Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 czerwca 1999 r.
I PKN 114/99
Pracodawca nie może zastosować kary porządkowej bez uprzedniego
wysłuchania pracownika, chyba że ten zrezygnował ze stworzonej mu możli-
wości ustnego złożenia wyjaśnień, bądź wybrał pisemną formę ich wyrażenia.
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 czerwca 1999 r. sprawy z po-
wództwa Krzysztofa N. przeciwko Instytutowi [...] w W. o uchylenie kary nagany, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 16 czerwca 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że apelację strony pozwanej
oddalił oraz zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 100 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, wyro-
kiem z dnia 16 czerwca 1998 r., zmienił zaskarżony przez pozwany Instytut [...] w W.
wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla Wrocławia Śródmieścia z dnia 6 lutego
1998 r. [...], uchylający nałożone na powoda Krzysztofa N. kary nagany z 18 kwietnia
i 20 maja 1997 r., w ten sposób, że powództwo oddalił. W sprawie tej pozwany pra-
codawca dwukrotnie ukarał powoda porządkowymi karami nagany: 18 kwietnia 1997
r. - za niepodpisanie listy obecności w dniach 3, 4 i 7-9 kwietnia 1997 r. oraz za pod-
pisanie 11 kwietnia 1997 r. listy obecności o godz. 830
, pomimo rzeczywistego rozpo-
częcia przez powoda pracy w tym dniu po godz. 1000
; a w dniu 20 maja 1997 r. - za
przewinienie polegające na niewpisywaniu na liście obecności godzin rozpoczynania
i kończenia pracy. W dniach wymierzania kar porządkowych powód był obecny w
pracy, ale pozwany nie wysłuchał jego ustnych racji, poprzestając na zażądanych od
2
niego pisemnych wyjaśnieniach przyczyn naruszania porządku pracy. Pozwany nie
uwzględnił sprzeciwów powoda od nałożonych sankcji porządkowych, utrzymując, że
zastosował kary zgodnie z wymaganiami prawa. Na podstawie takich ustaleń Sąd
pierwszej instancji uchylił zaskarżone sankcje porządkowe, uznając wprawdzie, że
ich zastosowanie wobec powoda było merytorycznie uzasadnione, ale przed ich
wymierzeniem pozwany pracodawca naruszył dyspozycję art. 109 § 2 KP, skoro nie
wysłuchał powoda przed jego ukaraniem, naruszając konieczną ustawową przes-
łankę legalnego ukarania pracownika.
Sąd Wojewódzki - zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji - wskazał, że
pozwany pracodawca uzyskał pisemne wyjaśnienie powoda dotyczące okoliczności
wskazanych jako podstawa zastosowania pierwszej kary nagany, a także zwrócił
uwagę, że przed ponownym ukaraniem powód odmówił złożenia pisemnych wyjaś-
nień, domagając się wskazania podstaw prawnych żądania pracodawcy wpisywania
godzin rozpoczynania i kończenia pracy na liście obecności. Sąd drugiej instancji
uznał, że pracownik może w dowolnej formie złożyć wyjaśnienia przed zastosowa-
niem wobec niego kary porządkowej, a w szczególności może to uczynić ustnie lub
pisemnie. Nadto jeżeli pracownik odmawia złożenia wyjaśnień, to pracodawca może
zastosować karę porządkową z pominięciem ustawowego wymagania z art. 109 § 2
KP.
W kasacji powoda skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 109 § 2 KP, argumentując, że zażądanie pisemnych wy-
jaśnień od pracownika nie zwalnia pracodawcy od uprzedniego wysłuchania go
przed zastosowaniem kary porządkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w grani-
cach kasacji, które - przy braku podstaw do stwierdzenia nieważności postępowania
w rozpoznawanej sprawie - wytyczała wskazana przez skarżącego podstawa kasacji
w postaci zarzutu błędnej interpretacji art. 109 § 2 KP, który należy do sfery bez-
względnie obowiązujących norm prawa pracy, regulujących odpowiedzialność po-
rządkową pracowników. Imperatywny charakter prawny analizowanego przepisu
wymaga jego ścisłej wykładni i stosowania w sposób, który nie podważa celu tej
bezwzględnie obowiązującej procedury nakładania przez pracodawcę kar porządko-
3
wych na pracowników. Z normy tej jednoznacznie wynika obowiązek pracodawcy
uprzedniego wysłuchania pracownika przed zastosowaniem wobec niego kary po-
rządkowej. Tej ustawowej powinności pracodawcy odpowiada uprawnieniu pracowni-
ka, że ma być wysłuchany przed zastosowaniem kary porządkowej.
Rację miał Sąd pierwszej instancji, który argumentował, że literalne, jak i po-
toczne rozumienie użytego przez ustawodawcę zwrotu „po uprzednim wysłuchaniu”
wymaga od pracodawcy zachowania ustnego sposobu wysłuchania pracownika,
który w tej właśnie formie ma najpełniejsze możliwości wyjaśnienia kwestii spornych,
jakie ewentualnie uzasadniają następcze nałożenie kary porządkowej. Zarówno z
językowego, jak i celowościowego założenia analizowanej imperatywnej regulacji
prawnej wynika, że pracodawca nie może ograniczyć pracowniczego uprawnienia do
ustnego złożenia wyjaśnień przed zastosowaniem kary porządkowej. W tym celu
pracodawca powinien stworzyć warunki niezbędne do ustnego wysłuchania pracow-
nika, który może z tej ciążącej na pracodawcy ustawowej powinności (a własnego
uprawnienia), skorzystać według swojego uznania. W takich stworzonych pracowni-
kowi warunkach jest on przede wszystkim uprawniony do ustnego wyjawienia oko-
liczności i motywów swojego zachowania się. Może jednak ograniczyć się do złoże-
nia stosownych wyjaśnień na piśmie, ale może również w ogóle nie skorzystać ze
swojego pracowniczego uprawnienia. Każdy z tych sposobów zachowania się pra-
cownika będzie równoznaczny z zachowaniem przez pracodawcę obligatoryjnego
wymagania z art. 109 § 2 KP, w postaci koniecznego uprzedniego wysłuchania pra-
cownika przed zastosowaniem kary porządkowej. W granicach tej normy prawnej
pracownik jest bowiem podmiotem uprawnionym, który może decydować o sposobie,
czy formie skorzystania bądź nieskorzystania ze stworzonych mu przez zobo-
wiązanego pracodawcę możliwości uprzedniego wysłuchania. Oznacza to, że pra-
codawca w żadnym przypadku nie może zastosować kary porządkowej z pominię-
ciem obligatoryjnego wymagania jej stosowania wyłącznie po uprzednim wysłuchaniu
pracownika (art. 109 § 2 KP). Jednakże może zastosować taką sankcję bez uprzed-
niego faktycznego wysłuchania pracownika wówczas, gdy ten nie wykorzystał stwo-
rzonych mu w określonym miejscu i czasie możliwości uprzedniego wysłuchania,
bądź wybrał pisemną formę złożenia odpowiednich wyjaśnień.
Sytuacji tej nie można odwrócić, albowiem pracodawca - jako podmiot zobo-
wiązany do uprzedniego wysłuchania pracownika według treści art. 109 § 2 KP - nie
może decydować o sposobie, czy formie skorzystania przez pracownika z jego usta-
4
wowego uprawnienia do wysłuchania go przed zastosowaniem kary porządkowej.
Tymczasem, według miarodajnych ustaleń faktycznych dokonanych w rozpoznawa-
nej sprawie, powód w dniach ukarania go karami nagany był obecny w pracy. Był też
gotowy do uprzedniego złożenia ustnych wyjaśnień w przedmiocie spornych oko-
liczności, które zostały przyjęte za podstawę jego pracowniczej odpowiedzialności
porządkowej, a pracodawca bezpodstawnie zażądał jedynie pisemnych wyjaśnień
powoda, przez co jednoznacznie naruszył nakaz z art. 109 § 2 KP. W konsekwencji,
potwierdził się kasacyjny zarzut dokonania przez Sąd drugiej instancji, błędnej wy-
kładni tego przepisu prawa materialnego, co prowadziło do zmiany zaskarżonego
wyroku na podstawie art. 39315
KPC.
========================================