Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 lipca 1999 r.
I PKN 192/99
Ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 § 1 KP) doty-
czy również wypowiedzenia dokonanego na podstawie przepisów ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownika-
mi stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 1999 r. sprawy z powództwa
Krzysztofa P. przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w S. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 31 grudnia
1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w S. dokonało w dniu 28 maja
1998 r. rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem z Krzysztofem P., który w
tej sytuacji wystąpił z pozwem o przywrócenie do pracy. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Słupsku wyrokiem z dnia 8 października 1998 r. [...] przywrócił powoda do pracy u
strony pozwanej na poprzednich warunkach i zasądził na jego rzecz kwotę 1.138,33
zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. W toku postępowania
Sąd ustalił, że w dniu ustania stosunku pracy powód legitymował się ponad 22-letnim
stażem pracy, przy czym był zatrudniony u strony pozwanej w pełnym wymiarze
czasu pracy na stanowisku palacza, obsługując kotły wysokociśnieniowe w kotłowni
nr 1. Od 1991 r. w pozwanej Spółce rozpoczął się proces modernizacji poprzez ins-
talowanie kotłowni olejowych lub gazowych w miejsce dotychczasowych kotłowni
2
koksowych, co zmuszało stronę pozwaną do zmniejszania zatrudnienia w grupie pra-
cowników zatrudnionych w tych kotłowniach, a polegało to zwykle na rozwiązywaniu
stosunku pracy z pracownikami, których stanowiska ulegały likwidacji. W dniu 31
lipca 1998 r. zakończyła się także modernizacja kotłowni w S. przy ul. G. i od następ-
nego miesiąca kotłownia ta zaczęła ona pracować jako kotłownia gazowa. Ta zmiana
technologiczna pociągnęła za sobą także konieczność likwidacji stanowisk pracy.
Przed jej modernizacją pracowało w niej czterech palaczy w systemie zmianowym.
Wobec likwidacji tych stanowisk pracy, strona pozwana przesunęła dwóch spośród
nich do tzw. grupy remontowej, a trzeciemu wypowiedziała umowę o pracę; nato-
miast czwartemu - Zygmuntowi S., który legitymował się 20-letnim stażem pracy i w
razie utraty pracy nie kwalifikowałby się do zasiłku przedemerytalnego, strona poz-
wana pismem z dnia 28 lipca 1998 r. zaproponowała zmianę stanowiska pracy z pa-
lacza na montera, wskazując jako miejsce świadczenia pracy w okresie od 9 sierpnia
1998 r. do 31 października 1998 r. Zakład Sieci Cieplnej, a od 9 listopada 1998 r.
Kotłownię Rejonową, na co pracownik ten wyraził zgodę. Natomiast w wypadku po-
woda, który wykonywał obowiązki palacza do końca swego zatrudnienia w kotłowni
K-1, nie doszło do likwidacji dotychczasowego stanowiska pracy palacza, na którym
on pracował. Jednakże z tej przyczyny, że likwidacja stanowisk pracy w jednej z lo-
kalnych kotłowni wymagała zmniejszenia stanu zatrudnienia, strona pozwana uznała
za celowe, aby do zwolnienia z pracy wytypować właśnie powoda, jako osobę, która
w wypadku utraty pracy miałaby prawo do zasiłku przedemerytalnego. Sąd Rejonowy
stwierdził jednak, że likwidacja oznaczonych stanowisk pracy w kotłowni w S. przy ul.
G. nie wymagała dokonywania przez pracodawcę oceny kwalifikacji i stażu pracy
pracowników z likwidowanych stanowisk oraz porównywania ich z innymi pracowni-
kami. Bowiem tylko w szczególnych wypadkach wiek pracownika, jego staż pracy,
dotychczasowy sposób wykonywania pracy oraz warunki rodzinne pracownika mog-
łyby stanowić okoliczność przemawiająca za ochroną pracownika przed rozwiąza-
niem umowy o pracę, jeżeli zakład pracy dysponuje innym stanowiskiem pracy, od-
powiadającym kwalifikacjom pracownika, na którym pracownik ten mógłby być za-
trudniony, stosownie do potrzeb zakładu pracy. Tymczasem w rozpoznawanej spra-
wie pracodawca uznał, że w stosunku do pracownika Z.S. istnieje szczególna oko-
liczność uzasadniająca potrzebę kontynuowania jego zatrudnienia i w drodze poro-
zumienia stron zmienił mu warunki pracy ze stanowiska palacza na stanowisko
montera. Nie powinno się to jednak stać kosztem powoda. Wytypowanie do zwolnie-
3
nia powoda było więc zbędne i nie wiązało się z likwidacją stanowisk pracy w kotłow-
ni przy ul. G. I z tej przyczyny Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że wypowiedzenie
umowy o pracę powodowi nie było uzasadnione. Sąd uznał mianowicie, że jeżeli
następuje ilościowe zmniejszenie identycznych lub podobnych stanowisk pracy, w
następstwie czego pracodawca musi wytypować pewną grupę pracowników do
zwolnienia, wówczas - wobec indywidualizacji decyzji o zwolnieniu konkretnych osób
- konieczne jest wytypowanie do zwolnienia pracowników, którzy nie mają od-
powiednich kwalifikacji, względnie wadliwie wykonują swoje obowiązki itp. Jednakże
odmienna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy w wyniku reorganizacji następuje likwida-
cja stanowisk pracy zajmowanych przez konkretnych pracowników (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 listopada 1979 r. - OSNCP 1980 z. 4, poz. 77 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 1982 r. - OSNCP 1983 z. 4, poz. 6). W opinii Sądu
Rejonowego, w przedmiotowej sprawie w grę wchodziła właśnie likwidacja konkret-
nych stanowisk pracy, która nie wymagała od pracodawcy-strony pozwanej oceny i
porównywania kwalifikacji oraz stażu pracy pracowników zlikwidowanych stanowisk
pracy z innymi pracownikami. Dlatego okoliczność, że strona pozwana uznała, iż w
stosunku do pracownika - Z.S. zachodzą szczególne okoliczności, które uzasadniają
potrzebę kontynuowania zatrudnienia i dlatego w drodze porozumienia stron zmieniła
temu pracownikowi warunki pracy i płacy z palacza na montera, nie mogła uspra-
wiedliwiać definitywnego zwolnienia powoda, który był pracownikiem o długoletnim
stażu pracy, o odpowiednich kwalifikacjach i nienagannym przebiegu zatrudnienia.
Następnie Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wy-
rokiem z dnia 31 grudnia 1998 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej od powyższe-
go wyroku Sądu Rejonowego, bowiem z niekwestionowanych w tym zakresie ustaleń
Sądu Rejonowego wynika, że likwidacja stanowisk pracy, jaka miała miejsce w poz-
wanym zakładzie pracy, nie dotyczyła stanowiska pracy powoda. Tymczasem, po-
mimo to i wbrew obowiązującym zasadom (por. teza IX uchwały pełnego składu Izby
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85 - OSNCP
1985 z. 11, poz. 164), strona pozwana nie tylko zdecydowała się na porównanie sy-
tuacji powoda, którego stanowisko pracy nie podlegało likwidacji, z sytuacją pracow-
ników zajmujących likwidowane stanowiska pracy, ale w rezultacie zdecydowała też
o wytypowaniu do zwolnienia właśnie powoda, chociaż w świetle dokumentacji znaj-
dującej się w aktach osobowych pracowników jest bezsporne, że powód ma dłuższy
staż pracy i wyższe kwalifikacje od pracownika, z którym go porównywano, natomiast
4
jego sytuacja materialna jest podobna do sytuacji tego pracownika.
W kasacji strony pozwanej od powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 31 grudnia 1998 r. [...]
zarzucono naruszenie art.45 §1 KP poprzez przyjęcie przez Sąd Wojewódzki, że wy-
powiedzenie umowy o pracę powodowi narusza przepisy o wypowiadaniu umów o
pracę i stanowi nadużycie prawa do zwalniania z przyczyn leżących po stronie zakła-
du pracy. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że w danym wypadku przyczyna uza-
sadniająca wypowiedzenie umowy o pracę powodowi była niewątpliwie konkretna i
autentyczna. A jeśli tak, to nie można odmawiać pracodawcy możliwości racjonaliza-
cji zatrudnienia w nowych warunkach ekonomicznych, przy równoczesnym zabezpie-
czeniu interesu zwalnianych pracowników (stosownie do przepisów ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o rozwiązywaniu z pracownikami stosunków pracy z przyczyn doty-
czących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz.
19 ze zm. - powoływanej nadal jako: ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy), czego nie uwzględniała powołana w uzasadnieniu zaskarżone-
go wyroku Sądu Wojewódzkiego uchwała Sądu Najwyższego z 1985 r. W kasacji
podkreśla się także, że strona pozwana, wybierając pracowników do zwolnienia, kie-
rowała się przede wszystkim postanowieniami art. 94 pkt 9 KP, interesem zakładu
pracy oraz art. 8 KP, mając na uwadze to, że: „sytuacja finansowa i rodzinna powoda
byłaby znacznie lepsza po ustaniu stosunku pracy, aniżeli sytuacja finansowa i ro-
dzinna innych pracowników typowanych do zwolnienia. Powód miałby bowiem prawo
do zasiłku przedemerytalnego, inni nie, powód nie ma nikogo na utrzymaniu inni
mają rodziny, powód ma inne źródła dochodu poza wynagrodzeniem u pozwanego
inni nie”. Równocześnie w opinii kasacji: „Odmowa przez Sąd Wojewódzki możliwo-
ści wyboru przez pozwanego pracowników do zwolnienia w wyniku zmniejszenia za-
trudnienia, a więc uniemożliwienie pozostawienia przez pracodawcę pracowników
najlepszych, którzy według oceny pracodawcy najlepiej wykonują swoje obowiązki
pracownicze dla realizacji zadań gospodarczych zakładu pracy, zdaniem pozwanego
stanowi nadużycie prawa przez Sąd orzekający”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna.
5
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, biorąc z urzędu pod
rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 39311
KPC). Ponieważ kasacja w
przedmiotowej sprawie nie została oparta na zarzutach dotyczących naruszenia
przepisów postępowania, przeto Sąd Najwyższy przy jej rozpoznawaniu związany
jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę wydania zaskarżonego wyroku.
W kasacji podniesiony został natomiast zarzut naruszenia art. 45 § 1 KP, wobec
przyjęcia przez Sąd Wojewódzki, że strona pozwana dopuściła się naruszenia prze-
pisów o wypowiadaniu umów o pracę poprzez nadużycie prawa zwalniania pracow-
ników na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy. W niniejszej sprawie Sądy orzekające nie badały celowości i zasad-
ności dokonywanych przez pracodawcę zmian organizacyjnych oraz zmniejszenia
zatrudnienia, natomiast przedmiotem orzeczenia Sądów obu instancji była ocena
„zasadności” wypowiedzenia powodowi umowy o pracę (art. 45 § 1 KP). Ocena taka
dotyczyć powinna każdego wypowiedzenia umowy o pracę, w tym również wypowie-
dzenia dokonanego na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (art. 1 ust. 1 oraz art. 10 tej ustawy). W świetle ustaleń
dokonanych w toku postępowania sądowego jest bezsporne, iż jakkolwiek strona
pozwana wskazała na „zmniejszenie zatrudnienia” jako na przyczynę rozwiązania z
powodem umowy o pracę, to jednak powód został wytypowany do zwolnienia pomi-
mo, że stanowisko pracy, na którym pracował, nie podlegało likwidacji. W opinii
strony pozwanej było to uzasadnione tym, że wobec konieczności zmniejszenia za-
trudnienia w przedsiębiorstwie, powstałej w wyniku zmian organizacyjnych, zwolnie-
niem byłby objęty także jeden z pracowników, którego stanowisko pracy ulegało lik-
widacji, a tymczasem strona pozwana uznała, że istnieją okoliczności uzasadniające
jego dalsze zatrudnienie. W tym celu, w wyniku porównania kwalifikacji, dotychcza-
sowego stażu pracy i przydatności pracownika, którego stanowisko pracy ulegało
likwidacji oraz powoda, strona pozwana doszła do wniosku, że zwolnienie powoda
wywoła dla niego skutki mniej dotkliwe. W tym kontekście strona pozwana podaje w
kasacji następujące uzasadnienie: „sytuacja finansowa i rodzinna powoda byłaby
znacznie lepsza po ustaniu stosunku pracy od sytuacji finansowej i rodzinnej innych
pracowników typowanych do zwolnienia. Powód miałby bowiem prawo do zasiłku
przedemerytalnego, inni nie, powód nie ma nikogo na utrzymaniu, inni mają rodziny,
6
powód ma inne źródła dochodu poza wynagrodzeniem u pozwanego, inni nie”. Po-
nadto w kasacji wyrażona została ogólna opinia, wedle której: „powód nie był pra-
cownikiem złym, ale pozwany pozostawił pracownika od niego lepszego, tj. bardziej
zdyscyplinowanego, bardziej dyspozycyjnego, zdolniejszego i chętniejszego do wy-
konywania obowiązków pracowniczych”. Tymczasem, w uzasadnieniu wyroków Są-
dów obu instancji w niniejszej sprawie trafnie podniesiono, że: po pierwsze - w zasa-
dzie likwidacja konkretnego stanowiska pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o
pracę temu pracownikowi, który zajmuje likwidowane stanowisko pracy i to bez po-
trzeby oceny jego kwalifikacji, stażu pracy i innych okoliczności (por. także: teza IX
uchwały Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca
1985 r. - III PZP 10/85, OSNCP 1985 z. 11, poz. 64); po drugie - jedynie wyjątkowo
dopuszczalne jest porównywanie przez pracodawcę pracowników likwidowanych
stanowisk pracy z innymi pracownikami w celu wytypowania do zwolnienia pracowni-
ków, którzy nie mają odpowiednich kwalifikacji lub wadliwie wykonują swoje obo-
wiązki itp. (por. także: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1982 r. - OSNCP
1983 z. 4, poz. 61 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1979 r. - OSNCP
1980 z. 4, poz. 77); po trzecie - w rozpoznawanej sprawie dokonano porównania sy-
tuacji powoda, którego stanowisko pracy nie ulegało likwidacji, z sytuacją innego pra-
cownika, którego stawisko podlegało likwidacji w wyniku przeprowadzanych zmian,
pomimo że brak było okoliczności uzasadniających skorzystanie z takiej konieczno-
ści; oraz po czwarte - do zwolnienia wytypowano właśnie powoda, chociaż z dostęp-
nej Sądowi dokumentacji wynikało, że powód ma dłuższy staż pracy i wyższe kwalifi-
kacje od pracownika, z którym go porównywano, a sytuacja materialna obu pracow-
ników jest porównywalna - przy czym, na co należy zwrócić uwagę, ustalenia te nie
zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną. Powyższe okoliczności wskazują
jednoznacznie, iż trafna jest ocena wyrażona w zaskarżonym wyroku, wedle której
wypowiedzenie umowy o pracę powodowi ze względu na zmniejszenie zatrudnienia i
z powołaniem się na ustawę z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy było nieuzasadnione (art. 45 § 1 KP).
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================