Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 maja 1999 r.
I PKN 59/99
Za szczególnie uzasadniony wypadek, w którym strona przegrywająca
sprawę w instancji, może być obciążona kosztami tylko częściowo (art. 102
KPC), można uznać sytuację, gdy wysokość wykazanych kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym mieści się w granicach wyznaczo-
nych przez § 15 ust. 4 pkt 1 w związku z § 3 ust. 1, § 6 i § 7 rozporządzenia Mi-
nistra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013
ze zm.), ale nie odpowiada stopniowi zawiłości sprawy, a zwłaszcza nakładowi
pracy pełnomocnika (§ 4 ust. 1 tego rozporządzenia).
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 maja 1999 r. sprawy z powództwa
Kamili K. przeciwko Szczecińskiej Energetyce Cieplnej - Spółce z ograniczoną odpo-
wiedzialnością w S. o nagrodę jubileuszową, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 listopada 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację;
zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki koszty postępowania kasacyj-
nego w kwocie 1316,80 zł (jeden tysiąc trzysta szesnaście złotych, 80), nie obciąża-
jąc jej tymi kosztami w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Szczecinie oddalił powództwo Kamili K. przeciwko Woje-
wódzkiemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w S. o zapłatę nagrody jubileuszo-
wej za 45 lat pracy w kwocie 21 493,50 zł. Sąd ustalił, że powódka w dniu 18 stycz-
nia 1991 r. zwróciła się do strony pozwanej o rozwiązanie umowy o pracę w związku
2
z przejściem na emeryturę i z dniem 29 stycznia 1991 r. rozwiązano umowę o pracę
za porozumieniem stron. Już od 1 lutego 1991 r. powódka podjęła ponownie u strony
pozwanej pracę w wymiarze 7/8 normy czasu pracy, a od 1 stycznia 1992 r. w peł-
nym wymiarze. Od 1 lutego do 31 grudnia 1991 r. powódka w czasie zatrudnienia
pobierała emeryturę. Od 1 stycznia 1992 r. zawiesiła jej wypłatę. W dniu 10 czerwca
1993 r. powódka otrzymała nagrodę jubileuszową za 40 lat pracy. W dniu 5 września
1997 r. poinformowała stronę pozwaną, że z dniem 1 stycznia 1998 r. chce rozwią-
zać umowę o pracę i przejść na emeryturę. Strony za porozumieniem rozwiązały
umowę o pracę z dniem 31 grudnia 1997 r. Staż pracy w wymiarze 45 lat powódka
uzyskałaby w dniu 10 czerwca 1998 r., a w dniu rozwiązania umowy o pracę wynosił
on 44 lata, 6 miesięcy i 20 dni. Sąd pierwszej instancji uznał, że powódka przeszła
na emeryturę w 1991 r., a więc rozwiązanie umowy o pracę w 1997 r. nie oznaczało
przejścia na emeryturę, gdyż powódka jedynie "odwiesiła" posiadane prawo do eme-
rytury. Wobec tego Sąd uznał, że nie została spełniona przesłanka nabycia prawa do
nagrody jubileuszowej z § 18 pkt 13 obowiązującego u strony pozwanej Układu Zbio-
rowego Pracy, w przypadku braku mniej niż 12 miesięcy stażu pracy w razie rozwią-
zania umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu, wyrokiem z dnia 5 listopada 1998 r. [...] w
uwzględnieniu apelacji powódki, zmienił ten wyrok i zasądził na jej rzecz żądaną
kwotę. Zdaniem Sądu drugiej instancji, powódka spełniła przesłanki § 18 pkt 13 UZP,
a w szczególności należy uznać, że w 1997 r. przeszła na emeryturę. Jest to bowiem
sytuacja, w której pracownik przestaje pracować i zaczyna pobierać emeryturę. Po-
wódka od 1992 r. podjęła pracę w pełnym wymiarze i wypłata jej emerytury uległa
zawieszeniu. Podjęcie zawieszonej wypłaty emerytury po kilku latach pracy jest fak-
tycznym przejściem na emeryturę. Sąd drugiej instancji odwołał się do uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1996 r., I PZP 8/96.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię § 18 pkt 13 Układu Zbiorowego Pracy oraz
niewłaściwe jego zastosowanie. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2
października 1990 r., I PR 284/90 (Sł. Prac. 1994 r. nr 1, s. 23), strona pozwana wy-
wiodła, że w przypadku podjęcia pracy przez osobę mającą ustalone prawo do eme-
rytury można jedynie mówić o zawieszeniu prawa do wypłaty przysługującego świad-
czenia lub o zmniejszeniu świadczenia. W tej sytuacji pracownik, pomimo zawiesze-
nia wypłaty świadczenia emerytalnego, nadal pozostaje emerytem, nawet jeśli jedno-
3
cześnie jest pracownikiem. Skoro zaś dana osoba uzyskała już status "emeryta", to
nie można mówić "o przejściu jej na emeryturę" w przypadku rezygnacji z pracy
przez emeryta-pracownika i odwieszeniu dotychczas zawieszonego świadczenia.
Powódka wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępowania ka-
sacyjnego w kwocie 6 000 zł oraz zwrot wydatków pełnomocnika w związku z
uczestniczeniem w rozprawie przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie "przejścia na emeryturę" lub "rozwiązania stosunku pracy w związku z
przejściem na emeryturę" było przedmiotem wielu wypowiedzi orzecznictwa. Doty-
czyły one z reguły roszczeń o odprawę emerytalną, ale mogą być odpowiednio
uwzględnione przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy. Zaznaczyć przy tym należy, że
wypowiedzi orzecznictwa dotyczyły różnych przepisów, zawierających różne sfor-
mułowania. Należy więc je odpowiednio odnieść do treści przepisu stanowiącego
podstawę rozstrzygnięcia w sprawie. Trudno odnieść się do orzeczenia wskazanego
w kasacji (wyrok z dnia 2 października 1990 r., I PR 284/90), gdyż nie było ono publi-
kowane, a jedynie omawiane w literaturze. Jego teza ma następujące brzmienie: z
istoty roszczenia o odprawę emerytalną (art. 455 KC w związku z art. 300 KP) wyni-
ka, że staje się ono wymagalne w dacie "przejścia na emeryturę"; termin ten uzależ-
niony jest więc od zaistnienia określonego zdarzenia prawnego, a nie od uzyskania o
nim wiedzy przez dłużnika; odprawa emerytalna jest świadczeniem należnym byłemu
pracownikowi i to przesądza, że ze swej istoty, jako dług pieniężny powinno być speł-
nione w miejscu zamieszkania wierzyciela (dług oddawczy - art. 454 § 1 KC w
związku z art. 300 KP). Gdyby chcieć wskazać orzeczenie Sądu Najwyższego prze-
mawiające przeciwko uznaniu prawa powódki do nagrody jubileuszowej, to należało-
by powołać uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 31 maja 1989 r., III PZP 52/88
(OSNCP 1989 z. 12, poz. 190), według której urzędnikowi państwowemu przecho-
dzącemu na emeryturę lub rentę inwalidzką na podstawie przepisów ustawy z 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.) przysługuje jednorazowa odprawa przewidziana w art. 28 ust.1
ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31,
poz. 214 ze zm.) także wtedy, gdy przed podjęciem pracy w urzędzie państwowym
otrzymał odprawę z tytułu zwolnienia z wojskowej służby zawodowej. W uzasadnie-
4
niu tej uchwały Sąd Najwyższy uznał bowiem, że warunek "przejścia na emeryturę"
emeryta wojskowego, który podjął pracę w urzędzie państwowym, nie jest spełniony,
gdyż samo zaprzestanie pracy w urzędzie nie powoduje żadnych skutków prawnych
w sferze zaopatrzenia emerytalno-rentowego. Dlatego też urzędnik państwowy, były
żołnierz zawodowy, z chwilą zaprzestania pracy, nawet po wieloletnim zatrudnieniu w
urzędzie państwowym, nie nabędzie prawa do odprawy emerytalnej, jeżeli z zakoń-
czeniem pracy w urzędzie nie łączy się nabycie świadczeń emerytalno-rentowych.
Urzędnik taki bowiem z chwilą zaprzestania pracy nie przechodzi z urzędu państwo-
wego na emeryturę, lecz jedynie, nie będąc już pracownikiem - powraca do statusu
emeryta lub rencisty wojskowego. W sferze jego uprawnień emerytalno-rentowych
nie nastąpi jakakolwiek zmiana wynikająca z zatrudnienia w urzędzie państwowym.
W odniesieniu do tych stwierdzeń należy podkreślić (co zresztą czyniono w innych
orzeczeniach), że problem dotyczył szczególnych przepisów, a zwłaszcza, że emeryt
wojskowy po podjęciu pracy w urzędzie państwowym zachowywał prawo do emery-
tury i jej wypłaty.
W innych przypadkach podjęcia pracy przez emeryta, a w szczególności w ra-
zie zawieszenia w związku z tym wypłaty emerytury, orzecznictwo było jednolite. W
wyroku z dnia 13 września 1988 r., I PRN 30/88 (OSPiKA 1991 z. 3, poz. 111) Sąd
Najwyższy uznał, że pracownik, który pomimo ustalonego prawa do renty inwalidz-
kiej, podejmuje wykonywanie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, uzyskuje
wszystkie uprawnienia związane ze stosunkiem pracy i traci status rencisty, jeżeli na
skutek zatrudnienia jego prawo do renty ulega zawieszeniu; gdy więc rozwiąże sto-
sunek pracy - co powoduje ustanie zawieszenia prawa do renty i wznowienie jej wy-
płaty - uzyskuje prawo do przewidzianej w § 20 Porozumienia z dnia 26 listopada
1985 r. w sprawie branżowego systemu wynagradzania w przedsiębiorstwach prze-
mysłu węglowego odprawy pieniężnej, uzależnionej od przejścia na emeryturę lub
rentę inwalidzką, jeżeli poprzednio odprawa taka mu nie przysługiwała. Analizowa-
nego problemu dotyczy także uchwała z dnia 26 lipca 1991 r., I PZP 30/91 (OSNCP
1992 r. z. 3, poz. 44). Stwierdzono w niej, że pracownikowi, który po przejściu na
rentę otrzymał jednomiesięczną odprawę na podstawie § 25 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 1 marca 1982 r. w sprawie uposażenia pracowników zakładów spo-
łecznej służby zdrowia, zakładów pomocy społecznej i zakładów rehabilitacji zawo-
dowej inwalidów (Dz.U. Nr 68, poz. 65), przysługuje uzupełnienie odprawy, jeżeli
podjął ponownie zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, bez zawieszenia
5
prawa do renty, a w dacie kolejnego rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia
na emeryturę posiada staż pracy uprawniający do odprawy w wysokości trzymie-
sięcznego wynagrodzenia na podstawie § 19 rozporządzenia Ministra Zdrowia i
Opieki Społecznej z dnia 22 września 1989 r. (Dz.U. Nr 58, poz. 346). Orzecznictwo
dopuszcza więc sytuację prawną, w której następuje niejako "ponowne przejście na
emeryturę". Występuje to wówczas, gdy po uzyskaniu emerytury pracownik podej-
muje pracę, zwłaszcza w warunkach prowadzących do zawieszenia wypłaty świad-
czenia ubezpieczeniowego. W tym zakresie można wskazać nie publikowane wyroki:
z dnia 2 października 1990 r., I PR 283/90, stwierdzający, że pracownikowi, który
pobrał odprawę emerytalną, a następnie w związku z ponownym zatrudnieniem i po-
nownym przejściem na emeryturę uzyskał prawo do odprawy emerytalnej od ostat-
niego za-kładu pracy - odprawa ta przysługuje w ograniczonym zakresie oraz z dnia
2 października 1990 r., I PR 285/90, uznający, że jeżeli pracownikowi w chwili prze-
chodzenia na emeryturę przysługiwała jednorazowa odprawa w wysokości trzymie-
sięcznego wynagrodzenia odpowiadająca piętnastoletniemu okresowi pracy oraz
jeżeli ten sam pracownik w chwili "ponownego przejścia na emeryturę" wykazywał się
już dwudziestoletnim okresem pracy, za który odprawa przysługuje w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia - to przyznanie mu odprawy odpowiadającej
różnicy między sześciomiesięcznym a trzymiesięcznym wynagrodzeniem stanowi
uzupełnienie odprawy poprzedniej ze względu na spełnienie warunku wymaganego
dla otrzymania odprawy w wyższej wysokości. Sąd Najwyższy w składzie rozpozna-
jącym niniejszą sprawę poglądy te podziela.
Wobec tego należało uznać, że wyrok Sądu drugiej instancji jest wynikiem
prawidłowej wykładni i zastosowania prawa materialnego, a kasacja nie powołuje się
na usprawiedliwioną podstawę i podlega oddaleniu z mocy art. 39312
KPC.
Sąd Najwyższy zasądził na rzecz powódki jedynie część kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym, nie obciążając strony pozwanej tymi
kosztami w pozostałym zakresie. Wykazane przez powódkę koszty zastępstwa prze-
kraczały kwotę 6 000 zł. Zastępstwo to sprowadzało się do złożenia krótkiej odpo-
wiedzi na kasację oraz reprezentowania powódki przez pełnomocnika na rozprawie
przed Sądem Najwyższym. Wprawdzie wysokość wykazanych kosztów mieściła się
w granicach wyznaczonych przez stosowany odpowiednio § 15 ust. 4 pkt 1 w
związku z § 3 ust. 1, § 6 i § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12
grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności
6
radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.), ale nie odpowiadała stopniowi
zawiłości sprawy, a zwłaszcza nakładowi pracy pełnomocnika (§ 4 ust. 1 tego rozpo-
rządzenia). Sąd Najwyższy uznał, że jest to szczególnie uzasadniony wypadek w
rozumieniu art. 102 KPC, w którym strona przegrywająca sprawę w instancji może
być obciążona kosztami tylko częściowo.
========================================