Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 września 1999 r.
I PKN 225/99
Przepis art. 177 § 1 KP nie ma zastosowania w razie przeniesienia w stan
nieczynny nauczycielki w ciąży. Przeniesienie to powinno być jednak ocenione
z punktu widzenia zasad wynikających z art. 8 KP. To samo dotyczy sytuacji,
gdy wskutek zmiany okoliczności po stronie pracodawcy, powstała możliwość
kontynuowania zatrudnienia nauczycielki w ciąży, pozostającej w stanie nie-
czynnym, a pracodawca nie skorzystał z tej możliwości.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Jerzy Kwaśniewski, NSA
Bogusław Gruszczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 września 1999 r. sprawy z powódz-
twa Małgorzaty K. przeciwko Szkole Podstawowej w B. o uznanie za bezskuteczną
decyzji o przeniesieniu w stan nieczynny, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi
z dnia 3 grudnia 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozos-
tawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 1998 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Piotrkowie
Trybunalskim uznał za bezskuteczną decyzję Szkoły Podstawowej w B. z dnia 15
czerwca 1998 r. o przeniesieniu w stan nieczynny Małgorzaty K.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka – po przerwaniu urlopu wychowawczego –
zatrudniona była w roku szkolnym 1996-1997 u pozwanej, prowadząc zajęcia w od-
dziale przedszkolnym. W następnym roku korzystała z dalszej części urlopu wycho-
wawczego, który kończył się w dniu 31 sierpnia 1998 r. W marcu 1998 r. pozwana
wystosowała pismo do powódki, prosząc o skontaktowanie się z zakładem pracy,
2
celem omówienia przejścia powódki w stan nieczynny lub rozwiązania z nią umowy o
pracę. Do dnia 31 maja 1998 r. powódka nie ustosunkowała się do złożonej propo-
zycji. Dnia 15 czerwca 1998 r. pozwana, powołując się na art. 20 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze
zm.), przeniosła powódkę w stan nieczynny z dniem 1 września 1998 r.
Sąd Rejonowy uznał, że przeniesienie powódki w stan nieczynny było meryto-
rycznie zasadne, gdyż w pozwanej Szkole zmniejszyła się ilość oddziałów przedsz-
kolnych. Wziął jednak pod uwagę, że powódka zaszła w ciążę, a jej stosunek pracy
wygaśnie z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczyn-
nym. W momencie wygaśnięcia stosunku pracy powódka będzie w 9 miesiącu ciąży.
Zdaniem Sądu, art. 177 KP w związku z art. 91c Karty Nauczyciela dawał podstawę
do uznania przeniesienia powódki w stan nieczynny za bezskuteczne.
W wyniku apelacji strony pozwanej sprawę rozpatrywał Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, który wyrokiem z dnia 3 grudnia 1998 r.
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił powództwo. Sąd
Wojewódzki podkreślił, iż nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny może
przysługiwać roszczenie o dopuszczenie do pracy. Nie przysługuje mu natomiast
roszczenie o uznanie za bezskuteczną decyzji o przeniesieniu w stan nieczynny.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, decyzja dotycząca powódki była merytorycznie uza-
sadniona z przyczyn podanych w wyroku Sądu pierwszej instancji. Trafny był również
wybór osoby zakwalifikowanej do przeniesienia w stan nieczynny. Dlatego nie można
było dopuścić powódki do pracy.
Sąd Wojewódzki nie podzielił poglądu Sądu Rejonowego, jakoby w sprawie
miał zastosowanie art. 177 § 1 KP. Sąd Wojewódzki zwrócił uwagę, że przepis ten
chroni kobietę w ciąży przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Tymczasem stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z
mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w tym stanie.
Sąd Wojewódzki zauważył również, że wprawdzie z dniem 1 września 1998 r. za-
trudniono u pozwanej Alicję H., jednakże zatrudnienie nastąpiło na innym stanowisku
pracy, a mianowicie w świetlicy. Ponadto Alicja H. zastąpiła inną osobę, która była
zatrudniona w momencie podejmowania decyzji o przeniesieniu powódki w stan nie-
czynny.
Powódka wniosła kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego, zarzucając naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
3
oraz art. 91c tej Karty w związku z art. 177 § 1 KP. Podniosła, że merytoryczna za-
sadność przeniesienia jej w stan nieczynny nie została przez Sąd Wojewódzki
obiektywnie wyjaśniona. Nie można bowiem mówić o zmniejszeniu zatrudnienia w
sytuacji, gdy dyrektorka szkoły zatrudniła swoją synową Alicję H. Wnosząca kasację
zarzuciła Sądowi Wojewódzkiemu, że zadowolił się zapewnieniem strony pozwanej,
iż nowa pracownica nie została zatrudniona na stanowisku powódki. Tymczasem w
rzeczywistości stanowisko powódki objęła nauczycielka przesunięta ze świetlicy, a
miejsce w świetlicy i część zajęć z języka polskiego otrzymała Alicja H. Zdaniem
wnoszącej kasację, nie da się to pogodzić z treścią art. 8 KP. Z kolei naruszenie art.
177 § 1 KP powódka upatrywała w fakcie przeniesienia jej w stan nieczynny w czasie
urlopu wychowawczego oraz w okresie ciąży.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec podniesienia w kasacji jedynie zarzutów naruszenia przepisów prawa
materialnego, wszelkie wywody zmierzające do wykazania, że stan faktyczny był
inny, niż to przyjęto w zaskarżonym wyroku, nie mogą odnieść zamierzonego skutku.
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, a z
urzędu bierze pod uwagę tylko nieważność postępowania. Z tych względów nie
podlega wzruszeniu ustalenie Sądu Wojewódzkiego, że nowo zatrudniona osoba nie
zajęła miejsca powódki. To samo dotyczy ustalenia, iż w Szkole zmniejszono liczbę
oddziałów przedszkolnych, co z kolei spowodowało konieczność zmniejszenia za-
trudnienia. Ostatnio stwierdzony fakt, w powiązaniu z okolicznością niekwestionowa-
nia w kasacji trafności wyboru osoby do zwolnienia, oznacza wystąpienie w sprawie
wszystkich przesłanek, wystarczających do przeniesienia powódki w stan nieczynny.
W konsekwencji zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) należy
uznać za chybiony.
Nie był również trafny zarzut naruszenia art. 177 § 1 Kodeksu pracy w związku
z art. 91 c Karty Nauczyciela. Pierwszy z tych przepisów stanowi wyjątek od zasady
dopuszczalności wypowiadania lub rozwiązywania umów o pracę i jak każdy wyjątek
nie może być interpretowany rozszerzająco. Skoro przeniesienie w stan nieczynny
na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie jest ani wypowiedzeniem umowy,
ani jej rozwiązaniem, to – formalnie rzecz biorąc – nie można odnosić do niego art.
4
177 § 1 KP. Sześciomiesięczne pozostawanie w stanie nieczynnym powoduje
wprawdzie wygaśnięcie stosunku pracy z mocy prawa (art. 20 ust. 6 Karty Nau-
czyciela), ale jest to jednak sytuacja odmienna od uregulowanej w powołanym wyżej
przepisie Kodeksu pracy. Jak wyjaśnił już Sąd Najwyższy w dotychczasowym
orzecznictwie, przeniesienie w stan nieczynny nie może być traktowane jako czyn-
ność analogiczna do wypowiedzenia umowy o pracę, zawartej na czas nie określony.
Stanowi ono innego rodzaju czynność prawną, której celem nie jest rozwiązanie
umowy o pracę, lecz stworzenie możliwości „przeczekania” trudnego okresu, wyni-
kającego z braku zapotrzebowania na pracę danego nauczyciela (por. wyrok z dnia
12 stycznia 1998 r., I PKN 467/97, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 678). Co najwyżej,
można by rozważać stosunek art. 20 ust. 6 zdania drugiego Karty Nauczyciela do art.
177 § 3 KP. Rozważania na ten temat wykraczałyby jednak poza granice kasacji, a
zatem nie mogą mieć miejsca w niniejszym wyroku.
Zasadny natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 8 KP. W aspekcie tego
przepisu Sąd Wojewódzki nie rozważył sprawy. Oczywiście nie można czynić zarzutu
pozwanej Szkole, że samo przeniesienie powódki w stan nieczynny pozostawało w
sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. W momencie złożenia oświad-
czenia, o którym mowa w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, pozwanej nie był znany
fakt zajścia w ciążę powódki. Rozważenia wymagała jednak okoliczność, czy zasady
współżycia społecznego nie przemawiały za cofnięciem przez pozwaną oświadcze-
nia o przeniesieniu powódki w stan nieczynny z chwilą, gdy pozwana otrzymała in-
formację o ciąży i czy zaniechanie wspomnianej czynności da się pogodzić z art. 8
KP. Negatywna odpowiedź na ostatnie pytanie uzasadniałaby przywrócenie powódki
do pracy (jak trafnie zauważył Sąd Wojewódzki, nie istnieje roszczenie „o uznanie
decyzji o przeniesieniu w stan nieczynny za bezskuteczną”).
Fakt zajścia w ciążę nauczycielki przeniesionej w stan nieczynny nie przesą-
dza sam przez się o wystąpieniu przesłanek z art. 8 KP. Na gruncie prawa pracy
można wprawdzie mówić o obowiązywaniu zasady ochrony kobiet w ciąży, ale nie
sposób przyjąć, że wspomniana ochrona sięga tak daleko, iż uniemożliwia w ogóle
rozwiązanie stosunku pracy. Nie jest dopuszczalne posługiwanie się klauzulą zasad
współżycia społecznego w sposób prowadzący do rozszerzenia ochrony wszystkich
kobiet w ciąży poza granice zakreślone przepisami prawa. Jednakże w indywidual-
nych wypadkach zbadania wymaga sytuacja konkretnej kobiety, np. jej stan zdrowia,
możliwość utrzymania siebie i dziecka, możliwość znalezienia nowej pracy na danym
5
terenie, stan rodzinny, możliwości zarobkowe męża, ewentualna pomoc rodziny itp.
Ocenić także należy, czy sytuacja zakładu pracy nie zmieniła się w porównaniu z
chwilą złożenia oświadczenia o przeniesieniu nauczycielki w stan nieczynny oraz czy
w świetle zaistniałych zmian zasady współżycia społecznego nie przemawiają za
przywróceniem jej do pracy.
Przechodząc od tych ogólnych rozważań na grunt rozpatrywanej sprawy, Sąd
Najwyższy zauważa, że z ustaleń Sądu Wojewódzkiego wynika, iż w toku sprawy
pozwana Szkoła zatrudniła nową pracownicę. Może to oznaczać zmianę okoliczności
w porównaniu z momentem złożenia powódce oświadczenia o przeniesieniu w stan
nieczynny. Jakkolwiek nowa sytuacja nie nakładała na pozwaną obowiązku cofnięcia
wspomnianego oświadczenia, w związku z czym zaniechanie tej czynności mieściło
się w granicach prawa przysługującego pozwanej, to jednak skorzystanie z możliwo-
ści zaniechania powinno być ocenione z punktu widzenia art. 8 KP.
Mając na uwadze przytoczone okoliczności, Sąd Najwyższy orzekł jak w sen-
tencji, zgodnie z art. 39313
§ 1 KPC oraz art. 108 § 2 KPC w związku z art. 39319
KPC.
========================================