Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 1999 r.
II UKN 677/98
Osoba najbliższa ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlegająca ubezpie-
czeniu, która po zakończeniu pracy stanowiącej pomoc w czynnościach zwią-
zanych z działalnością rolniczą tego rolnika, podejmuje inne czynności, nie
związane z tą działalnością i w czasie ich wykonywania ulegnie wypadkowi, nie
jest uprawniona do jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 10 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), nawet w przypadku, gdy
rozpoczęła drogę powrotną do domu z miejsca, w którym pomagała ubezpie-
czonemu rolnikowi.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie: SN Beata Gudowska, S.A.
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Katarzyny W. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w G. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rol-
niczej, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 12 maja 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 21 kwietnia 1997 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w G. odmówiła przyznania jednorazowego odszkodowania
małoletniej Katarzynie W., działającej przez matkę Halinę W., z uwagi na to, że zda-
rzenie, w wyniku którego doznała ona uszczerbku na zdrowiu, nie miało cech wypad-
ku przy pracy rolniczej.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji, Sąd Wojewódzki-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z
2
dnia 19 grudnia 1997 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał Katarzynie W. jed-
norazowe odszkodowanie w kwocie 4.800 zł.
Sąd ustalił, że wnioskodawczyni Katarzyna W., będąc osobą małoletnią, nie
objętą ubezpieczeniem społecznym rolników, w dniu 2 kwietnia 1997 r. pomagała
ojcu przy zbieraniu kamieni na polu. Po godzinie pracy udała się do domu najkrótszą
drogą, która prowadziła przez pole sąsiada Jerzego W. Jerzy W. pracował przy ob-
siewaniu pola, kierując ciągnikiem. Wnioskodawczyni zauważyła, że ziarno leżało z
jednej strony siewnika i nie było rozrzucane na pole, czego nie widział kierujący ciąg-
nikiem. Wówczas wnioskodawczyni weszła na siewnik i chcąc rozgarnąć ziarno, wło-
żyła rękę do siewnika. Na skutek zaczepienia rękawiczką, lewa ręka wnioskodaw-
czyni została wciągnięta do ciągnika. Następstwem tego zdarzenia było złamanie
obu trzonów kości przedramienia lewego i obcięcie palca III lewej ręki. Uszczerbek
na zdrowiu ustalony na podstawie opinii biegłych lekarzy wyniósł 24%.
Sąd uznał zdarzenie za wypadek przy pracy rolniczej w rozumieniu art. 11 ust.
1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.), bowiem do zdarzenia doszło w drodze
z pracy w gospodarstwie rolnym rodziców do domu, gdy wnioskodawczyni z własnej
inicjatywy chciała pomóc sąsiadowi. Sąd nie dopatrzył się przy tym po stronie wnios-
kodawczyni winy umyślnej ani rażącego niedbalstwa.
Od tego wyroku wniosła apelację Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go-Oddział Regionalny w G., zarzucając naruszenie art. 11 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników.
Wyrokiem z dnia 12 maja 1998 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd
Apelacyjny uznał, że wyrok zapadł z naruszeniem art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 11 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wnioskodawczyni, jako osoba bliska
rolnikowi, lecz nie podlegająca ubezpieczeniu społecznemu rolników, byłaby upraw-
niona do jednorazowego odszkodowania tylko w przypadku, gdyby uległa wypadkowi
pomagając rolnikowi w pracy rolniczej. Wypadek nie nastąpił w okolicznościach, o
których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 2, w drodze z gospodarstwa rolnego do mieszkania
gdyż wnioskodawczyni, przechodząc przez pole sąsiada przerwała tą drogę. Zdarze-
nie nastąpiło, gdy wnioskodawczyni udzielała pomocy innemu rolnikowi, w stosunku
do którego nie była osobą bliską.
3
Od tego wyroku wniosła kasację wnioskodawczyni, wskazując jako podstawę
kasacji naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 11 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jed-
nolity tekst Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Niezgodne z tym przepisem było
uznanie, że zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej, skoro wnioskodaw-
czyni wracała z pola najkrótszą drogą do domu i nie przerwała tej drogi. Nawet jeżeli
droga ta została przerwana, to przerwa była życiowo uzasadniona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona. Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r.
Nr 7, poz. 25), zwanej dalej ustawą, jednorazowe odszkodowanie przysługuje osobie
najbliższej ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlegającej ubezpieczeniu, jeżeli doznała
uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej, któremu uległa poma-
gając ubezpieczonemu rolnikowi w pracach związanych z prowadzeniem działalności
rolniczej. Określona w tym przepisie ochrona ubezpieczeniowa osoby najbliższej rol-
nikowi, lecz nie podlegającej ubezpieczeniu, ma zakres węższy niż ochrona ubezpie-
czonego rolnika lub domownika. Nie wszystkie wymienione w art. 11 ust. 1 sytuacje
dają podstawę do przyznania odszkodowania osobie nie podlegającej ubezpiecze-
niu. Ten ostatni przepis wymienia alternatywnie w czterech punktach okoliczności, w
których nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną uważa się za wypadek
przy pracy rolniczej.
Zgodnie z uregulowaniami zawartymi w dwóch pierwszych punktach, wypad-
kiem przy pracy rolniczej jest każde tego rodzaju zdarzenie, które nastąpiło na tere-
nie gospodarstwa rolnego lub w drodze między gospodarstwem a mieszkaniem.
Przepisy te nie zawierają wymogu, aby czynności poprzedzające zdarzenie miały
związek z prowadzeniem działalności rolniczej. Powołany na wstępie przepis art. 10
ust. 1 pkt 2 taki wymóg zawiera, przyznając prawo do odszkodowania osobie poma-
gającej rolnikowi w czynnościach związanych z działalnością rolniczą. Wynika z tego,
że przepisy art. 11 ust 1 pkt 1 i 2 mają zastosowanie tylko do rolnika i domownika.
Przepis art. 11 ust. 1 pkt 2 stanowi, że wypadkiem przy pracy rolniczej jest zdarzenie,
które nastąpiło w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego lub
w drodze powrotnej. Przepis ten dotyczy wyłącznie ubezpieczonego i nie może być
4
podstawą do żądania odszkodowania przez osobę nie podlegającą ubezpieczeniu.
Nie może być uwzględniony podniesiony w kasacji zarzut błędnej wykładni tego
przepisu, skoro przepis ten nie może być podstawą prawną żądania wnioskodaw-
czyni.
W kontekście treści art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 11 ust. 1 ustawy należy przyjąć,
że w przypadku osoby najbliższej ubezpieczonemu rolnikowi, za wypadek przy pracy
rolniczej można uznać zdarzenie, które nastąpiło w okolicznościach określonych w
art. 11 ust. 1 pkt 3 i 4, które to przepisy wymagają istnienia związku między zdarze-
niem a działalnością rolniczą. Przepis art. 11 ust. 1 pkt 4 stanowi, że za wypadek
przy pracy rolniczej uważa się zdarzenie, które nastąpiło w drodze do miejsca wyko-
nywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej lub w drodze
powrotnej. W tym przepisie - odmiennie niż w punkcie 2 - nie mówi się o ubezpieczo-
nym. Dotyczy on więc także osoby najbliższej ubezpieczonemu rolnikowi, pomagają-
cej mu w czynnościach związanych z prowadzeniem działalności rolniczej.
Z ustaleń faktycznych obu sądów wynika, że wnioskodawczyni odbywała
drogę powrotną z miejsca, w którym pomagała ojcu w czynnościach związanych z
prowadzeniem działalności rolniczej. Jednak zdarzenie nastąpiło w czasie wykony-
wania innych czynności. Podejmując się pomocy sąsiadowi w pracy siewnikiem,
wnioskodawczyni przerwała drogę powrotną, skoro zamiast udać się do domu, zajęła
się innymi czynnościami.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego należało uznać za prawidłowe, bowiem osoba
najbliższa ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlegająca ubezpieczeniu, która - po za-
kończeniu pracy stanowiącej pomoc w czynnościach związanych z działalnością rol-
niczą tego rolnika - podejmuje inne czynności, nie związane z tą pomocą i w czasie
wykonywania tych czynności ulegnie wypadkowi, nie jest uprawniona do jednorazo-
wego odszkodowania na podstawie art. 10 ust. 1 pkt. 2 ustawy nawet w przypadku,
gdy rozpoczęła drogę powrotną z miejsca, w którym pomagała ubezpieczonemu rol-
nikowi. Wszystkie czynności, które nie są związane z pomocą udzielaną ubezpieczo-
nemu rolnikowi w pracach rolniczych ani z drogą do miejsca wykonywania tej pracy
lub z drogą powrotną, nie są objęte ochroną ubezpieczeniową osoby najbliższej
ubezpieczonemu także wtedy, gdy – jak to się twierdzi w kasacji – czynności te były
życiowo uzasadnione.
Z tych przyczyn kasacja, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw, podlega
oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC.
5
========================================