Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 sierpnia 1999 r.
II UKN 69/99
Przyznanie dziecku zasiłku pielęgnacyjnego nie zawsze oznacza stwier-
dzenia takiego stanu jego zdrowia, który uzasadnia zaprzestanie przez matkę
zatrudnienia, warunkującego jej prawo do emerytury na podstawie rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześ-
niejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi specjalnej opieki
(Dz.U. Nr 28, poz. 149).
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 1999 r. sprawy z wniosku
Krystyny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Rzeszowie z dnia 27 listopada 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 listopada 1998 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił
apelację Krystyny W. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Tarnobrzegu z dnia 29
maja 1998 r. w przedmiocie oddalenia jej odwołania od odmawiającej prawa do eme-
rytury decyzji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w O. z dnia 22 lipca 1997
r. Przyczyną odmowy było niespełnienie warunków przewidzianych w rozporządzeniu
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej eme-
rytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi specjalnej opieki (Dz.U.
Nr 28, poz. 149). Ustalono bowiem, że wnioskodawczyni nie doznaje przeszkody w
kontynuowaniu zatrudnienia z powodu stanu zdrowia syna Pawła, urodzonego 10
czerwca 1984 r., mimo tego, że w okresie od dnia 1 sierpnia 1997 r. do dnia 30
czerwca 1998 r. przyznany mu był zasiłek pielęgnacyjny.
2
W kasacji od wyroku Sądu drugiej instancji, opartej na podstawie naruszenia
przepisów postępowania (art. 233 § 1 KPC w związku z art. 328 § 2 KPC) przez nie-
dokonanie oceny wszystkich zgromadzonych w sprawie dowodów, oraz - jako tego
konsekwencji - naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przepisu § 1 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia, skarżąca zarzuciła,
że spełnianie przez jej dziecko warunków do zasiłku pielęgnacyjnego powinno impli-
kować jej prawo do emerytury. Opierając się na tych podstawach wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, względnie o
jego zmianę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdaniem Sądu Apelacyjnego materiał dowodowy sprawy nie dostarczył pods-
taw do stwierdzenia po stronie ubezpieczonej spełnienia warunków do emerytury,
przewidzianych w § 1 ust. 1 in principio oraz ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników
opiekujących się dziećmi wymagającymi specjalnej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149),
albowiem nie zostało wykazane, że stan zdrowia jej syna wymaga roztoczenia nad
nim stałej opieki, pogodzenia z dalszym wykonywaniem zatrudnienia. Skarżąca udo-
wodniła natomiast stwierdzenie przez publiczny zakład opieki zdrowotnej, że jej syn -
ze względu na stan zdrowia - wymaga ze strony innej osoby stałej opieki, polegającej
na pielęgnacji lub na systematycznym współdziałaniu w postępowaniu leczniczym
lub rehabilitacyjnym. Oznacza to, że stan zdrowia syna skarżącej uzasadnia przewi-
dziane w art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych i
pielęgnacyjnych (Dz.U. z 1995 r. Nr 4, poz. 17 ze zm. wprowadzonymi przed dniem 1
stycznia 1999 r.) prawo do zasiłku pielęgnacyjnego.
Przyznanie dziecku prawa do zasiłku pielęgnacyjnego nie jest równoznaczne
ze stwierdzeniem takiego jego stanu zdrowia, który jego matce uniemożliwiałby kon-
tynuowanie zatrudnienia oraz uzasadniał konieczność jej przejścia po 20 latach
ubezpieczenia na emeryturę. To, że akty prawne regulujące prawo do zasiłku pielęg-
nacyjnego i emerytury posługują się określeniem "stała opieka", co - wobec
identyczności sformułowania - mogłoby sugerować ich jednakowe rozumienie, nie
oznacza, że są one tożsame. Stała opieka wymagana przez dziecko uprawnione do
zasiłku pielęgnacyjnego jest bowiem inna od tej, która została zdefiniowana jako
3
warunek skorzystania przez matkę z wcześniejszego przejścia na emeryturę. Ko-
nieczność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem została wyrażona w przepisie
§ 1 in principio rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. jako przesz-
koda w kontynuowaniu zatrudnienia przez matkę z tej przyczyny, że stan zdrowia
dziecka wymaga stałej opieki oraz pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samo-
obsługowych. Jest to warunek podstawowy, a dodatkowy został sformułowany w § 1
ust. 2 rozporządzenia.
Omawianego warunku prawa do emerytury bez osiągnięcia wieku emerytal-
nego - abstrahując od racji jego ustanowienia - nie można interpretować w oderwaniu
od całości przepisów aktu prawnego, w którym został sformułowany, przedmiotu re-
gulacji, jak też zakresu objętych tym aktem praw podmiotowych. Wprawdzie cel re-
gulacji, uwzględniający trudną życiowo sytuację, obciążającą pracownicę, wykazuje
podobieństwo do ratio legis prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, jednak realizowany
jest przy pomocy odmiennej instytucji prawnej. Zasiłek pielęgnacyjny, nie będący
świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, stanowi tylko pomoc finansową dla ro-
dziny, uzupełnienie jej zwykłych dochodów, natomiast emerytura ma zastąpić te do-
chody, które mogłaby osiągać matka chorego dziecka, gdyby nie konieczność spra-
wowania nad nim opieki w zakresie uniemożliwiającym ich osiąganie.
Elementem definiującym konieczność stałej opieki jest także stan zdrowia
dziecka, określany - w przypadku prawa do emerytury - jako wymagający stałej
opieki oraz pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samoobsługowych, oraz egzemp-
lifikowany w pkt 1 - 4 § 1 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989
r., chorobami upośledzającymi w bardzo poważnym stopniu sprawność organizmu.
W odniesieniu do zasiłku pielęgnacyjnego natomiast stan zdrowia dziecka określony
jest w obowiązującym od 18 grudnia 1998 r. załączniku do rozporządzenia Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 26 stycznia 1998 r. w sprawie stanów zdrowia
oraz szczegółowych zasad, warunków i trybu wydawania zaświadczeń będących
podstawą uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego dla dziecka (Dz.U. Nr 15, poz. 70).
Wymieniono tam także różne stany chorobowe, określone generalnie jako „upośle-
dzenie sprawności ogólnej, utrudniające możliwość samodzielnego poruszania się,
lub stany wymagające opieki i pomocy innej osoby w leczeniu i rehabilitacji, a także
w ochronie dziecka przed możliwością doznania urazu".
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego omawiana potrzeba
stałej opieki była z punktu widzenia rodzaju tych schorzeń różnicowana w zależności
4
od jej celu. I tak, w przypadku prawa do zasiłku pielęgnacyjnego była ona określana
jako konieczna i niezbędna w celu przygotowania dziecka do samodzielnego życia,
współdziałania w procesie społecznym (wyrok z dnia 11 listopada 1976 r., II URN
54/76, OSNCP 1977 z. 8, poz. 136), natomiast jako warunek prawa do wcześniejszej
emerytury stawiana była choroba dziecka w bardzo poważnym stopniu upośledzają-
cej sprawność jego organizmu, która wymagałaby stałej opieki matki (wyrok z dnia 2
czerwca 1998 r., II UKN 95/98, OSNAPiUS 1999 nr 11, poz. 376).
W świetle tego co wyżej powiedziano, inne ma znaczenie pomoc i opieka ze
strony matki poświęcającej się dziecku zupełnie i całkowicie, tak że uniemożliwia jej
to wykonywanie zatrudnienia, czyli "stała opieka i pielęgnacja" wymagana dla prawa
do emerytury, a inne "stała opieka polegająca na pielęgnacji", warunkująca prawo do
zasiłku pielęgnacyjnego. Przyznanie dziecku zasiłku pielęgnacyjnego nie zawsze jest
zatem równoznaczne ze stwierdzeniem takiego jego stanu zdrowia, który jego matce
uniemożliwia kontynuowanie zatrudnienia, co warunkuje jej prawo do emerytury na
podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie upraw-
nień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagają-
cymi specjalnej opieki.
Przytoczone argumenty prowadzą do konkluzji, wobec której podstawy kasacji
okazały się nieusprawiedliwione (art. 39312
KPC) .
========================================