Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 1999 r.
II UKN 675/98
Ocena, czy pobierający rentę jest nadal niezdolny do pracy (art. 78 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) powinna, poza aspektem biologicznym
(medycznym), uwzględniać także obiektywną możliwość podjęcia przez niego
dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z poziomem jego kwalifika-
cji, wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie: SN Beata Gudowska (spra-
wozdawca), SA Krystyna Bednarczyk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Stanisława I. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o
rentę inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 30 września 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S., po przeprowadzeniu kon-
trolnego badania lekarskiego, którym nie stwierdzono dalszej niezdolności Stanisła-
wa I. do pracy, decyzją z dnia 29 września 1997 r. wstrzymał od dnia 1 października
1997 r. wypłatę renty inwalidzkiej, przyznanej mu od dnia 17 maja 1990 r.
Odwołanie od tej decyzji, wyrokiem z dnia 16 kwietnia 1998 r., oddalił Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie, a Sąd Apelacyjny
oddalił apelację ubezpieczonego wyrokiem z dnia 30 września 1998 r. Sąd ten, w
oparciu o materiał zebrany w postępowaniu w pierwszej instancji, ustalił, że schorze-
nia rozpoznane u zainteresowanego nie stanowią obecnie przeszkody w wykonywa-
2
niu pracy. Nie są także tego powodem wiek ubezpieczonego oraz trudności w uzys-
kaniu zatrudnienia w miejscu zamieszkania, jako że - w ocenie tego Sądu – „nie
należą one do przesłanek ustawowych niezbędnych do przyznania dalszych
świadczeń rentowych". Podstawową, jak stwierdził Sąd drugiej instancji, „przesłanką
uprawniającą do świadczenia rentowego jest częściowa niezdolność do pracy
(dawna III grupa inwalidztwa)", a tej u wnioskodawcy nie stwierdzono.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony oparł na podstawie na-
ruszenia prawa procesowego - art. 5 KPC - jako przesłanki nieważności postępowa-
nia według art. 379 pkt 5 KPC oraz obrazy art. 233 § 1 KPC w związku z art. 241 i
art. 382 KPC, a także naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i nie-
właściwe zastosowanie art. 24 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów zastęps-
twa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja, oparta na podstawie z art. 3931
pkt 1 KPC, jest usprawiedliwiona
trafnym zarzutem, że Sąd drugiej instancji dokonał błędnej wykładni przepisu art. 24
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), powoływanej dalej jako ustawa o
z.e.p. W szczególności chodzi tu o przywołany przepis po zmianie dokonanej ustawą
z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i
o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), w brzmieniu obowiązującym
po dniu 1 września 1997 r., znajdujący w sporze zastosowanie na zasadzie art. 11
ust. 2 tej ustawy. Sąd Apelacyjny naruszył ten przepis przez to, że w pełni zaaprobo-
wał, a nawet nadał własne uzasadnienie wadliwej tezie Sądu pierwszej instancji, że
możliwe jest dokonanie oceny niezdolności do pracy bez uwzględnienia wieku ubez-
pieczonego oraz trudności w uzyskaniu zatrudnienia w miejscu zamieszkania, albo-
wiem - w ocenie tego Sądu - „nie należą one do przesłanek ustawowych niezbęd-
nych do przyznania dalszych świadczeń rentowych". Sąd Apelacyjny nietrafnie w
związku z tym uznał, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej oceny stanu
zdolności wnioskodawcy do pracy, gdyż poddał analizie charakter zmian chorobo-
3
wych, które spowodowały częściową niezdolność do pracy, ich przebieg i zaawan-
sowanie.
Ferując taką opinię, Sąd Apelacyjny pominął wyraźne brzmienie przepisu ust.
1 art. 24 ustawy o z.e.p., według którego przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności
do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się sto-
pień naruszenia sprawności organizmu, a także możliwości przywrócenia niezbędnej
sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, możliwość wykonywania dotychczaso-
wej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego,
biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wyksz-
tałcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. Dopiero dokonana w całokształcie
tych aspektów ocena rokowań co do odzyskania zdolności do pracy pozwala na
ustalenie trwałej lub okresowej niezdolności do pracy, albo stwierdzenie zachowania
zdolności do pracy w warunkach specjalnych, określonych w przepisach o zatrudnia-
niu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Ocena niezdolności do pracy przebiega zatem w dwu płaszczyznach: me-
dycznej (biologicznej), gdzie brany jest pod uwagę charakter i przebieg procesów
chorobowych oraz ich wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność psychofi-
zyczną organizmu i stopień przystosowania organizmu do ubytków anatomicznych,
kalectwa, skutków choroby, a także socjalnej (ekonomicznej), na której uwzględnia
się posiadane kwalifikacje, wiek, zawód, wykonywane czynności i warunki pracy oraz
możliwość dalszego wykonywania pracy zarobkowej, a także możliwość przywróce-
nia zdolności do pracy przez leczenie i rehabilitację lub przekwalifikowanie zawodo-
we (por. także § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia
1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do celów rentowych - Dz.U. Nr
99, poz. 612).
W świetle tych regulacji sąd, dokonując oceny, czy u osoby pobierającej rentę
utrzymuje się niezdolność do pracy (art. 78 ust. 1 ustawy o z.e.p.), powinien
uwzględniać także obiektywną możliwość podjęcia przez nią dotychczasowego lub
innego zatrudnienia, zgodnie z jej wiekiem poziomem kwalifikacji, wykształcenia, pre-
dyspozycji psychofizycznch.
Błąd co do prawa, pominięcie socjalno-ekonomicznego aspektu oceny zdolno-
ści do pracy, rzutował na dokonaną przez Sąd drugiej instancji ocenę wyników pos-
tępowania dowodowego i ostatecznie do oparcia wyroku na treści opinii biegłych od-
noszących się wyłącznie do czysto abstrakcyjnej oceny możliwości podjęcia przez
4
wnioskodawcę pracy.
W kasacji czyniony jest w związku z tym zarzut nieważności postępowania
wynikającej z naruszeniem art. 5 KPC. Ten zarzut nie jest adekwatny do sytuacji pro-
cesowej ubezpieczonego, skoro nie podejmował on wadliwych czynności proceso-
wych ani nie napotykał na subiektywne przeszkody w wykazywaniu dalszego istnie-
nia przesłanek prawa do renty, jakiej przywrócenia się domagał, toteż Sąd nie miał
potrzeby udzielania mu wskazówek lub pouczania o skutkach działań lub zaniechań.
O naruszeniu art. 5 KPC, a tym bardziej o nieważności postępowania, nie może być
mowy.
Uzasadnionym jest jednak zawarty w ramach drugiej podstawy kasacyjnej za-
rzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisu art. 233 § 1 KPC oraz - jako tego
skutek - art. 382 i 241 KPC. Nie dokonał bowiem ten Sąd uzupełnienia postępowania
dowodowego dla stwierdzenia rzeczywistych przesłanek zastosowania art. 24 ust. 1
ustawy o z.e.p., przy czym nie bez znaczenia było tu pomijanie zarzutów ubezpie-
czonego zgłaszanych przeciwko opiniom biegłych na rozprawach sądowych, a także
na piśmie, skwitowanych w uzasadnieniu wyroku tylko stwierdzeniem, że skarżący
nie zgadzał się z drugą opinią biegłych.
W sposób oczywisty na wynik sprawy wpłynęło poprzestanie na dwu pisem-
nych opiniach biegłych lekarzy, bez umożliwienia stronie właściwego skorzystania z
tego dowodu. Pomijanie przez Sąd uzasadnionych zastrzeżeń ubezpieczonego do
pisemnej opinii spowodowało, że udział biegłych w postępowaniu sądowym ograni-
czył się do złożenia pisemnej opinii, bez równoczesnej ze stronami obecności na po-
siedzeniu sądu, na którym strony mogłyby przez zdawanie pytań zwalczać, popierać,
czy choćby przez uzupełnienie faktów, które ich opinia powinna uwzględniać, czynić
ją odpowiednią do wskazanej przez siebie tezy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
16 września 1998 r., II UKN 220/98, OSNAPUS 1999 nr 18, poz. 597).
Dodać należy, że przy rozpoznaniu u ubezpieczonego zmian zwyrodnienio-
wych kręgosłupa z zespołem bólowym i okresowymi objawowymi zawrotami głowy,
początkowych zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych, powierzchniowych ży-
laków kończyny dolnej lewej bez zmian troficznych oraz przebytego w latach 1953 i
1960 gruźliczego zapalenia węzłów chłonnych szyi oraz wyleczonej gruźlicy, nie
uwzględniono wyników badania okulistycznego przez biegłego okulistę. W sprawie
wydali bowiem opinię tylko specjaliści internista, neurolog oraz pulmonolog, toteż
błędnie Sąd Apelacyjny stwierdził, że stan wzroku skarżącego stanowił przedmiot
5
oceny przez biegłych.
Reasumując, zawarty w kasacji wniosek o uchylenie wyroku Sądu drugiej ins-
tancji i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania okazał się w
świetle art. 39313
§ 1 KPC uzasadniony.
========================================