Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 1999 r.
II UKN 119/99
1. Okres niezdolności do pracy stwierdzonej zaświadczeniem lekarskim
wlicza się do okresu zasiłkowego, choćby pracownik w czasie zwolnienia fak-
tycznie wykonywał pracę.
2. O dacie powstania niezdolności do pracy decyduje dzień określony w
zwolnieniu lekarskim jako termin jej wystąpienia, a nie faktycznie zaprzestanie
wykonywania pracy przez pracownika.
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 września 1999 r. sprawy z wniosku
Marka P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o pods-
tawę wymiaru zasiłku chorobowego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 9 października 1997 r. [...] zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w W. z dnia 12 marca 1996 r. [...], ustalając, że podstawę wymia-
ru zasiłku chorobowego dla Marka P. stanowi wynagrodzenie za pracę z okresu od
czerwca do listopada 1995 r.
Marek P. był pracownikiem Spółki z o.o. „I.E. i M.M.” w W. od 1 maja 1995 r.
wynagradzanym do października 1995 r. według najniższych dopuszczalnych sta-
wek. Aneksem do umowy od 1 listopada 1995 r. wynagrodzenie wnioskodawcy pod-
niesiono do kwoty 50.000 zł. Ze względu na trudności płatnicze firmy, wypłata wyna-
grodzenia nastąpiła z kilkumiesięcznym opóźnieniem. Marek P. otrzymał zwolnienie
od pracy z powodu choroby w okresie od 14 do 27 listopada 1995 r., lecz nie przed-
2
łożył go organowi rentowemu. Następnie korzystał ze zwolnienia lekarskiego udzie-
lonego z powodu choroby o tym samym numerze statystycznym od 1 grudnia 1995
r.; zwolnienie to przedstawił Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.
W ocenie Sądu, wykonywanie pracy w okresie zwolnienia lekarskiego jest
prawnie dozwolone. Przepisy zabraniają jedynie podejmowania „innej” pracy zarob-
kowej. Skoro, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.), powoływanej dalej jako
„ustawa zasiłkowa”, zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeżeli pracownik zachowuje
za czas niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia, to do okresu zasiłkowego
Marka P. nie należy wliczać okresu jego niezdolności do pracy w czasie od 14 do 27
listopada 1995 r. Okres niezdolności ubezpieczonego do pracy rozpoczął się zatem 1
grudnia 1995 r. Według art. 12 ustawy zasiłkowej, podstawę wymiaru świadczenia
stanowi wynagrodzenie za pracę wypłacone pracownikowi za okres 6 miesięcy po-
przedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Wobec tego, przy
ustaleniu wysokości zasiłku chorobowego dla wnioskodawcy należało do podstawy
wymiaru świadczenia wliczyć wynagrodzenie wypłacone mu za okres od czerwca do
listopada 1995 r.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 23 września 1998 r. [...]
uwzględniwszy apelację organu rentowego, zmienił powyższy wyrok i oddalił odwo-
łanie Marka P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodowego Sąd ustalił,
że Marek P. był zatrudniony od 1 maja 1995 r. w „I.E. i M.M.” Spółce z o.o. na pods-
tawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, wyko-
nując obowiązki prezesa zarządu. Spółkę jako pracodawcę reprezentowała jej proku-
rent generalny – Anna P. – żona wnioskodawcy. Strony uzgodniły stawkę miesięcz-
nego wynagrodzenia zasadniczego na 280 zł oraz premię uznaniową. Aneksem do
umowy o pracę z dnia 1 lipca 1995 r. stawkę wynagrodzenia zasadniczego podnie-
siono od tego dnia do 295 zł, zaś aneksem z 1 listopada 1995 r. do 50.000 zł. Wyna-
grodzenie za okres od maja do września 1995 r. zostało wnioskodawcy wypłacone
dopiero w październiku tego roku. Do 23 lutego 1996 r. wynagrodzenie za listopad
1995 r. figurowało na koncie należności, a więc do tej daty nie zostało pracownikowi
wypłacone.
Spółka „ I.E. i M.M.” od sierpnia 1995 r. ponosiła straty. W okresie od 1 stycz-
3
nia do 31 grudnia 1995 r. wykazała dochód podlegający opodatkowaniu podatkiem
dochodowym od osób prawnych w wysokości 48.596 zł, a jej dochód za ten czas wy-
niósł 29.158 zł. Wykazany przychód stanowiła kwota 874.473 zł (zaświadczenie
Urzędu Skarbowego [...] w W. z dnia 26 sierpnia 1998 r.).
Według danych zawartych w zeznaniu podatkowym wnioskodawcy PIT- 30,
wypełnionym w dniu 29 kwietnia 1996 r., jego przychody za 1995 r. zostały określone
na kwotę 4.781,33 zł, koszty uzyskania tego przychodu na 4.114 zł, a dochód na
666,79 zł.
W tej sytuacji, zdaniem Sądu, „brak jest uzasadnionych powodów (poza uzys-
kaniem korzyści materialnych w postaci znacznie podwyższonego zasiłku chorobo-
wego), dla których można było podwyższyć wnioskodawcy, począwszy od listopada
1995 r. tak znacznie wzrost wynagrodzenia, bo aż do kwoty 50.000 zł i to bez jakiej-
kolwiek zmiany warunków pracy”. W ocenie Sądu, aneks do umowy o pracę z dnia 1
listopada 1995 r. „wskazuje o intencyjności tej umowy, zawartej celem obejścia
przepisów, w takim stopniu, by wnioskodawca uzyskał znacznie wyższy zasiłek cho-
robowy”.
Marek P. otrzymał zwolnienie lekarskie od 14 do 27 listopada 1995 r. z powo-
du choroby o numerze statystycznym 352, którego nie przedstawił Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych, a następnie - od 1 grudnia 1995 r. - zwolnienie z powodu nie-
zdolności do pracy wywołanej chorobą o tej samej jednostce statystycznej. Zwolnie-
nie lekarskie za czas od 14 do 27 listopada 1995 r. zostało wydane na podstawie § 9
pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 kwietnia 1993 r.
w sprawie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. Nr 38, poz. 171) i nie
ma podstaw by okres ten wyłączyć przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku choro-
bowego. Fakt, że w okresie zwolnienia lekarskiego wnioskodawca nie przerwał pracy
może mieć znaczenie tylko w kontekście art. 18 ustawy zasiłkowej.
Ubezpieczony zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę na-
ruszenie prawa materialnego, a to: art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. i „ art. 9
pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21.04. 93 r w spra-
wie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. Nr 31 poz. 1171) przez przy-
jęcie, że zwolnienie lekarskie obejmujące okres od dnia 14.11.95 r do 27.11.95 r wy-
znacza początek powstania niezdolności do pracy nawet wtedy, gdy wnioskodawca
nie korzystał z tego zwolnienia lekarskiego i świadczył pracę”, oraz przepisów postę-
powania, a mianowicie art. 227 KPC w zw. z art. 233 § 1 KPC i art. 328 § 2 KPC „
4
przez dokonanie dowolnej oceny dowodów”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o jego zmianę i
oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania. Zdaniem skarżącego, „Z
zebranego materiału dowodowego Sąd wyciągnął nielogiczne wnioski, że spółka wy-
kazywała jedynie stratę i nie było w tej sytuacji w ogóle podstaw do jego podwyższe-
nia ale mimo istnienia tych okoliczności wnioskodawca otrzymał wynagrodzenia z
tym, że w roku następnym tj. 96.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy zasadnicze znaczenie miała kwes-
tia prawidłowego ustalenia daty powstania niezdolności ubezpieczonego do pracy.
Od tego zależało czy przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego Marka
P. należy brać pod uwagę jego wynagrodzenie za pracę z okresu od maja do paź-
dziernika, czy od czerwca do listopada 1995 r. Od ustalenia daty powstania niezdol-
ności do pracy zależało też czy zmiana, z dniem 1 listopada 1995 r., wynikających z
umowy o pracę warunków płacy stanowiła okoliczność istotną w sprawie i czy w
związku z tym konieczna była ocena jej skuteczności prawnej.
I. Czasowa niezdolność do pracy z powodu choroby jest zdarzeniem prawnym
wywołującym skutki zarówno w sferze pracowniczej ubezpieczonego, jak i ubezpie-
czeniowej pracownika. W płaszczyźnie stosunku pracy niezdolność do pracy uza-
sadnia zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy i usprawiedliwia jego
nieobecność w pracy; w płaszczyźnie stosunku ubezpieczenia społecznego powo-
duje powstanie prawa ubezpieczonego do zasiłku chorobowego. Status formalny
pracownika podlegającego obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu niezdolności do
pracy jest więc złożony, a wyznaczające go przepisy należące do różnych dyscyplin
prawnych są ze sobą funkcjonalnie powiązane.
Błędny jest pogląd Sądu pierwszej instancji i skarżącego, że niezdolność pra-
cownika do pracy wskutek choroby nie stanowi przeszkody w wykonywaniu przez
niego pracy. Stwierdzona przez lekarza niezdolność do pracy i udzielenie na czas jej
trwania zwolnienia od pracy nie tylko usprawiedliwiają nieobecność w pracy, ale zo-
bowiązują pracodawcę do odmowy dopuszczenia pracownika do pracy. Naruszenie
tego obowiązku zagrożone jest rozmaitej natury sankcjami, uzasadniając nawet w
skrajnych przypadkach odpowiedzialność karną. W sensie prawnym brak zdolności
5
do pracy jest zawsze przeszkodą w jej świadczeniu.
Świadczenie pracy w okresie zwolnienia lekarskiego, czy też niezgłoszenie ta-
kiego zwolnienia pracodawcy lub Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, nie zmienia
obiektywnego faktu, że pracownik był niezdolny do pracy i nie uzasadnia traktowania
tego okresu jako okresu zdolności do pracy ani w sferze prawa pracy, ani prawa
ubezpieczeń społecznych. W ubezpieczeniach społecznych - rację ma Sąd drugiej
instancji - okoliczności te mogą być ewentualnie brane pod uwagę przy ocenie za-
chowania przez pracownika prawa do zasiłku chorobowego (art. 18 ustawy zasiłko-
wej). W stosunkach pracy mogą być oceniane w aspekcie przestrzegania przez pra-
codawcę (a także pracownika) licznych przepisów służących ochronie zdrowia i życia
zatrudnionych.
II. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy zasiłkowej „zasiłek chorobowy nie przysłu-
guje za okres niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do wy-
nagrodzenia.” Hipoteza zawartej w tym przepisie normy prawnej dotyczy dwu od-
miennych sytuacji - przewidzianej w art. 92 KP oraz w przepisach szczególnych w
rozumieniu art. 5 KP. Wnioskodawca nie był pracownikiem, którego stosunek pracy
regulują przepisy szczególne. Ma więc do niego zastosowanie art. 92 KP. Według
tego przepisu pracownikowi za czas niezdolności do pracy wskutek choroby trwają-
cej łącznie do 35 dni w ciągu roku kalendarzowego przysługuje prawo do 80% wyna-
grodzenia. Wynagrodzenie to ma charakter gwarancyjny. Spełnia te same funkcje co
zasiłek chorobowy. Dlatego prawo do niego unormowane jest podobnie jak prawo do
zasiłku. Oblicza się je według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymia-
ru zasiłku chorobowego (art. 92 § 2 KP) i nie przysługuje w przypadkach, w których
pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego (art. 99 § 3 pkt 2 KP). Poza tym,
okresy niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do wynagro-
dzenia wlicza się do okresu zasiłkowego (art. 14 ust. 1 zdanie drugie ustawy zasiłko-
wej).
Jedynie w takim kontekście można zasadnie twierdzić o zachowaniu przez
wnioskodawcę niezdolnego do pracy z powodu choroby prawa do wynagrodzenia.
III. Według art. 5 ust. 1 ustawy zasiłkowej „ zasiłek chorobowy przysługuje
pracownikowi, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby”. Trafnie zatem
podniósł Sąd drugiej instancji, że prawo do zasiłku chorobowego związane jest z nie-
zdolnością do pracy wskutek choroby, nie zaś z nieobecnością w pracy spowodowa-
ną chorobą.
6
Niezdolność wnioskodawcy do pracy powstała w dniu 14 listopada 1995 r.
Została ona stwierdzona zaświadczeniem lekarskim wydanym na podstawie przepi-
sów rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie orzekania o cza-
sowej niezdolności do pracy. Po 27 listopada 1995 r. Marek P. nie zgłosił się na ba-
dania kontrolne, a od 1 grudnia 1995 r. powodem jego niezdolności do pracy była ta
sama choroba. Nie tylko domniemanie faktyczne przemawia za ciągłością niezdolno-
ści wnioskodawcy do pracy. Według bowiem art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej, do
okresu zasiłkowego wlicza się okres poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowa-
nej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem
ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała trzydziestu dni.” Niezdolność
Marka P. do pracy należy zatem traktować jako ciągłą, trwającą nieprzerwanie od 14
listopada 1995 r.
W świetle powyższego zarzut naruszenia § 9 rozporządzenia Ministra Zdrowia
i Opieki Społecznej z dnia 21 kwietnia 1993 r. w sprawie orzekania o czasowej nie-
zdolności do pracy nie jest uzasadniony. Sąd zastosował ten przepis prawidłowo.
Prawdziwość zaświadczenia lekarskiego o niezdolności Marka P. do pracy w okresie
od 14 do 27 listopada 1995 r. nie była przez strony kwestionowana.
IV. Stosownie do art. 12 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy zasiłkowej „podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypła-
cone pracownikowi za okres 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w
którym powstała niezdolność do pracy”. Przepisy nie przewidują zmiany obliczania
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w przypadku ciągłości niezdolności do pracy
(okresu zasiłkowego). Gdyby jednak nawet założyć, wbrew powołanemu wyżej prze-
pisowi art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej, że Marek P. odzyskał zdolność do pracy na
okres od 28 do 30 listopada 1995 r., to nie zmieniłoby to sytuacji w zakresie ustalenia
podstawy wymiaru należnego mu zasiłku chorobowego. Według bowiem § 14 pkt 1
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru i obliczania zasiłków z ubezpie-
czenia społecznego (Dz.U. Nr 19, poz. 95), w razie ponownego powstania prawa do
zasiłku chorobowego w czasie zatrudnienia w tym samym zakładzie pracy, zasiłek
chorobowy oblicza się na nowo, jeżeli przerwa między okresami pobierania zasiłku
trwała co najmniej jeden miesiąc kalendarzowy.
Postępowanie kasacyjne nie potwierdziło także zasadności zarzutu narusze-
nia przez Sąd drugiej instancji art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadcze-
7
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
V. Z dotychczasowych uwag wynika, że zmiana wynagrodzenia za pracę z
dnia 1 listopada 1995 r. nie miała znaczenia dla wymiaru przysługującego Markowi
P. zasiłku chorobowego. To czyni bezprzedmiotowym zarzut skarżącego dotyczący
naruszenia przepisów postępowania, który zmierzał w kierunku podważenia ustale-
nia o nieskuteczności prawnej zmiany wynagrodzenia za pracę z dnia 1 listopada
1995 r.
Ze względów edukacyjnych należy jednak odnieść się do tej kwestii. Sąd Naj-
wyższy podziela pogląd Sądu drugiej instancji, kwestionowany w kasacji, że okolicz-
ności dokonania zmiany warunków wynagrodzenia za pracę od 1 listopada 1995 r.
wskazują jednoznacznie, iż jej celem było uzyskanie przez wnioskodawcę korzyst-
niejszych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Podwyżki zasadniczego wyna-
grodzenia za pracę dla Marka P. z 305 zł w październiku do 50.000 zł w listopadzie
nie uzasadniały żadne okoliczności obiektywne dotyczące pracy - ani jego awans
zawodowy (zmianie zarobków nie towarzyszyła zmiana warunków pracy), ani zła (jak
wynika z dokumentów podatkowych) kondycja finansowa Spółki, ani potencjalne
możliwości ubezpieczonego - ze względu na stan jego zdrowia - w przyszłości. Me-
rytoryczna zasadność zmiany warunków płacy budzi wątpliwości również ze wzglę-
dów podmiotowych; została dokonana między małżonkami – osobami, na których
ciąży wzajemny, ustawowy obowiązek alimentacyjny, których interesy majątkowe z
natury rzeczy są, a przynajmniej powinny być, zbieżne.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================