Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 maja 1999 r.
II UKN 622/98
Jeżeli po wniesieniu odwołania od decyzji w sprawie z zakresu ubezpie-
czenia społecznego zostanie zgłoszone nowe żądanie, to sąd nie może go roz-
poznać i zobowiązany jest przekazać to żądanie do rozpoznania organowi ren-
towemu (art. 47710
§ 2 KPC).
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Wasilewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 maja 1999 r. sprawy z wniosku
Mścisława L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
rentę inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Warszawie z dnia 14 lipca 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Wojewódzkiego w Warszawie
z dnia 27 marca 1998 r. i przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w W.
U z a s a d n i e n i e
Mścisław L., urodzony 20 sierpnia 1944 r. w obozie przejściowym w Pruszko-
wie, złożył wniosek o przyznanie prawa do renty inwalidy wojennego, podając, że jest
inwalidą w związku z ciężkimi przeżyciami matki poprzedzającymi jego przedwczes-
ne urodzenie. Wskazywał, że w ostatnim okresie ciąży jego matka przeżyła własną
egzekucję w grupie rozstrzeliwanych w czasie "Rzezi Woli". Była świadkiem śmierci
swych trojga dzieci i jako jedyna z rodziny, ciężko ranna, po krwotoku ciążowym i po
trzech dniach leżenia pod stertą trupów, trafiła do obozu, gdzie nastąpił poród. Te
zdarzenia, poprzedzające urodzenie wnioskodawcy, spowodowały u niego - jak po-
daje - wrodzoną wadę wzroku (kurzą ślepotę), schorzenia krtani oraz zaburzenia w
psychice.
Decyzją Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 21 kwietnia
2
1997 r. wnioskowi odmówiono, ze względu na nieprzedstawienie dowodu posiadania
uprawnień kombatanckich.
Odwołując się do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Warszawie, wnioskodawca uzupełnił ten brak i przedstawił decyzję Kierowni-
ka Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 12 sierpnia
1997 r., potwierdzającą jego uprawnienia kombatanckie, jako osoby eksterminowanej
w sierpniu 1944 r., wobec czego Sąd pierwszej instancji uznał, że spór w tym zakre-
sie został usunięty, natomiast według jego oceny sporna stała się kwestia, czy wnios-
kodawca spełnił kryteria inwalidztwa pozostającego w związku z pobytem w miejs-
cach określonych w art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24 stycznia1991 r. o komba-
tantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu po-
wojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 142, poz. 950). Wobec negatywnego
ustalenia tej okoliczności, wyrokiem z dnia 27 marca 1998 r. Sąd Wojewódzki oddalił
odwołanie.
Sąd Apelacyjny w Warszawie nie uwzględnił apelacji, w której wnioskodawca
zarzucił braki postępowania dowodowego przed pierwszą instancją, albowiem w
pełni podzielił ustalenia i ocenę prawną, stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku.
Sąd drugiej instancji przyjął, że wnioskodawca jest inwalidą, jednak inwalidztwo to
nie pozostaje w związku z represjami wojennymi i dlatego nie nabył prawa do renty
dla inwalidy wojennego.
Kasacja wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14 lipca 1998 r.
oparta została na podstawie naruszenia prawa procesowego:
- art. 379 pkt 5 KPC, a także (błędnie tu wskazanego) art. 399 § 1 pkt 2 KPC w
związku z art. 357 § 2 KPC, powodującego nieważność postępowania przez niedorę-
czenie skarżącemu postanowienia oddalającego jego wniosek o ustanowienie peł-
nomocnika u urzędu, wydanego na posiedzeniu niejawnym;
- art. 217 § 2 oraz art. 299 KPC przez niedopuszczenie dowodu z przesłucha-
nia strony oraz dowodu z świadków, a także przepisu;
- art. 12 ustawy cytowanej na wstępie przez zaniechanie badania wniosko-
dawcy przez Komisję Lekarską do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazany w kasacji, jako naruszony, art. 12 ustawy z dnia 24 stycz-
3
nia1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wo-
jennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 142, poz. 950) w
ustępach 1 - 4 stanowi, że świadczenia pieniężne i inne uprawnienia, przewidziane w
przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, przys-
ługują, tak jak kombatantom, osobom, które zostały zaliczone do jednej z grup inwa-
lidów wskutek następstw zranień, kontuzji bądź innych obrażeń lub chorób powodu-
jących inwalidztwo pozostające w związku z pobytem w miejscach, o których mowa
w art. 3 i art. 4 ust. 1 ustawy, przy czym związek zranień, kontuzji bądź innych obra-
żeń lub chorób z tym pobytem, a także związek inwalidztwa z takim pobytem, ustala
komisja lekarska do spraw inwalidztwa i zatrudnienia. Od dnia 1 września1997 r., z
mocy art. 10 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopa-
trzeniu emerytalnym oraz o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461),
ustaleń tych dokonuje lekarz orzecznik ZUS.
Orzeczenie przez sąd o prawie osoby podlegającej represjom wojennym do
renty inwalidy wojennego przy rozpoznaniu odwołania od decyzji, której nie poprze-
dzało ustalenie co do inwalidztwa i jego związku z represjami wojennymi, stanowi
naruszenie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 24 stycznia1991 r. o kombatantach oraz nie-
których osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.
Bez potrzeby zatem wdawania się w dalsze rozważania, należy stwierdzić, że
merytoryczne rozpoznanie sprawy przez Sąd [...], bezpośrednio w postępowaniu
przed tym Sądem, z pominięciem organu rentowego i bez umożliwienia ustosunko-
wania się przez ten organ, jako powołany do podejmowania decyzji w pierwszej ins-
tancji w przedmiocie ewentualnych uprawnień wnioskodawcy do renty dla inwalidy
wojennego, nie znajduje oparcia w żadnym z obowiązujących przepisów prawa. Na-
leży podkreślić, że pominięcie trybu ustalania inwalidztwa, jaki przewiduje powołany
art. 12 ust. 4 ustawy kombatanckiej, powoduje pozbawienie wnioskodawcy możliwo-
ści zakwestionowania oceny inwalidztwa w pełnym toku instancji.
Skoro postępowanie sądowe poprzedzone jest decyzją organu administracyj-
nego - orzeczeniem, które jednocześnie stanowi wyraz stanowiska tego organu jako
strony, to przeniesienie sprawy na drogę sądową celem rozstrzygnięcia o uprawnie-
niach wnioskodawcy do świadczeń musi koncentrować się na okolicznościach mię-
dzy stronami spornych. Przed sądem wnioskodawca może żądać jedynie korekty
stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do
przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o
4
czym organ rentowy nie decydował. W rzeczywistości bowiem, zgodnie z systemem
orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, sąd nie rozstrzyga o za-
sadności wniosku, nie działa w zastępstwie organu rentowego i nie ustala prawa do
świadczeń. Oczywiście, sąd orzeka według stanu rzeczy istniejącego w chwili zam-
knięcia rozprawy (art. 316 § 1 KPC) i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie
rozstrzyga wszelkie kwestie związane z prawem do świadczenia opisanego we
wniosku, to jednak - o czym już wspomniano - w wyroku odnosi się do zaskarżonej
decyzji (art. 47714
§ 2 KPC w związku z art. 47710
KPC i art. 47714a
KPC). Dlatego też
odwołanie wnoszone od decyzji organu ubezpieczeń społecznych nie ma charakteru
samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, to sąd nie może go roz-
poznać, lecz zobowiązany jest postąpić zgodnie z art. 47710
§ 2 KPC.
W okolicznościach tej sprawy postępowanie przed organem rentowym zam-
knięte zostało decyzją, która - podejmowana w stanie faktycznym istniejącym w da-
cie jej wydania - wskazywała na brak spełnienia podstawowego wymogu w każdym
przypadku zgłoszenia roszczeń o świadczenia wynikające z kombatanctwa, potwier-
dzenia statusu kombatanta przez Kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych. Przy tym braku organ rentowy nie odniósł się w ogóle do kwestii
inwalidztwa wnioskodawcy, związany przepisem § 32 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-ren-
towe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), nakazującym mu
kierowanie na badania lekarskie dopiero po udowodnieniu przez wnioskodawcę
wszystkich innych okoliczności niezbędnych dla ustalenia prawa do świadczeń.
Wobec konstatacji, że organ rentowy nie oceniał inwalidztwa wojennego
wnioskodawcy, co czynić powinien zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 24 stycz-
nia1991 r. o kombatantach, zachodziła konieczność rozpoczęcia postępowania od
nowa. W tej sytuacji, pozostawiając na uboczu, jako nieistotne lub bezzasadne, dal-
sze zarzuty naruszenia prawa procesowego - w tym chybiony zarzut nieważności
postępowania - Sąd Najwyższy przychylił się do wniosku skarżącego "o uchylenie
zaskarżonego oraz poprzedzającego wyroku Sądu Wojewódzkiego i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa sądowe-
go", i na zasadzie art. 39313
§ 1 KPC w związku z art. 47714a
i art. 39319
KPC, orzekł
jak w sentencji.
========================================