Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 lipca 1999 r.
II UKN 56/99
1. Sąd drugiej instancji, zmieniając zasadę odpowiedzialności za wyrzą-
dzoną szkodę z zasady ryzyka wyrażonej w art. 435 KC, na zasadę winy z art.
415 KC, narusza art. 382 w związku z art. 233 § 1 KPC, jeśli nie przeprowadził
żadnego postępowania dowodowego, a rozstrzygnięcie wydał jedynie na pods-
tawie materiału dowodowego zgromadzonego przez sąd pierwszej instancji,
mimo że sąd ten przeprowadził postępowanie dla ustalenia winy strony pozwa-
nej.
2. Zarzut przedawnienia może być skutecznie podniesiony w postępo-
waniu apelacyjnym.
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska, Sędziowie: SN Maria Tyszel (spra-
wozdawca), SA Krystyna Bednarczyk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 1999 r. sprawy z powództwa
Władysława S. przeciwko Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w W. o rentę uzupełniającą,
na skutek kasacji strony pozwanej, od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 13 października 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania
przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 11 marca 1998 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałbrzy-
chu zasądził od pozwanej Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w W. na rzecz powoda Wła-
dysława S. kwotę 2.467,04 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 kwietnia
1993 r., tytułem renty skapitalizowanej za okres sprzed wniesienia pozwu, a nadto
odpowiednie kwoty za okres od marca 1993 r. do sierpnia 1997 r. tytułem renty uzu-
pełniającej różnicę między otrzymywaną przez powoda rentą z Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych a zarobkami netto jakie mógłby uzyskać oraz, począwszy od 1 września
1997 r., kwotę 270,99 zł miesięcznie netto tytułem renty uzupełniającej na przysz-
łość, płatną do dnia 20-go każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie
zwłoki w płatności którejkolwiek z rat, natomiast oddalił powództwo w zakresie żąda-
nia odsetek sprzed daty doręczenia pozwu stronie pozwanej i orzekł o kosztach pos-
tępowania.
W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd szczegółowo ustalił okoliczności
wypadku, jakiemu w dniu 26 kwietnia 1989 r. powód uległ przy wykonywaniu pracy u
pozwanej i uznał, że strona pozwana odpowiada za skutki tego wypadku na podsta-
wie art. 435 KC.
W apelacji od tego wyroku, w części zasądzającej rentę uzupełniającą i koszty
postępowania, strona pozwana, nie kwestionując ustaleń faktycznych dokonanych
przez Sąd pierwszej instancji, zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa
materialnego „(...) art. 442 § 1 KC w związku z art. 300 KP przez nieuwzględnienie
przedawnienia roszczenia, art. 435 KC w związku z art. 300 KP przez przyjęcie, że
pozwana strona ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, art. 444 § 2 KC przez
przyjęcie, że powód spełnił przesłanki odpowiedzialności przewidziane w tym przepi-
sie podczas gdy powód nie wykazał, aby po dniu 1 stycznia 1990 r. zaistniała która-
kolwiek z tych przesłanek oraz art. 415 KC w związku z art. 362 KC przez przyjęcie,
że strona pozwana ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy i nieuwzględnienie
przyczynienia się powoda do powstania szkody” i wniosła o zmianę wyroku w zas-
karżonej części i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania
apelacyjnego.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 13 października 1998 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej. Sąd ten
uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji w
zakresie przebiegu i okoliczności wypadku, jakiemu powód uległ w dniu 26 kwietnia
1989 r. Podzielając stanowisko strony pozwanej o braku podstaw do przyjęcia jej
odpowiedzialności za skutki wypadku w oparciu o zasadę ryzyka, przewidzianą w art.
435 KC, Sąd uznał, że pozwana ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy, bowiem
szkoda, jakiej doznał powód wynikła z występku. Zdaniem Sądu „Zarówno bowiem
art. 191 KK z 1969 r., jak i art. 220 KK z 1997 r. wskazują, że podlega karze ten, kto
będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy nie dopełnia wynikającego
stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo
3
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Niewątpliwie powód na niebez-
pieczeństwo tego typu był narażony a nawet zostało zrealizowane”. Podniesiony w
apelacji zarzut przedawnienia roszczenia Sąd uznał za chybiony „(...) choćby z tego
względu, że strona pozwana nie podnosiła kwestii przedawnienia w postępowaniu -
pierwszoinstancyjnym, wobec czego Sąd pierwszej instancji nawet nie miał możliwo-
ści ustosunkować się do tej kwestii” oraz dlatego, że odpowiednim w sprawie jest 10-
letni termin przedawnienia (art. 442 § 2 KC). Sąd Wojewódzki uznał również za pra-
widłową wysokość zasądzonej renty.
W kasacji strona pozwana zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:
1) naruszenie prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC) polegające na niezastoso-
waniu przez Sąd – pomimo zgłoszenia przez pozwanego zarzutu przedawnienia –
przepisu art. 117 § 2 KC w związku z art. 442 § 1 KC, w związku z art. 300 KP i za-
sądzeniu na rzecz powoda roszczenia, w sytuacji gdy jest ono przedawnione,
2) naruszenie prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC) przez błędne zastosowanie
przepisów art. 191 i art. 220 KK (z 1969 r.) w związku z art. 415 KC i przyjęcie, iż
szkoda wyrządzona powodowi była skutkiem dopuszczenia się pozwanego, będące-
go osobą prawną, występku (występków) opisanego w obu wskazanych wyżej prze-
pisach Kodeksu karnego,
3) naruszenie prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC) przez błędne zastosowanie
przepisów art. 442 § 2 KC w związku z art. 415 KC i w związku z art. 191 i 220 KK (z
1969 r.) polegające na uznaniu przez Sąd, iż termin przedawnienia roszczeń odsz-
kodowawczych powoda wynosi lat 10, bowiem szkoda jakiej doznał powód wynikła z
występku pozwanego,
4) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy (art.
3931
pkt 2 KPC), tj. przepisu art. 382 KPC w związku z art. 233 § 1 KPC i przyjęcie
przez Sąd Wojewódzki bez przeprowadzania niezbędnych ustaleń i z przekrocze-
niem zasady swobodnej oceny dowodów, iż materiał dowodowy gromadzony przed
Sądem pierwszej instancji dla udowodnienia odpowiedzialności pozwanego na zasa-
dzie ryzyka, jest wystarczający również dla przyjęcia: - winy pozwanego w spowodo-
waniu szkody, - dopuszczenia się przez pozwanego przestępstw z art. 191 i 220 KK
bez potrzeby uzupełniania postępowania dowodowego w tym zakresie.
Wniosek kasacyjny zmierzał do uchylenia w całości zaskarżonego wyroku
Sądu Wojewódzkiego oraz uchylenia wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Wał-
brzychu z dnia 11 marca 1998 r. [...] w części dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego
4
w pkt I, II, IV i V wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji oraz zasądzenia „od pozwanego na rzecz powoda kosztów postę-
powania przed pierwszą i drugą instancją oraz kosztów postępowania kasacyjnego,
wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych”.
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:
Zasadny jest zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisów art. 382 w
związku z art. 233 § 1 KPC. Słusznie podniesiono w kasacji, że dokonana zmiana
zasad odpowiedzialności za skutki wypadku przy pracy, jakiemu w dniu 26 kwietnia
1989 r. uległ powód, z zasady ryzyka wyrażonej w art. 435 KC, na zasadę winy z art.
415 KC – nie znajduje potwierdzenia w materiale dowodowym sprawy. Sąd drugiej
instancji nie prowadził własnego postępowania dowodowego, lecz wydał swe
rozstrzygnięcie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd
pierwszej instancji, mimo że Sąd ten nie prowadził postępowania dla ustalenia winy
strony pozwanej. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zdaje się wskazywać, że Sąd
oparł się na domniemaniu winy strony pozwanej, wynikającym z poglądu, że każdy
wypadek przy pracy jest następstwem występku polegającego na niedopełnieniu
przez zakład pracy obowiązku przestrzegania norm bezpieczeństwa i higieny pracy.
Domniemanie prawne nie wynika z żadnego przepisu przytoczonego w zaskarżonym
wyroku, a wobec braku wywodu uzasadniającego domniemanie faktyczne, pogląd
Sądu w tym zakresie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym sprawę podziela stanowisko strony pozwanej, że zarówno ustalenie
jej winy w rozumieniu art. 415 KC za wypadek jakiemu uległ powód przy pracy, jak i
ustalenie, że wypadek ten był następstwem występku w rozumieniu Kodeksu
karnego oraz art. 442 § 2 KC może nastąpić dopiero w wyniku stosownego
postępowania dowodowego. Skoro zatem podstawa faktyczna zaskarżonego rozs-
trzygnięcia nie jest wynikiem oceny dowodów przeprowadzonych przez Sąd pierw-
szej instancji, a Sąd drugiej instancji nie zebrał własnego materiału dowodowego,
zarzut naruszenia art. 382 KPC jest usprawiedliwiony. Usprawiedliwiony jest też
zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 233 § 1 KPC, bowiem jego wnio-
sek, że wypadek, jakiemu przy pracy uległ powód nastąpił z winy strony pozwanej
oraz że był spowodowany występkiem w rozumieniu Kodeksu karnego nie znajduje
5
uzasadnienia w zebranym materiale dowodowym sprawy. Sąd Wojewódzki nie
wskazał w swym uzasadnieniu dowodów, na których oparł swe ustalenia w tym za-
kresie. Naruszenia te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem zależy on
od dokonania ustaleń faktycznych co do winy strony pozwanej.
Skoro zatem wniesienie kasacji na podstawie art. 3931
pkt 2 KPC jest uspra-
wiedliwione, ocena zasadności kasacyjnych zarzutów naruszenia zaskarżonym wy-
rokiem wskazanych przepisów prawa materialnego stała się bezprzedmiotowa, co
zwalnia Sąd Najwyższy od rozważania prawidłowości subsumcji. Podkreślić jednak
należy, że fakt podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia dopiero w postępo-
waniu apelacyjnym nie upoważnia do stwierdzenia – jak to uczynił Sąd Wojewódzki
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – że jest to zarzut chybiony; ani przepisy
prawa materialnego dotyczące przedawnienia roszczeń, ani przepisy postępowania
cywilnego nie uzależniają skuteczności tego zarzutu od jego zgłoszenia w określo-
nym stadium postępowania. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu
przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, sąd rozpoznający apelację nie
tylko kontroluje prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, ale również orzeka meryto-
rycznie. Ograniczenia, jakim podlega postępowanie apelacyjne wynikają z art. 383 i
następne KPC i nie dotyczą one zarzutu przedawnienia roszczeń.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, zgodnie z powołanymi przepi-
sami oraz art. 39313
§ 1 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================