Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 czerwca 1999 r.
II UKN 21/99
Wyrażenie "potrzebne wskazówki" użyte w art. 5 KPC oznacza takie
wskazówki sądu, bez których strona nie mająca pomocy prawnej ze strony pro-
fesjonalnego pełnomocnika procesowego pozbawiona byłaby wpływu na to-
czący się proces i nie mogła zrealizować swoich uprawnień.
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 1999 r. sprawy z wniosku
Marka W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o rentę
inwalidzką z tytułu choroby zawodowej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 października 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzi-
bą w Gdyni wyrokiem z dnia 7 maja 1998 r. oddalił odwołanie Marka W. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 26 sierpnia 1997 r. wstrzy-
mującej z dniem 1 września 1997 r. dalszą wypłatę renty inwalidzkiej według III grupy
inwalidów z tytułu choroby zawodowej. Ustalił, że decyzją z dnia 25 czerwca 1993 r.
organ rentowy przyznał wnioskodawcy wymienioną wyżej rentę z powodu rozpozna-
nia u niego choroby zawodowej w postaci dychawicy oskrzelowej, która ograniczyła
jego zdolność do pracy w stopniu powodującym inwalidztwo odpowiadające III grupie
inwalidów. Jednak w wyniku kontrolnego badania wnioskodawcy w dniu 18 czerwca
1997 r. przez Obwodową Komisję Lekarską do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w
G. oraz w dniu 30 czerwca 1997 r. przez Wojewódzką Komisję do Spraw Inwalidztwa
i Zatrudnienia w G. okazało się, że stwierdzony stan zdrowia wnioskodawcy nie kwa-
lifikuje go do żadnej grupy inwalidów z tytułu choroby zawodowej. Istnieje natomiast
2
u niego inwalidztwo III grupy z ogólnego stanu zdrowia. W związku z tym organ ren-
towy wstrzymał dalszą wypłatę renty inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej od dnia
1 września 1997 r. Trafność oceny stanu zdrowia potwierdzili biegli lekarze. Dowód z
ich opinii przeprowadził Sąd Wojewódzki, uznając, że jest niezbędny dla rozstrzyg-
nięcia sprawy. Biegli stwierdzili, że u wnioskodawcy występuje: astma oskrzelowa
bez cech niedomogi oddechowej, zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych oraz
stan po zabiegu metodą ortroskopową z usunięciem części łękotki przyśrodkowej z
oczyszczeniem powierzchni kolanowych stawu kolanowego lewego bez ograniczenia
funkcji ruchowej tego stawu. Na podstawie powyższego rozpoznania lekarze biegli
uznali, że „nie nastąpiło pogorszenie w stanie zdrowia i brak inwalidztwa zawodowe-
go”, zaś Sąd Wojewódzki, przyjmując tę opinię jako miarodajną dla rozstrzygnięcia
sprawy, oddalił odwołanie wnioskodawcy.
Wyrokiem z dnia 13 października 1998 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił
apelację powoda. Stwierdził, że podstawą przyznania mu renty inwalidzkiej według III
grupy z tytułu choroby zawodowej była astma oskrzelowa, z której powodu był wów-
czas leczony. Obecnie schorzenie to nadal istnieje, ale nie powoduje niedomogi od-
dechowej i inwalidztwa wnioskodawcy. Okoliczność rozpoznania choroby zawodowej
i stwierdzenia przed 5 laty inwalidztwa nie przesądza o jego dalszym istnieniu. Za-
przestanie wykonywania przez skarżącego pracy w warunkach narażających na
kontakt z czynnikami drażniącymi i uczulającymi przyniosło poprawę stanu zdrowia,
o czym świadczy także fakt, że od dłuższego czasu skarżący nie leczy tego schorze-
nia. Gdy natomiast chodzi o schorzenia ortopedyczne, to – zdaniem Sądu Apelacyj-
nego – nie pozostają w żadnym związku z chorobą zawodową.
W kasacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 18
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) przez
przyjęcie, że powyższy przepis może stanowić samodzielną podstawę pozbawienia
go renty inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej, a także naruszenie art. 328 § 2 i
art. 5 KPC w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy, wskutek niedostatecz-
nego uzasadnienia zaskarżonego wyroku i zaniechania pouczenia skarżącego, wy-
stępującego bez pełnomocnika, o możliwości powołania dowodu z opinii lekarzy
biegłych przed Sądem Apelacyjnym. Skarżący podniósł, że na podstawie dowodu z
opinii lekarzy biegłych Sądy obu instancji nie stwierdziły pogorszenia stanu zdrowia
skarżącego, ale nie stwierdziły też jego polepszenia. Oznacza to, że przesłanki przy-
3
znania renty inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej nadal istnieją, zatem prawo do
tego świadczenia nie powinno być skarżącemu odebrane. Podstawy do odebrania go
nie stanowi zwłaszcza art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. ani też inne przepisy
prawa, gdyż nie zostały powołane przez Sąd Apelacyjny. Tym samym, uzasadnienie
wyroku jest niedostateczne i narusza art. 328 § 2 KPC. Ponadto – wbrew art. 5 KPC
– Sąd Apelacyjny nie pouczył wnioskodawcy o możliwości przeprowadzenia dowodu
z opinii innych biegłych, chociaż opinia złożona w postępowaniu pierwszoinstancyj-
nym nie rozstrzygnęła wątpliwości co do tego, czy stan zdrowia powoda uległ popra-
wie.
W konkluzji wnioskodawca żądał zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnie-
nia apelacji albo uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkie-
mu do ponownego rozpoznania, z zasądzeniem w każdym przypadku kosztów pro-
cesu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji są częściowo trafne, lecz nie mogą doprowadzić do wydania
przez Sąd Najwyższy wyroku oczekiwanego przez skarżącego.
Skarżący, w związku z uznaniem go inwalidą III grupy z powodu choroby za-
wodowej i przyznaniem z tego tytułu renty inwalidzkiej od 1992 r., został w 1997 r.
skierowany na kontrolne badanie lekarskie mające na celu ustalenie aktualnego
stanu zdrowia. Z art. 78 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. w zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 30, poz. 267 ze zm.) wynika, że prawo do
świadczeń uzależnionych od niezdolności do pracy ulega zmianie, jeżeli w wyniku
badania lekarskiego, przeprowadzonego na wniosek lub z urzędu, nastąpi zmiana
stopnia niezdolności do pracy, brak tej niezdolności lub jej ponowne powstanie. Je-
żeli przy tym okaże się, że prawo do świadczenia ustało, np. ze względu na brak nie-
zdolności do pracy, organ rentowy – stosownie do art. 87 wymienionej ustawy – wy-
daje odpowiednią decyzję. Na mocy art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) wskazane wyżej przepisy mają odpowiednie
zastosowanie w sprawach dotyczących rent inwalidzkich z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej, między innymi w zakresie postępowania w tych sprawach,
orzekania o inwalidztwie oraz orzekania o powstaniu i ustaniu prawa do tych rent.
4
Na podstawie wyników badania lekarskiego i orzeczenia Wojewódzkiej Komisji
Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w G. z dnia 30 lipca 1997 r., z których
wynikało, że obecnie nie stwierdza się u wnioskodawcy inwalidztwa z powodu choro-
by zawodowej (dychawicy oskrzelowej), organ rentowy wstrzymał od dnia 1 września
1997 r. dalszą wypłatę renty inwalidzkiej przyznanej mu z tego tytułu. Jak z powyż-
szego wynika, z punktu widzenia regulacji zawartej w art. 78 i art. 87 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. postępowanie organu rentowego było prawidłowe, gdyż stan
zdrowia wnioskodawcy wywołany chorobą zawodową uległ poprawie w takim stop-
niu, że nie było podstaw do stwierdzenia inwalidztwa. Skoro zatem na skutek odwo-
łania wnioskodawcy Sąd Wojewódzki dopuścił dowód z opinii lekarzy biegłych, ich
rola polegała na ustaleniu, jakie zmiany zaszły w stanie zdrowia wnioskodawcy i czy
nadal jest on inwalidą III grupy z powodu choroby zawodowej. Tak również określił
zadania biegłych Sąd Wojewódzki w postanowieniu o przeprowadzeniu tego dowo-
du. Ponieważ jednak w odwołaniu wnioskodawca napisał, że stan jego zdrowia uległ
pogorszeniu, lekarze biegli stwierdzili w opinii, że gdy chodzi o układ oddechowy „są
jednomyślni” co do tego, że „nie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia i brak jest in-
walidztwa zawodowego”.
Sąd Wojewódzki, oceniając powyższą opinię, uznał, że może ona służyć za
podstawę ustaleń, gdyż jest „logiczna i uzasadniona” i przytoczył jej fragment zawie-
rający stwierdzenie, że nie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia skarżącego. Wpraw-
dzie Sąd Wojewódzki w pozostałych rozważaniach wskazał, powołując się również
na opinię biegłych, że stwierdzona u skarżącego w przeszłości choroba zawodowa
nie powoduje obecnie niezdolności do pracy i inwalidztwa którejkolwiek grupy, jednak
argument braku pogorszenia stanu zdrowia nie powinien być przytoczony jako
usprawiedliwienie decyzji organu rentowego o wstrzymaniu dalszej wypłaty świad-
czenia. Prawo wnioskodawcy do pobierania nadal renty inwalidzkiej nie zależało bo-
wiem od pogorszenia się stanu jego zdrowia, lecz od istnienia przynajmniej stanu
dotychczasowego, czyli inwalidztwa III grupy. Mówiąc inaczej, tylko poprawa stanu
zdrowia w stopniu powodującym brak inwalidztwa uzasadniała wstrzymanie wypłaty
świadczenia.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, uznając, że
apelacja stanowi „gołosłowną polemikę” z opinią biegłych. Tym samym dał powód do
słusznego co do zasady zarzutu, że niestwierdzenie pogorszenia stanu zdrowia nie
może być podstawą „odebrania” świadczenia, lecz tylko brak inwalidztwa. Słusznie
5
również skarżący zarzucił, że Sąd Apelacyjny naruszył art. 328 § 2 KPC, gdyż rozs-
trzygając o uprawnieniach materialnoprawnych wnioskodawcy nie przytoczył odpo-
wiednich przepisów prawa i ograniczył się do wskazania art. 385 KPC stanowiącego
podstawę oddalenia apelacji. Podobnie zresztą uczynił Sąd Wojewódzki, który po-
wołał tylko art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych, przewidujący, że warunkiem przyznania renty
inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej lub wypadku przy pracy jest istnienie inwa-
lidztwa.
Jednak opisane uchybienia Sądu Apelacyjnego nie mogły mieć wpływu na
wynik sprawy. Sąd ten bowiem również ustalił, że podstawą przyznania wnioskodaw-
cy 5 lat temu renty inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej była astma oskrzelowa
wymagająca leczenia i leczona. Obecnie schorzenie to nie powoduje niedomogi od-
dechowej i inwalidztwa i już od dłuższego czasu nie wymaga też leczenia. Powyższe
okoliczności – zdaniem Sądu Apelacyjnego – świadczą o istotnej poprawie zdrowia
skarżącego, a nie – jak skarżący utrzymuje – o jego pogorszeniu. Gdyby bowiem
takie było, wymagałby „stałego i nieprzerwanego leczenia”. Nie stanowią natomiast –
w ocenie Sądu drugiej instancji – pogorszenia wywołanego skutkami choroby zawo-
dowej zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych oraz stan po operacji lewego
stanu kolanowego, gdyż nie pozostają w związku z chorobą zawodową. Ze stanowis-
ka Sądu Apelacyjnego wynika więc, że wyrok Sądu Wojewódzkiego oddalający od-
wołanie został uznany za trafny dlatego, że zgodnie z opinią biegłych u wnioskodaw-
cy nie stwierdza się już istnienia inwalidztwa pozostającego w związku z chorobą
zawodową, zatem nie ma podstaw do dalszego wypłacania świadczenia uzależnio-
nego od istnienia inwalidztwa. Mimo tego więc, że Sąd Apelacyjny nie przytoczył art.
78 i art. 87 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin, ustalenia i argumentacja tego Sądu wskazują, że rozpoznawał
sprawę na ich podstawie. Wymagała tego zresztą kontrola wyroku Sądu Wojewódz-
kiego dokonywana w związku ze złożoną apelacją i oddaleniem przez Sąd pierwszej
instancji odwołania od decyzji organu rentowego, opartej na podstawie tychże prze-
pisów.
Niewskazanie przez Sąd Wojewódzki art. 78 i art. 87 ustawy nie mogło mieć
wpływu na wynik sprawy także z tej przyczyny, że z punktu widzenia prawa do renty
inwalidzkiej podstawowe znaczenie ma kwestia inwalidztwa. Wynika to z art. 18
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. W tym zaś aspekcie Sądy obu instancji wyjaśniły i
6
rozpoznały sprawę, natomiast zastosowanie art. 78 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
jest tylko prostą konsekwencją ustalenia braku inwalidztwa.
Nie może także odnieść skutku zarzut dotyczący naruszenia przez Sąd Apela-
cyjny art. 5 KPC. Przepis ten nakłada na sąd obowiązek udzielania stronom wystę-
pującym bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności
procesowych oraz pouczać je o skutkach prawnych tych czynności i skutkach ich
zaniedbań. Jak jednak wynika z jego sformułowania, chodzi o „potrzebne wskazów-
ki”, czyli takie, bez których strona nie mająca pomocy prawnej ze strony profesjonal-
nego pełnomocnika procesowego pozbawiona byłaby wpływu na toczący się proces i
nie mogła zrealizować swoich uprawnień. Gdy chodzi o rozpoznawaną sprawę, to –
wbrew zapatrywaniu skarżącego – nie istniała w niej obiektywna potrzeba informo-
wania wnioskodawcy o możliwości zgłoszenia w postępowaniu apelacyjnym dowodu
z opinii innych biegłych, gdyż problem jego inwalidztwa został wyjaśniony orzecze-
niami dwóch komisji lekarskich i opinią zespołu lekarzy biegłych, zawierającymi
zgodną ocenę, że wnioskodawca nie jest obecnie inwalidą którejkolwiek grupy z ty-
tułu choroby zawodowej, chociaż rozważanie kwestii pogorszenia stanu zdrowia było
zbędne. Należy zarazem podkreślić, że dowód z opinii biegłych w postępowaniu
pierwszoinstanycjnym został przeprowadzony przez Sąd Wojewódzki z urzędu.
Z tych względów i stosownie do art. 39312
KPC Sąd Najwyższy oddalił kasa-
cję.
========================================