Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 1999 r.
I PKN 89/99
Wynagrodzenie akordowe powinno określać stawkę akordową oraz
normy pracy.
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 maja 1999 r. sprawy z powództwa
Zbigniewa Ć. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Usługowo-Handlowemu „K.”
S.A. w K. o wynagrodzenie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 14 października
1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach, pozos-
tawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Zbigniewa Ć. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 14 paź-
dziernika 1998 r. [...], którym Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Kielcach z dnia 28 maja 1998 r. [...].
Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-
Usługowo-Handlowego „K.” Spółki Akcyjnej w K. na rzecz powoda Zbigniewa Ć.
kwotę 354 DM (z 8% odsetek w stosunku rocznym od dnia 21 października 1998 r.
do dnia 25 maja 1998 r. i z dalszymi odsetkami ustawowymi do dnia zapłaty) tytułem
ekwiwalentu pieniężnego za jeden podstawowy posiłek dziennie za okres od 12 maja
do 30 września 1997 r. oraz oddalił powództwo w pozostałej części, tj. w odniesieniu
do kwoty 8.394 zł. Sąd ten ustalił, iż powód zatrudniony był przez pozwaną Spółkę w
charakterze kamieniarza w okresie od 12 maja 1997 r. do 30 września 1997 r. Powód
2
świadczył pracę w Niemczech. Strony w umowie z dnia 12 maja 1997 r., ustaliły, że
powodowi przysługiwać będzie wynagrodzenie walutowe w łącznej wysokości w
kwocie 2.400 DM. Aneksem z dnia 12 maja 1997 r. podpisanym przez strony ustalo-
no, że należne wynagrodzenie obliczane będzie w systemie akordowym w taki spo-
sób, że wynagrodzenie stanowić będzie 28,5% wielkości miesięcznego przerobu
pracodawcy „na kontrakcie”, na którym zatrudniony jest pracownik, podzielone po-
między wszystkich pracowników fizycznych „kontraktu”. Powód podpisał zarówno
umowę o pracę, jak też aneks do tej umowy. Pozwany nie zapewnił powodowi jedne-
go posiłku w stołówce dziennie, ani też nie wypłacił ekwiwalentu za posiłki przygoto-
wane przez powoda, mimo obowiązku przewidzianego w tym przedmiocie w załącz-
niku nr 1 do umowy stanowiącego jej część składową. W związku z tym Sąd uznał
powództwo za uzasadnione co do kwoty 354 DM, stanowiącej ekwiwalent pieniężny
za jeden podstawowy posiłek dziennie w okresie od 12 maja 1997 r. do 30 września
1997 r., jako znajdujące swą podstawę w § 8 ust. 1 uchwały Rady Ministrów z dnia 3
maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji
budownictwa eksportowego i usług eksportowych (M.P. Nr 14, poz. 106). Sąd Pracy
uznał jednocześnie za nieuzasadnione powództwo o zapłatę wynagrodzenia waluto-
wego liczonego według zasad określonych w § 2 umowy z dnia 12 maja 1997 r., bo-
wiem powód podpisał aneks do tej umowy określający miesięczne wynagrodzenie
liczone od wielkości przerobu, zaś prawidłowości rachunkowego wyliczenia wynag-
rodzenia akordowego nie kwestionował.
Rozpoznając apelację powoda, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwier-
dził zwłaszcza, że do niego, jako pracownika zatrudnionego za granicą, mają zasto-
sowanie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w spra-
wie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w
celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity
tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), bowiem zarówno umowa o pracę, jak i
aneks zostały zawarte 12 maja 1997 r., a zatem przed dniem 23 czerwca 1998 r., co
jest istotne z uwagi na regulację art. 25 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie
ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.)
oraz art. 25a ust. 4 tej ustawy, dodanego przez ustawę z 8 maja 1998 r. zmieniającą
ustawę o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, a także o
zmianie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin
3
oraz o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U. Nr 66, poz. 431). Wpraw-
dzie wskazane przepisy nie wymieniają jako sposobu ustalania wynagrodzenia
systemu akordowego, którego wysokość uzależniona jest od miesięcznego przerobu,
nie znaczy to jednak, że postanowienia umowne przewidujące taką formę ustalania
wynagrodzenia, są nieważne.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut naruszenia art.
26 KP „przez błędną jego wykładnię i uznanie, że aneks do umowy o pracę w RFN z
dnia 8.05.1997 r. mógł zmienić postanowienia umowy o pracę zawartej w dniu
12.05.1997 r.” oraz zarzut naruszenia art. 18 § 1 KP „poprzez błędną jego interpre-
tację; przyjęcie, że postanowienia aneksu do umowy o pracę, na podstawie której
powstał stosunek pracy, mogą być mniej korzystne niż obowiązujące w tym zakresie
przepisy wydane na podstawie kodeksu pracy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnicze zarzuty kasacji są usprawiedliwione i skutkiem tego została ona
uwzględniona. Trafny jest zarzut naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 18 § 1 KP.
W myśl § 2 ust. 4 rozporządzenia z 27 grudnia 1974 r. umowa o pracę z pracowni-
kiem skierowanym do pracy za granicą powinna, między innymi, określać przysługu-
jące pracownikowi wynagrodzenie. Ściślejsze reguły ustalania tego wynagrodzenia
zawarte zostały zwłaszcza w § 3 ust. 1 uchwały Rady Ministrów z 3 maja 1989 r., w
myśl którego pracownikowi przysługuje w czasie zatrudnienia za granicą miesięczne
lub godzinowe wynagrodzenie walutowe w wysokości uzależnionej od zajmowanego
stanowiska pracy i przyznanej kategorii zaszeregowania, określone zgodnie z usta-
loną dla danego kraju tabelą stawek wynagrodzenia walutowego. Przy stosowaniu
tego przepisu – w przypadku zatrudnienia na terenie Niemiec – na uwadze należy
przy tym mieć art. 4 umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem
Republiki Federalnej Niemiec o oddelegowaniu pracowników polskich przedsię-
biorstw do realizacji umów o dzieło, sporządzonej w Bonn w dniu 31 stycznia 1990 r.
(Dz.U. Nr 98, poz. 474), z którego wynika, że zezwolenie na pracę jest udzielane pod
warunkiem , że wynagrodzenie wynikające z umowy, łącznie z częścią wypłacaną w
związku z zatrudnieniem za granicą, odpowiada wynagrodzeniu, jakie przewidują za
wykonanie porównywalnej pracy niemieckie układy zbiorowe pracy. Przepis ten
chroni przed dumpingiem socjalnym niemiecki rynek pracy, ale jednocześnie stanowi
4
istotną gwarancję zapewniającą odpowiedni poziom wynagrodzeń polskich pracow-
ników kierowanych do pracy w Niemczech. Jego respektowanie przez pracodawców,
a zwłaszcza organy państwowe, w tym sądy, w dużym stopniu jest miarą wiarygod-
ności naszego państwa jako rzetelnego realizatora przyjmowanych zobowiązań mię-
dzynarodowych. W rozpoznawanej sprawie – przy uwzględnieniu ustaleń faktycz-
nych poczynionych przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - zasadniczo idzie
jednakże o respektowanie tego, co wynika z § 3 ust. 1 uchwały z 3 maja 1989 r. Nie
przewiduje ona stosowania wynagrodzenia akordowego. Dopuszczenie jednakże
ustalenia w umowie zawieranej z pracownikiem zatrudnionym za granicą wynagro-
dzenia akordowego należy uznać za możliwe, jednak pod warunkiem, że nie spo-
woduje to pogorszenia sytuacji płacowej pracownika, wynikającej z przepisów
uchwały z 3 maja 1989 r. Warunkiem ponadto jest to, by ustalone wynagrodzenie
akordowe spełniało wymagania dostatecznej określoności, w szczególności przez
podanie pracownikowi stawki akordowej oraz normy pracy. Wymagania takiego nie
spełnia ustalenie, że wynagrodzenie będzie „obliczane w systemie akordowym w taki
sposób, że wynagrodzenie stanowić będzie 28,5% wielkości miesięcznego przerobu
pracodawcy na kontrakcie, na którym zatrudniany jest pracownik, podzielone pomię-
dzy wszystkich pracowników fizycznych kontraktu” (aneks do umowy z 12 maja 1997
r.). Brak tu bowiem bliższego wyjaśnienia, co się kryje pod pojęciem „wielkości mie-
sięcznego przerobu pracodawcy na kontrakcie”, jak jest on ustalany, czy jest to
określona kwota pieniężna i – jeżeli tak – według jakich zasad jest ona ustalana.
Ponadto brak jest także określenia zasad podziału „wielkości przerobu pracodawcy”
pomiędzy wszystkich pracowników fizycznych. W tym stanie rzeczy trudno przyjąć, iż
aneks z 12 maja 1997 r. wprowadza akord grupowy. Uzależniając wynagrodzenie od
„wielkości przerobu pracodawcy”, w nadmiernym zakresie przerzuca on przy tym ry-
zyko jego działalności na powoda, a ponadto, przy braku ustalenia zasad podziału
„wielkości przerobu” w niedopuszczalny sposób obciąża go także ryzykiem osobo-
wym, które powinien ponosić pracodawca. Ryzyko ponoszone przez powoda, którym
nie powinien on być obciążany, polega nie tylko na tym, że jego wynagrodzenie zos-
taje uzależnione od „przerobu pracodawcy", a więc związane jest z całokształtem
jego działalności „na kontrakcie”, ale wiąże się także z tym, iż w istocie w poważnej
mierze zależy ono od tego, jaką cenę wynegocjuje i uzyska pracodawca od swojego
niemieckiego kontrahenta oraz jak określi w wyrazie pieniężnym „wielkość przerobu”,
stanowiącego następnie podstawę wyliczenia (28,5%) wynagrodzeń wypłacanych
5
pracownikom. W tych warunkach należy stwierdzić, że przyjęty w aneksie z 12 maja
1997 r. „system akordowy” wynagradzania powoda nie został dostatecznie w nim
zdefiniowany i stąd nie może zostać uznany za obowiązujący strony umowy, a po-
nadto z uwagi na swoją niedookreśloność musi być uznany za mniej korzystny dla
powoda od systemu wynagrodzenia miesięcznego lub godzinowego przewidzianego
w § 3 ust. 1 uchwały z 3 maja 1989 r. Z mocy art. 18 § 2 KP uznać więc należy, iż
ustalenie zawarte w aneksie z 12 maja 1997 r. jest nieważne, a to oznacza, iż do
powoda ma zastosowanie zasada, że jego wynagrodzenie jest wynagrodzeniem
miesięcznym, a skoro wynagrodzenie takie zostało ustalone w umowie o pracę za-
wartej z powodem, to wynika z tego, iż wynagrodzenie takie powinno być mu wypła-
cone. Z reguły za korzystniejsze dla pracownika należy uznać takie uregulowanie
jego wynagrodzenia za pracę, które jest w miarę precyzyjnie określone (tak jest w
przypadku wynagrodzenia miesięcznego lub godzinowego) i nie wiąże się z nad-
miernym przerzucaniem na niego ryzyka prowadzenia działalności przez pracodaw-
cę, czy też ze stanem niepewności, co do jego wysokości, wynikającym z niedosta-
tecznego określenia elementów składowych akordowego (lub podobnego) systemu
wynagradzania, w szczególności zaś z zaniechania podania pracownikowi normy
pracy (art. 83 KP) oraz określenia stawki akordowej (ceny akordowej) czy też zasad
jej ustalania.
Z uwagi na sposób sformułowania kasacji, nie mógł zostać wzięty pod uwagę
zarzut naruszenia art. 26 KP, który został oparty na twierdzeniu, że aneks do umowy
został podpisany przed jej zawarciem, a tym samym został jak gdyby przez nią po-
chłonięty (zmieniony). Ustalenia Sądu drugiej instancji w tym zakresie są bowiem
inne. Są one dla Sądu Najwyższego miarodajne, gdyż są to ustalenia z zakresu fak-
tycznej podstawy rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy rozstrzyga zaś sprawę w granicach
kasacji (art. 39311
KPC), a to oznacza, że jeżeli zaskarżonemu wyrokowi nie posta-
wiono zarzutu pogwałcenia przepisów postępowania (na tej drodze w sposób poś-
redni mogą być podważane ustalenia dotyczące faktów sprawy) musi on uznać za
wiarygodny ten stan rzeczy, który stał się podstawą zaskarżonego rozstrzygnięcia. O
tyle więc zarzut naruszenia art. 26 KP nie mógł zostać wzięty pod uwagę w postępo-
waniu kasacyjnym. Ponieważ jednakże zarzut naruszenia art. 18 § 1 KP okazał się
trafny, kasacja musiała zostać uwzględniona.
Z powyższych przyczyn, uwzględniając art. 39313
§ 1 KPC, Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
6
========================================