Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 1999 r.
I PKN 246/99
Obowiązek wskazania pracownikowi w oświadczeniu pracodawcy przy-
czyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę (art. 30 § 4 KP) dotyczy
także wypowiedzenia dokonanego na podstawie ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, SA Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 1999 r. sprawy z powódz-
twa Barbary R.-R. przeciwko Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-R.” S.A. w R.
o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 11 lutego 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację strony poz-
wanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie z dnia 18 listopada
1998 r. [...]
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powódki Barbary R.-R. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 11 lutego
1999 r. [...], którym Sąd ten zmienił - oddalając powództwo - wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1998 r. [...].
Sąd Pracy przywrócił powódkę Barbarę R.-R. do pracy u strony pozwanej
(Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-R.” S.A. w R.) na dotychczasowych wa-
runkach pracy i płacy. Z ustaleń tego Sądu wynika, że powódka zatrudniona była u
strony pozwanej od 15 lutego 1979 r. na stanowisku referenta, od 1 kwietnia 1991 r.
na stanowisku starszego referenta do spraw administracji, a następnie starszego re-
2
ferenta prawnego. Od 14 października 1995 r. przebywała na urlopie wychowaw-
czym (do 13 października 1998 r.). Odbyła aplikację radcowską, lecz nie przystąpiła
do egzaminów. Na początku 1995 r. w sekcji prawnej zatrudnionych było łącznie z
powódką 6 osób. Dnia 31 sierpnia 1995 r. rozwiązana została umowa z Lesławem S.
Do końca sierpnia 1996 r. oba etaty (zwolnione przez powódkę i S.) nie zostały ob-
sadzone, a od 1 września 1996 r. do tej sekcji przeniesiony został z działu RR Ta-
deusz P. (na czas odbywania aplikacji radcowskiej). W tym czasie pracę Tadeusza
P. w dziale RR wykonywać miał jego przełożony. W lutym 1997 r. został zlikwidowa-
ny jeden etat w dziale prawnym. Powódka otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę
w dniu 13 lipca 1998 r., a jako jego przyczynę strona pozwana podała „brak możliwo-
ści powrotu do macierzystej jednostki organizacyjnej – po ewentualnym powrocie z
urlopu”. Ustaliwszy taki stan faktyczny Sąd Pracy uznał, że wypowiedzenie umowy o
pracę powódce jest nieuzasadnione. Powołał się przy tym na § 14 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych
(Dz.U. Nr 60, poz. 277), równocześnie podając, iż na podstawie ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę
pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego, przy uwzględnieniu przesłanek
określonych w art. 41 KP, art. 5 ust. 3 ustawy z 28` grudnia 1989 r. i rozporządzenia
Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. Sąd Pracy nie podzielił stanowiska strony pozwa-
nej, że w 1997 r. zostało zlikwidowane stanowisko powódki w dziale prawnym, gdyż
wówczas nie rozwiązano z powódką umowy o pracę, a przy tym równie dobrze mog-
ło zostać zlikwidowane stanowisko, które pozostało po L.S., które nie było obsa-
dzone od sierpnia 1995 r.
Po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych uznał, że jest ona uzasadniona, „zwłaszcza o ile wskazuje na naruszenie przez
Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego, skutkuje to w konsekwencji zmianą
zaskarżonego wyroku i oddaleniem powództwa”. Sąd drugiej instancji w szczególno-
ści podkreślił, że Sąd Pracy ustalił, iż w dziale prawnym, w którym zatrudniona była
powódka, nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia i stwierdził, że pracodawca może wy-
powiedzieć umowę o pracę pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego, o ile
zachodzą okoliczności określone w ustawie z 28 grudnia 1989 r. „Następnie popada
w sprzeczność i dokonuje tu wykładni § 14 rozporządzenia Rady Ministrów w spra-
3
wie urlopów i zasiłków wychowawczych, stwierdzającego iż pracodawca jest obowią-
zany dopuścić pracownicę po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na sta-
nowisku równorzędnym z zajmowanym przed urlopem lub na innym, zgodnym z
kwalifikacjami, który w przedmiotowej sprawie nie ma zastosowania. Strona pozwana
z uwagi właśnie na zmniejszenie liczby zatrudnionych dokonała wypowiedzenia
umowy o pracę – zgodnie z ustawą o tzw. grupowych zwolnieniach”. Strona pozwana
w 1995 r. zamierzała powódce wypowiedzieć umowę o pracę, gdyż jej dalsze za-
trudnienie w dziale prawnym - z uwagi na nieukończoną aplikację radcowską - stało
się zbędne. Wypowiedzenie to zostało anulowane, gdyż po jego otrzymaniu powódka
złożyła podanie o urlop wychowawczy od 15 października 1995 r. do 15 października
1998 r., na który strona pozwana wyraziła zgodę. Powódka miała zatem świado-
mość, iż w przypadku braku możliwości jej zatrudnienia, strona pozwana może jej
wypowiedzieć umowę o pracę. Zatrudnienie w dziale powódki T.P. (przeniesionego z
innego działu) na czas odbywanej przez niego aplikacji radcowskiej (w latach 1996-
1999) nie ma żadnego znaczenia dla oceny zasadności wypowiedzenia umowy po-
wódce. Strona pozwana „wyraziła zgodę z uwagi na stawiane aplikantom radcows-
kim wymagania odbycia praktyki w biurze radców prawnych”.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiono zarzut, że: 1. narusza art. 5
ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. „poprzez przyjęcie, że do
zastosowania niniejszych przepisów nie jest konieczne zmniejszenie zatrudnienia u
pracodawcy i nieuwzględnienie, faktu że do zmniejszenia zatrudnienia u strony poz-
wanej nie doszło”, 2. zarzut naruszenia art. 45 w związku z art. 41 KP „wobec oko-
liczności, że przy utrzymaniu stanu dotychczasowego zatrudnienia powódka była
pracownikiem podlegającym szczególnej ochronie” oraz 3. naruszenia art. 30 § 4 KP
„poprzez przyjęcie, że jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wystarczy wska-
zać brak możliwości powrotu do macierzystej jednostki organizacyjnej po ewentual-
nym powrocie z urlopu wychowawczego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji są w części usprawiedliwione i dlatego została ona uwzględ-
niona. W szczególności trafny jest zarzut naruszenia art. 30 § 4 KP. Powódka –
mimo iż strona powodowa na przepis ten nie wskazała – została zwolniona z pracy w
trybie art. 10 ustawy z 28 grudnia 1989 r., który stanowi, że jej przepisy, z wyjątkiem
4
art. 2 - 4, mają odpowiednie zastosowanie także w razie podejmowania przez kie-
rownika zakładu pracy indywidualnych decyzji o zwalnianiu pracowników z przyczyn
wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., jeżeli przyczyny te stano-
wią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy. W myśl § 4 rozpo-
rządzenia z 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych praco-
dawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia zło-
żenia przez pracownicę wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakoń-
czenia tego urlopu, chyba że zachodzą przyczyny określone w przepisach o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn doty-
czących pracodawcy (a także w razie zawinionego zachowania się pracownicy – art.
52 KP oraz w razie zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem). Ure-
gulowanie to należy rozumieć w ten sposób, że rozwiązując stosunek pracy z przy-
czyn określonych w ustawie z 28 grudnia 1989 r. pracodawca musi postępować
zgodnie z regułami przewidzianymi w tej ustawie. Musi oczywiście respektować
także normy dotyczące rozwiązania umowy o pracę zawarte w Kodeksie pracy, gdyż
ustawa z 28 grudnia 1989 r. jedynie w pewnym zakresie modyfikuje zasady zawarte
w tym Kodeksie, nie zastępuje natomiast regulacji kodeksowej w całości. Oznacza to
między innymi, że przestrzegany musi być wymóg przewidziany w art. 30 § 4 KP
także wtedy, gdy rozwiązanie umowy o pracę następuje na podstawie przepisów
ustawy z 28 grudnia 1989 r. Wprawdzie wymaganie podawania w oświadczeniu woli
pracodawcy przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę wprowadzone
zostało do Kodeksu pracy dopiero nowelą z 2 lutego 1996 r. (ustawą o zmianie
ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze
zm.), ale od czasu jej wejścia w życie (2 czerwca 1996 r.) obowiązuje ono nie tylko w
stosunku do wypowiedzeń dokonywanych wyłącznie na podstawie przepisów Kodek-
su pracy, ale także i do wypowiedzeń następujących w trybie ustawy z 28 grudnia
1989 r., gdyż nowela – chociażby z tego względu, iż jest aktem prawnym później-
szym – zmodyfikowała (wprowadzając dodatkowe wymaganie) tym samym pośred-
nio także sposób wypowiadania umów o pracę na podstawie ustawy z 28 grudnia
1989 r. W piśmie skierowanym do powódki strona pozwana jako przyczynę wypo-
wiedzenia umowy o pracę – powołując się na art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989
r. – wskazała „brak możliwości powrotu do macierzystej jednostki organizacyjnej – po
ewentualnym powrocie z urlopu wychowawczego”. Takie określenie przyczyny
wypowiedzenia umowy o pracę nie może być uznane za prawidłowe, gdyż jest ogól-
5
nikowe, nie koresponduje z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. i do pew-
nego stopnia jest niezrozumiałe. Może być ono rozumiane w ten sposób, że powód-
ka „po ewentualnym powrocie z urlopu wychowawczego ”nie będzie miała możliwo-
ści powrotu do macierzystej jednostki organizacyjnej (brak „możliwości powrotu”
będzie po jej stronie, a nie po stronie pracodawcy). Istotniejsze jest jednakże to, że w
myśl art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. wypowiedzenie umowy o pracę może
nastąpić w razie zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku
ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi. Samo zmniej-
szenie zatrudnienia nie jest w tym przepisie traktowane jako przyczyna rozwiązania
umowy o pracę, a jedynie jako konsekwencja takich przyczyn jak przyczyny ekono-
miczne, organizacyjne, produkcyjne lub technologiczne. Jeżeli więc pracodawca
rozwiązuje umowę o pracę z powołaniem się na art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia
1989 r., powinien wskazać w sposób w miarę skonkretyzowany powody ekonomicz-
ne, organizacyjne, produkcyjne lub technologiczne, które stanowiły przyczynę jego
decyzji. Nie wystarczy w tym wypadku powoływanie się na to, że dochodzi do
zmniejszenia zatrudnienia, gdyż zwalniając pracownika (i nie przyjmując w danym
momencie nowego) pracodawca zawsze zmniejsza zatrudnienie, a to oznaczałoby,
iż w gruncie rzeczy wymaganie istnienia uzasadnienia dla wypowiedzenia umowy o
pracę pozbawione byłoby sensu. Niezależnie od tego należy jednakże stwierdzić, że
jakkolwiek w toku procesu strona pozwana powoływała się na okoliczność, iż doszło
do zmniejszenia zatrudnienia w dziale, w którym zatrudniona była powódka, to jed-
nak nie wskazała jej w oświadczeniu woli o wypowiedzeniu umowy o pracę jako
przyczyny tego wypowiedzenia, posłużyła się natomiast enigmatyczną – mogącą być
w różny sposób rozumianą – formułą „braku możliwości powrotu” do macierzystej
jednostki organizacyjnej. By przyczyna tak sformułowana mogła być uznana za ujętą
zgodnie z wymaganiami art. 30 § 4 KP (w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia
1989 r.), konieczne byłoby wskazanie – w sposób w miarę skonkretyzowany – bądź
powodów natury ekonomicznej, bądź organizacyjnej lub produkcyjnej albo technolo-
gicznej, które uzasadniały decyzję o wypowiedzeniu powódce umowy o pracę. Po-
nieważ pismo skierowane do niej powodów tych nie konkretyzuje, a przy tym jego
treść jest niejednoznaczna, wobec tego należy uznać, że w sprawie doszło do naru-
szenia art. 30 § 4 KP.
Ustawodawca bliżej nie wyjaśnia, w jaki sposób powinna być pojmowana ka-
tegoria przyczyn organizacyjnych, ekonomicznych, produkcyjnych i technologicz-
6
nych, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r., pozostawiając tę
kwestię praktyce (orzecznictwu). W ocenie Sądu Najwyższego – w przeciwieństwie
do stanowiska wyrażonego przez Sąd drugiej instancji – przy ustalaniu zawartości
treściowej tej kategorii, w przypadku pracowników przebywających na urlopach wy-
chowawczych, nie można abstrahować od reguły ustanowionej w § 14 rozporządze-
nia w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych, w myśl której pracodawca jest
obowiązany dopuścić pracownicę po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy
na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na
innym stanowisku odpowiadającym jej kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodze-
niem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego w dniu podjęcia pracy
na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Pominięcie tego przepisu, zwłasz-
cza w tych przypadkach, gdy ocena dotyczy istnienia przyczyny natury organizacyj-
nej, uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi przebywającemu
na urlopie wychowawczym, może bowiem prowadzić do zasadniczego stępienia jego
ochronnego ostrza, czy wręcz do pozbawienia go praktycznego znaczenia. Z ustaleń
natury faktycznej przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej
instancji – które przy tym, nie zostały zakwestionowane przez Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych - wynika, że przy uwzględnieniu tego, co przewidziane
zostało w § 14 rozporządzenia w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych, brak
było podstaw do uznania, że istniały jakieś przyczyny organizacyjne, ekonomiczne,
produkcyjne czy technologiczne uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę po-
wódce, zwłaszcza jeżeli zważyć, że przebywając na urlopie wychowawczym, powód-
ka pracy nie świadczyła i nie pobierała wynagrodzenia, zaś to, jakie w istocie możli-
wości jej zatrudnienia po powrocie z urlopu wychowawczego mógł mieć pracodawca
(nie tylko w jednostce, w której zatrudniona była przed urlopem), trudno było precy-
zyjnie ocenić w chwili, w której przebywała ona jeszcze na tym urlopie. Oznacza to
tym samym, że w sprawie doszło do błędnego zastosowania art. 1 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r., a tym samym także art. 5 ust. 1 tej ustawy oraz § 4 rozpo-
rządzenia w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39315
KPC, mając
na względzie, iż w sprawie nie doszło do naruszeń istotnych przepisów postępowa-
nia, a rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji oparte zostało na błędnej wykładni i nie-
właściwym zastosowaniu powyżej wskazanych przepisów prawa materialnego,
orzekł jak w sentencji wyroku.
7
========================================