Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 października 1999 r.
I PKN 159/99
Postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy dotyczące gratyfi-
kacji jubileuszowej nie mają zastosowania do osób zarządzających zakładem w
imieniu pracodawcy (art. 24126
§ 2 KP).
Przewodniczący: SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Kazimierz Jaśkowski, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Gustawa S. przeciwko Zakładom Mebli Giętych „F.” S.A. w R. o nagrodę
jubileuszową, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 25 listopada 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 25 listopada 1998 r. [...] oddalił apelację Gustawa S. od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Radomsku z dnia 24 kwietnia 1998 r. [...], zasądzającego od
Zakładów Mebli Giętych „F.” S.A. w R. na jego rzecz ustawowe odsetki od kwoty
19.612,60 zł za okres od dnia 1 lipca do 2 października 1996 r. i oddalającego po-
wództwo w pozostałej części
Sąd ustalił, że Gustaw S., od dnia 17 lutego 1992 r. zatrudniony u strony poz-
wanej na stanowisku członka zarządu i zastępcy dyrektora produkcji, w dniu 15 lute-
go 1996 r. zwrócił się na piśmie do Rady Nadzorczej o wypłatę nagrody jubileuszo-
wej z tytułu trzydziestoletniej pracy. Rada Nadzorcza przekazała jego wniosek Pre-
zesowi Zarządu, żądając określenia wysokości świadczenia . Pracownica działu płac,
na polecenie Prezesa Zarządu, wyliczyła dla powoda nagrodę w kwocie 19.612,60 zł,
stosując zasady wynikające z § 19 rozdz. IV, cz. II zakładowego układu zbiorowego
pracy. W dniu 1 lipca 1998 r. Rada Nadzorcza uchwałą [...] wyraziła zgodę na wy-
2
płatę powodowi nagrody jubileuszowej w tak wyliczonej wysokości. Należność powód
otrzymał 2 października 1996 r.
Zasady wypłaty i obliczania nagród jubileuszowych określone w rozdziale IV
części II zakładowego układu zbiorowego pracy nie mają zastosowania do członków
zarządu, a więc i do powoda. Z § 2 części wstępnej układu jednoznacznie wynika, że
układ nie obejmuje członków zarządu w zakresie zasad wynagradzania. Wyłączenie
to jest zgodne z art. 239 § 1 in fine KP, który to przepis przewiduje możliwość wyłą-
czenia z zakresu podmiotowego regulacji układem niektórych pracowników, oraz z
art. 24126
§ 2 KP, zgodnie z którym układ nie może normować zasad wynagradzania
osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Przez zasady wynag-
radzania należy rozumieć „ustalenie wszelkiego rodzaju uprawnień płacowych w ra-
mach łączącego strony stosunku pracy.” Obejmują one zatem także nagrody jubileu-
szowe. Za uznaniem nagrody jubileuszowej za składnik wynagrodzenia za pracę
przemawia systematyka układu zbiorowego pracy, a także fakt, że nagroda podlega
ochronie z art. 87 KP.
Obowiązujący u strony pozwanej układ zbiorowy pracy nie jest sprzeczny z
przepisami prawa pracy. Zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających
do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz.
358) nie ma zastosowania w sprawie. W pozwanej Spółce przyjęto bowiem odmien-
ne zasady w tym zakresie.
Zasady wynagradzania członków zarządu pozwanej Spółki reguluje uchwała
Rady Nadzorczej [...] z dnia 2 lipca 1994 r. Uchwała ta w punkcie 4 dopuszcza moż-
liwość wypłaty nagrody jubileuszowej członkom Zarządu na wniosek Prezesa Zarzą-
du w kwocie każdorazowo określonej odrębną uchwałą. Przyznanie i wysokość nag-
rody zależy od uznania tego organu. Dla ustalenia wysokości gratyfikacji jubileuszo-
wej członka zarządu nie ma znaczenia jaka była podstawa wyliczenia świadczenia.
Przepisy szczególne dotyczące wynagradzania członków zarządu mają pierwszeńs-
two przed przepisami prawa pracy.
W umowie o pracę w § 3 znajduje się wprawdzie postanowienie o ustalaniu
przez Radę Nadzorczą wysokości wynagrodzenia zasadniczego, ale § 5 tejże
umowy odsyła w zakresie regulacji wynagradzania nie do układu zbiorowego pracy,
lecz do statutu, Kodeksu handlowego i Kodeksu pracy. Żaden z tych aktów nie prze-
widuje gratyfikacji jubileuszowej jako obowiązkowego składnika wynagrodzenia za
3
pracę członków zarządu. Nagroda jubileuszowa nie ma charakteru powszechnego,
zaś przepisy płacowe powinny być wykładane ściśle. Względy słuszności lub wy-
kładnia celowościowa nie mogą zastąpić podstawy prawnej wypłaty świadczenia.
Roszczenie Gustawa S. o wypłatę nagrody jubileuszowej powstało z chwilą
przyznania mu tego świadczenia przez Radę Nadzorczą. Odsetki za opóźnienie
przysługują powodowi zatem od 1 lipca, a nie od daty zgłoszenia wniosku o przyzna-
nie i wypłatę nagrody.
Gustaw S. zaskarżył ten wyrok kasacją . Wskazując jako jej podstawę „naru-
szenie przepisów prawa materialnego polegającego na błędnym ich zastosowaniu co
ma związek z pominięciem faktu, że powód był także zastępcą dyrektora czyli był
pracownikiem zatrudnionym na podstawie klasycznej umowy o pracę, a z ostrożności
procesowej polegającego na błędnym zastosowaniu tegoż prawa polegającego na
przyjęciu błędnej wykładni pojęcia wynagrodzenie za pracę w kontekście art. 78 § 2
kp”, wniósł o uchylenie zaskarżonych wyroków i przekazanie sprawy Sądowi pierw-
szej instancji do ponownego rozpoznania lub - alternatywnie - o ich zmianę i
uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania „za
wszystkie instancje”.
Skarżący wywodził, że był wprawdzie członkiem zarządu, ale jednocześnie
także zastępcą dyrektora. Nie każdy członek zarządu jest pracownikiem, i nie każdy
musi wykonywać pracę kierowniczą. Jego prawo do nagrody jubileuszowej Sąd wi-
nien był ocenić w tym właśnie pracowniczym, a nie organizacyjnym aspekcie.
Stwierdził, że „nie kwestionuje zasadności przyjętych podstaw prawa materialnego”,
ale jego „obiekcję budzi błędna wykładnia pojęcia wynagrodzenie za pracę”. Zdaniem
Gustawa S. nagroda jubileuszowa nie jest wynagrodzeniem za pracę w rozumieniu
art. 78 § 2 KP, lecz „świadczeniem związanym z zatrudnieniem” , podobnie jak
świadczenie przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy czy odprawy
emerytalna, rentowa i pośmiertna. Systematyka działu III Kodeksu pracy przyjęta
została także w zakładowym układzie zbiorowym. Do członków zarządu pozwanej
Spółki stosuje się postanowienie układu co do 90% wypłaty gwarancyjnej w razie
choroby zamieszczone obok nagrody jubileuszowej. Gratyfikacja jubileuszowa nie
podlega ochronie z art. 87 § 5 KP. „Prawa do nagrody jubileuszowej pracownik zrzec
się nie może co dowodzi także czym jest nagroda jubileuszowa”. Skoro „przedmiot
nagrody jubileuszowej w umowie o pracę nie został uregulowany” – to „ zasadą jest
zastosowanie postanowień układu zbiorowego pracy”. Dotychczas nagrodę płacono
4
mu według zasad przewidzianych w układzie zbiorowym. Pracownica działu płac na-
liczyła świadczenie należne powodowi błędnie, bo bez uwzględnienia poprzedniego
okresu zatrudnienia. Błąd ten winien być skorygowany.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 24126
§ 2 KP „Układ zakładowy nie może określać zasad wyna-
gradzania osób zarządzających, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy”. Gustaw S,
jako członek zarządu pozwanej Spółki należał do grona osób, o których stanowi po-
wołany przepis. Już z tego tylko ogólnego i powszechnie obowiązującego przepisu
wynika wniosek, że układ zbiorowy pracy w części dotyczącej zasad wynagradzania
za pracę nie mógł mieć do powoda zastosowania . Układ obowiązujący u strony poz-
wanej zawiera wszakże wyraźne wyłączenie stosowania jego postanowień dotyczą-
cych zasad wynagradzania pracowników do członków zarządu ( § 2). W zgodzie z
tym postanowieniem i w jego konsekwencji zasady wynagradzania za pracę tej kate-
gorii zatrudnionych określała w pozwanej Spółce Rada Nadzorcza. W okresie, które-
go dotyczy spór, obowiązywała uchwała z dnia 2 lipca 1994 r. [...]. W kwestiach nie
unormowanych tą uchwałą do powoda miały zastosowanie, zgodnie z § 5 umowy o
pracę, postanowienia statutu oraz przepisy Kodeksu handlowego i Kodeksu pracy.
Zasady wynagradzania za pracę należy rozumieć szerzej niż jako tylko reguły
ustalania wynagrodzenia zasadniczego (podstawowego). Wskazuje na to treść art.
78 § 2 KP. Przepis ten obok wąsko pojmowanego wynagrodzenia jako „stawek wy-
nagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku”, wymienia
także „inne ( dodatkowe) składniki wynagrodzenia, jeżeli zostały przewidziane z ty-
tułu wykonywania określonej pracy”. Art. 78 § 2 KP dotyczy trybu ustalania wysoko-
ści i zasad przyznawania rozmaitych składników wynagrodzenia za pracę. Tryb ten
określają przepisy art. 771
– 773
KP, do których analizowany przepis odsyła. Układy
zbiorowe pracy i regulamin wynagradzania ustalają, oprócz „ przyznawania innych
świadczeń związanych z pracą”, „warunki wynagradzania” ( art. 771
– 772
) , zaś
Minister Pracy i Polityki Socjalnej na wniosek właściwego ministra określa w drodze
rozporządzenia „ zasady wynagradzania za pracę ” dla pracowników państwowych
jednostek sfery budżetowej ( art. 773
). „Zasady wynagradzania” to zatem co do
przedmiotowego zakresu regulacji synonim „warunków wynagradzania”. Powyższe
uzasadnia twierdzenie, że do członków zarządu nie mają zastosowania te wszystkie
5
postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy, które dotyczą wynagrodzenia
za pracę.
Przepisy prawa pracy nie zawierają legalnej definicji wynagrodzenia za pracę.
W istocie termin ten jest nazwą zbiorczą na określenie świadczeń i należności ze
stosunku pracy o swoistych cechach pojęciowych, które odnoszone są w procesie
kwalifikacji poszczególnych składników płacowych do każdego z nich z osobna. Pow-
szechny i jedynie konieczny składnik wynagrodzenia stanowi wynagrodzenie zasad-
nicze. Inne należności ze stosunku pracy są fakultatywne w takim znaczeniu, że
mogą, lecz nie muszą być wprowadzone do treści stosunku pracy. Od ukształtowania
zasad przyznawania owych innych świadczeń zależy ich wynagrodzeniowy bądź po-
zawynagrodzeniowy charakter. Jako cechy pojęciowe wynagrodzenia za pracę za-
równo w doktrynie jak i w orzecznictwie wskazuje się jego wzajemność względem
pracy (co znaczy, że wynagrodzeniem są tylko należności pochodzące ze stosunku
pracy, świadczone przez pracodawcę na rzecz pracownika) , periodyczność, mająt-
kowo - przysparzający charakter, roszczeniowość.
Układ zbiorowy pracy, oprócz wynagrodzenia za pracę, może normować także
inne świadczenia związane z pracą. Powszechnie normatywnie zostały zakwalifiko-
wane do tej grupy należności: wynagrodzenie gwarancyjne za czas niezdolności do
pracy ( art. 92 KP), odprawy emerytalna i rentowa ( art. 921
KP) oraz odprawa poś-
miertna ( art. 93 KP). Układ zbiorowy pracy może rozszerzyć uprawnienia pracowni-
ków przez wprowadzenie dodatkowo innych niż wymienione w Kodeksie pracy
świadczeń ( np. odpraw z innych tytułów) lub korzystniejsze ukształtowanie prawa do
świadczeń kodeksowych.
Gratyfikacja jubileuszowa, jeżeli przewidują ją przepisy płacowe, nie należy
jednak, wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącego, do owych „ innych świadczeń
związanych z pracą”, lecz do „wynagrodzenia za pracę”. Przy tym nie stanowi pow-
szechnego, obligatoryjnego składnika wynagrodzenia za pracę. Jest świadczeniem
branżowym lub zakładowym, przysługującym na podstawie konkretnego przepisu
płacowego, na warunkach w tym przepisie określonych. Nagroda za wieloletnią
pracę może mieć podstawę prawną także w umowie o pracę.
Charakter prawny gratyfikacji jubileuszowej nie jest jednolity. Może ona sta-
nowić składnik wynagrodzenia za pracę, jeżeli odpowiada cechom pojęciowym pre-
mii, a więc poddaje się kontroli co do przesłanek przyznawania i ustalenia jej wyso-
kości. Może być jednak także świadczeniem pozbawionym cech wynagrodzenia, w
6
sytuacji, gdy prawo do niej zależy nie od spełnienia obiektywnie określonych przepi-
sami płacowymi warunków, lecz od jej przyznania ; w takim razie jest nagrodą.
Nie jest trafny wywód kasacji jakoby gratyfikacja jubileuszowa, gdy ma cha-
rakter premii, nie podlegała ochronie z art. 87 § 5 KP. Przepis ten ustanawia wyjątek
od zasady przewidzianej w jego § 3 i 4 , które wprowadzają ograniczenie dokonywa-
nia potrąceń z wynagrodzenia za pracę, ze względu na alimentacyjną jego funkcję.
Regulacja zawarta w art. 87 § 5 KP w żadnym przypadku nie przemawia przeciwko
wynagrodzeniowemu charakterowi świadczeń w nim wymienionych. Przeciwnie –
należności te mają niewątpliwie wynagrodzeniowy charakter, albowiem stanowią
składniki świadczenia będącego przedmiotem ochrony prawnej, określonego w art.
87 § 1 KP jako wynagrodzenie za pracę właśnie. Poza wszystkim art. 87 § 5 KP nie
wymienia nagrody jubileuszowej jako świadczenia podlegającego w całości egzekucji
na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Wobec tego powołany w kasacji prze-
pis jej nie dotyczy. Pozbawia to cały wywód, niezależnie od braku jego merytorycznej
trafności, argumentu na rzecz tezy, którą miał potwierdzać. Argument, że nie można
zrzec się prawa do gratyfikacji jubileuszowej ani przenieść tego prawa na inną osobę
przemawia, wbrew intencjom skarżącego, nie przeciwko, ale za wynagrodzeniowym
charakterem tego świadczenia. Bowiem przedmiotem zakazu z art. 84 KP jest wyna-
grodzenie za pracę. Skoro zatem nagroda jubileuszowa jest objęta zakazem wpro-
wadzonym tym przepisem, to jako składnik wynagrodzenia.
Z regulacji prawnej obowiązującej u strony pozwanej wynika, że nagroda jubi-
leuszowa jest składnikiem wynagrodzenia za pracę pracowników pozwanej Spółki.
Zobiektywizowane warunki nabycia do niej prawa oraz zasady ustalania wysokości i
wypłaty przewiduje zakładowy układ zbiorowy pracy (rozdział IV, cz.II ). Natomiast
dla członków zarządu Spółki stanowi nagrodę – nabycie do niej prawa podobnie jak i
wysokość, zależą od jej przyznania przez Radę Nadzorczą. Członek zarządu może
zatem dochodzić wypłaty gratyfikacji dopiero po jej przyznaniu i w przyznanej wyso-
kości. Trafnie wobec tego Sąd ocenił, że prawo powoda do nagrody jubileuszowej
powstało w dniu 1 lipca 1998 r., kiedy to Rada Nadzorcza podjęła uchwałę o przy-
znaniu świadczenia. Od tej daty do dnia 2 października 1998 r. strona pozwana po-
zostawała w opóźnieniu z wypłatą należności .
Podnoszona w kasacji okoliczność, że powód jako członek zarządu Spółki Ak-
cyjnej Zakładów Mebli Giętych „F.” w R. był zarazem jej pracownikiem, nie miała zna-
czenia dla merytorycznego rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. Gustaw S. nie był
7
bowiem zatrudniony równolegle na stanowiskach członka zarządu i zastępcy dyrek-
tora, lecz będąc członkiem zarządu - na stanowisku kierowniczym. Nagroda jubile-
uszowa przysługiwała mu z tytułu pozostawania w stosunku pracy z pozwaną
Spółką, nie zaś ze względu na sprawowanie funkcji członka zarządu tejże Spółki.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji.
N o t k a
W wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 634/98 (OSNAPiUS 2000 r. nr 10, poz.
383; OSP 2000 r. z. 12, poz. 178 z glosą J. Wratnego) Sąd Najwyższy wyraził odmienny
pogląd, że przez "zasady wynagradzania" z art. 24126
§ 2 KP należy rozumieć postanowienia
określające warunki przyznawania wynagrodzenia za pracę oraz innych (dodatkowych) jego
składników. Przepis ten nie obejmuje "zasad przyznawania innych świadczeń związanych z
pracą", np. nagród jubileuszowych lub odpraw pieniężnych w związku z przejściem
pracownika na emeryturę lub rentę.
========================================