
niu kasacji strona pozwana wywiodła, że na przestrzeni lat zmieniały się zasady wy-
nagradzania oraz wypłacania dodatków stażowych i nagród jubileuszowych. Na
podstawie art. 33 § 4 ust. 1 pkt 1 Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników PKS z
dnia 31 grudnia 1974 r. do stażu pracy w jednym zakładzie pracy, wymaganym do
uzyskania dodatku stażowego, wliczało się kierowcom także okres zatrudnienia w
transporcie niezorganizowanym, jeżeli z tego transportu przeszli bezpośrednio do
PKS. Decyzją dyrektora z 3 sierpnia 1979 r. pozwany wliczył powodowi okres zatrud-
nienia w transporcie niezorganizowanym do stażu pracy w PKS. Jednakże nowe
uregulowania wprowadzały z dniem 25 lutego 1985 r. Szczegółowe Zasady Wyna-
gradzania Pracowników KPKS w J., wydane w na podstawie ustawy o zasadach two-
rzenia zakładowych systemów wynagradzania. Określone w § 14 tego porozumienia
4
zasady obliczania dodatku za staż pracy i w § 19 dotyczące nagród jubileuszowych,
ustaliły, że podstawą wymiaru dodatku i nagrody było, w myśl art. 19 i art. 20 ust. 4
ustawy, najniższe wynagrodzenie pracowników uspołecznionych zakładów (zamiast
dotychczasowego zasadniczego miesięcznego wynagrodzenia). Była to więc zmiana
na niekorzyść. Powód w dniu 29 października 1987 r. otrzymał nagrodę jubileuszową
za 30 lat pracy, obliczoną według najniższego wynagrodzenia. Z dniem 1 listopada
1988 r., aneksem nr 11 do Szczegółowych Zasad Wynagradzania Pracowników
PPKS zostały ponownie zmienione zasady dotyczące ustalania stażu pracy dla po-
trzeb prawa do dodatku za ten staż i nabycia nagród jubileuszowych. W § 14 tych
Zasad ustalono, że dodatek za staż pracy będzie liczony odrębnie za okres zatrud-
nienia w PKS (1,5% od stawki osobistego zaszeregowania) i odrębnie za okres za-
trudnienia poza PKS (1% tej stawki). Natomiast w § 19 ustalono, że nagrody jubileu-
szowe będą za okres pracy przed zatrudnieniem w PKS liczone według najniższego
wynagrodzenia, a za okres pracy w PKS według wynagrodzenia urlopowego. Wów-
czas strona pozwana zaczęła traktować okres pracy powoda od 1 września 1957 r.
do 2 sierpnia 1969 r., jako okres zatrudnienia poza PKS, co wpłynęło na sposób ob-
liczania dodatku stażowego. Zdaniem strony pozwanej, pogląd Sądu drugiej instan-
cji, że okres pracy powoda w transporcie niezorganizowanym, zaliczony do stażu
pracy w PKS decyzją dyrektora, należy traktować jak okres pracy w PKS, jest nie-
zgodny ze wskazanymi przepisami Zasad Wynagradzania, które odpowiadały prze-
pisom ustawy o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania. Zda-
niem strony pozwanej, art. 19 ust. 1 pkt 3 i ust. 7 tej ustawy „pozwolił na wsteczne
uchylenie uprawnień nabytych przez pracowników”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Co do zarzutów kasacji dotyczących nabycia przez powoda prawa do nagrody
jubileuszowej za 40 lat pracy, to są one niejasne. Istota sporu w tym zakresie spro-
wadza się nie do tego jak liczyć zakładowy i ogólny staż pracy dla wyliczenia wyso-
kości nagrody. Istotne było czy w ogóle staż pracy poza PKS wliczało się do okresu,
od którego zależało nabycie prawa do tej nagrody. W tym zakresie faktycznie pows-
tała wątpliwość co do uprawnień powoda ze względu na zmianę w Szczegółowych
Zasadach Wynagradzania Pracowników KPKS w J., wprowadzoną od dnia 1 kwiet-
nia 1991 r. aneksem nr 19. Zgodnie z nowym brzmieniem § 19 ust. 1 tych Zasad pra-
5
cownicy otrzymywali nagrody jubileuszowe za pracę w PPKS. Oznaczało to więc
wprowadzenie zasady, że tylko staż zakładowy dawał uprawnienie do nabycia tej
nagrody. Jednakże strona pozwana nie dostrzega regulacji § 19 ust. 4 Zasad, wed-
ług której procentowy wymiar nagrody jubileuszowej ustalało się za okresy pracy w
PPKS i inne okresy zaliczone do okresów pracy w PPKS przed 1 listopada 1984 r. Z
tego przepisu wynikało jednoznacznie, że okres zatrudnienia poza PKS, który został
przed 1 listopada 1984 r. wliczony do zakładowego stażu pracy (a tak było u powo-
da) był wliczany do stażu pracy, od którego zależało nabycie prawa do nagrody jubi-
leuszowej i był traktowany, tak jak staż zakładowy. W tym zakresie zarzuty kasacji są
więc nieusprawiedliwione, gdyż uprawnienie powoda wynikało z przepisów zakłado-
wego systemu wynagradzania, wskazanych przez stronę pozwaną jako naruszone.
Słusznie więc Sąd drugiej instancji przyjął, że powód nabył prawo do nagrody jubileu-
szowej za 40 lat pracy.
Jeżeli chodzi o sposób liczenia stażu pracy powoda dla potrzeb ustalenia wy-
sokości dodatku za ten staż, to Sąd drugiej instancji ograniczył się do stwierdzenia,
że okres zatrudnienia powoda przed podjęciem pracy w PKS został mu zaliczony na
podstawie indywidualnej decyzji dyrektora strony pozwanej, mającej umocowanie w
wówczas obowiązujących przepisach. Jest to niewątpliwie słuszne stanowisko, ale
niewystarczające dla oceny, czy tego szczególnego uprawnienia powód nie został
pozbawiony wskutek zmiany regulacji prawnych. W kasacji, co do zasady, słusznie
podnosi się konieczność analizy tego problemu w aspekcie wejścia w życie ustawy z
dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradza-
nia, a następnie regulacji wynikających z porozumień zakładowych zawartych na
podstawie tej ustawy i zmian w nich dokonywanych. W tym zakresie decydujące zna-
czenie ma art. 24 tej ustawy według jej jednolitego tekstu opublikowanego w Dz.U. z
1988 r. Nr 28, poz. 196 (art. 21 według jednolitego tekstu opublikowanego w Dz.U. z
1990 r. Nr 69, poz. 407). Zgodnie z tym przepisem porozumienie zakładowe zastę-
powało z dniem jego wejścia w życie wynikające z dotychczasowych przepisów od-
powiednie warunki umów o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania
stosunku pracy. Wejście w życie porozumienia zakładowego mogło więc, bez potrze-
by dokonania wypowiedzenia zmieniającego, spowodować zmianę warunków płacy
na niekorzyść pracownika. Strona pozwana twierdzi, że tak się stało w stosunku do
powoda. Nie jest to jednak zasadne w świetle prawidłowej wykładni tego przepisu.
Należy bowiem stwierdzić, że porozumienie zakładowe zastępowało tylko warunki
6
umów o pracę, które wynikały z dotychczasowych przepisów. Nie zastępowało więc
warunków płacy, które wynikały z umowy o pracę lub innych czynności kształtujących
treść stosunku pracy. Strony mogły bowiem ukształtować treść stosunku pracy na
korzyść pracownika nawet niezgodnie z przepisami prawa pracy (art. 18 KP). W
przypadku powoda treść jego stosunku pracy w zakresie sposobu liczenia jego stażu
zakładowego została ustalona na podstawie oświadczenia (decyzji) pracodawcy, wy-
danej oczywiście za zgodą powoda. Czynność ta była wprawdzie dokonana na pods-
tawie obowiązujących przepisów, ale treść stosunku pracy nie wynikała z samych
przepisów, lecz z tej właśnie (w istocie dwustronnej) czynności. Przepisy prawa
pracy nie kształtowały bowiem w tym zakresie warunków pracy i płacy, lecz jedynie
stwarzały możliwość ich odpowiedniego ukształtowania. Inaczej mówiąc, bez wyda-
nia przez dyrektora strony pozwanej „decyzji”, zaliczającej powodowi - jako zakłado-
wy staż - pracy przed zatrudnieniem w PKS, nie występowałby taki skutek. Ścisła
wykładnia omawianego przepisu (a niewątpliwie był to przepis wyjątkowy - pozwa-
lający na pogorszenie sytuacji prawnej pracownika bez wypowiedzenia warunków
pracy i płacy) prowadzi więc do wniosku, że wejście w życie ustawy i zawartego z jej
mocy porozumienia zakładowego (jego zmian) nie spowodowało zmiany treści sto-
sunku pracy powoda w zakresie sposobu liczenia jego stażu pracy, w tym traktowa-
nia okresu zatrudnienia przed podjęciem pracy w PKS, jako zakładowego stażu
pracy.
Z tych względów należało uznać, że kasacja nie powołuje się na usprawiedli-
wione podstawy i podlega oddaleniu z mocy art. 39312
KPC.
========================================