Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 sierpnia 1999 r.
II UKN 79/99
Z notoryjnego faktu, że okupant niemiecki łamał przepisy zakazujące za-
trudniania dzieci w wieku poniżej 10-ciu lat nie wynika w sposób jednoznaczny
i dostatecznie przekonywający, iż pracę taką nakazano wnioskodawcy oraz że
miała ona charakter przymusowy, a więc była wykonywana nieodpłatnie, pod
bezpośrednim przymusem fizycznym lub psychicznym, albo w warunkach za-
grożenia (art. 231 KPC).
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 1999 r. sprawy z wniosku
Władysława T. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w P. o dodatek z tytułu pracy przymusowej, na skutek kasacji wnios-
kodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 22 września 1998 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił
apelację Władysława T. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 19 listo-
pada 1997 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji Oddziału Regionalnego Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w P. w przedmiocie odmowy prawa do do-
datku z tytułu pracy przymusowej, na podstawie art. 27 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 7,
poz. 25). W sprawie tej ubezpieczony rolnik przedstawił pod osąd twierdzenie, że
jako dziecko (urodzony 23 stycznia 1935 r.) przebywał z matką, obywatelką polską,
w jej domu rodzinnym na terenie Rzeszy, w D.P. i był tam zmuszony do pracy u nie-
mieckiego rolnika przy wypasaniu bydła i noszeniu drewna tylko za wyżywienie i
mieszkanie. Sąd Apelacyjny uznał jednak, że wnioskodawca nie przedstawił żadnego
2
dokumentu ani dowodu z wiarygodnego świadka na potwierdzenie faktu wykonywa-
nia pracy. Jego własne twierdzenia odrzucił po skonfrontowaniu z regulacją ustawy
Rzeszy z dnia 30 kwietnia 1933 r. o ochronie pracy młodocianych, dozwalającą za-
trudniania dzieci dopiero po ukończeniu przez nie wieku 10 lat. Ocenił także opisane
przez wnioskodawcę fakty, jako nie odpowiadające charakterowi pracy przymusowej.
Ubezpieczony żądanie kasacji wyroku oparł na podstawie naruszenia przepi-
sów postępowania przez Sąd drugiej instancji, któremu zarzucił brak pouczenia go -
mimo że występował w procesie bez zawodowego pełnomocnika - o możliwości
przesłuchania w charakterze świadków osób, których nazwiska podał do protokołu
rozprawy z dnia 4 września 1997 r. oraz nieprzeprowadzenie z urzędu dowodu z tych
świadków. Podniósł także błąd w ustaleniach faktycznych, wynikający z pominięcia
przez Sąd notoryjnego nieprzestrzegania w stosunku do Polaków przepisów ustano-
wionych przez władze III Rzeszy(art. 3931
pkt 2 w związku z art. 5, 232 i 233 KPC).
Te naruszenia przepisów postępowania czynią - zdaniem skarżącego - koniecznym
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdaniem skarżącego, fakt jego pracy przymusowej w okresie od marca 1942 r.
do listopada 1944 r. powinien być przyjęty przez Sąd bez jakichkolwiek dowodów,
lecz jedynie na podstawie powszechnie znanej praktyki łamania w III Rzeszy przepi-
sów o zatrudnianiu dzieci i częstego wykorzystywania ich do pracy. W ocenie wnios-
kodawcy, skoro praktyka taka była notoryjna, zachodziły przesłanki do ustalenia, że
także jemu nakazano wykonywanie pracy, uprawniającej współcześnie do otrzyma-
nia żądanego dodatku.
Stawiając taką tezę i czyniąc z niej argument na rzecz podniesionej podstawy
kasacyjnej z art. 3931
pkt 2 KPC, skarżący zarzucił naruszenie art. 233 KPC, co na-
leży poczytać za nieporozumienie, gdyż wskazany przepis normuje zasady oceny
dowodów pod kątem ich wiarygodności i mocy, nie dotyczy natomiast zagadnienia
faktów powszechnie znanych, które dowodu nie wymagają (art. 228 § 1 KPC) oraz
domniemań faktycznych (art. 231 KPC). Tymczasem ani art. 228, ani art. 231 KPC,
nie zostały w kasacji przytoczone, co zwalnia Sąd Najwyższy od dalszych, głębszych
rozważań w tym zakresie. Tylko więc na uboczu należy zaznaczyć, że rozumowanie,
3
jakie sugeruje skarżący w kasacji, prowadzi do wniosków zbyt daleko idących, które
nie mogą być uznane za prawidłowe. Z notoryjnego faktu bowiem, że okupant nie-
miecki łamał przepisy zakazujące zatrudniania dzieci w wieku poniżej 10 lat, nawet
gdyby uznać ten fakt za powszechnie znany, nie wynika w sposób jednoznaczny i
dostatecznie przekonywający, że pracę taką nakazano także skarżącemu oraz że
miała ona charakter przymusowy, a więc była wykonywana nieodpłatnie, pod
bezpośrednim przymusem fizycznym lub psychicznym, albo w warunkach zagroże-
nia. Należy podkreślić, że domniemanie faktyczne musi dawać pełną podstawę do
stwierdzenia, że ważny dla sprawy fakt rzeczywiście miał miejsce. Warunek ten jest
spełniony, gdy stopień prawdopodobieństwa zaistnienia faktu będącego skutkiem
domniemania jest tak duży, jak duży jest stopień prawdopodobieństwa, że nie za-
chodziły okoliczności wykluczające zaistnienie tego faktu. Gdy się także zważy, że
orzeczenie sądu może być oparte na domniemaniu faktycznym (art. 231 KPC) tylko
wówczas, gdy domniemanie to stanowi wniosek logicznie wynikający z prawidłowo
ustalonych faktów stanowiących jego przesłanki (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 22 stycznia 1998 r., II UKN 465/97,OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 24), omawianego
zarzutu skarżącego nie można uznać za trafny.
Jeżeli chodzi natomiast o zarzuty obrazy art. 5 i 232 KPC, to zostały one wy-
raźnie skierowanie przeciw postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim (do zdarzeń
przed tym Sądem także zresztą nawiązują), a więc przed Sądem pierwszej instancji.
Zarzuty takie nie podlegają rozpoznaniu w postępowaniu wszczętym przez wniesie-
nie kasacji, która jest środkiem odwoławczym od orzeczeń sądów drugiej instancji
(art. 392 § 1 KPC).
W tym stanie rzeczy kasacja została oddalona na podstawie art. 39312
KPC.
========================================