Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 15 października 1999 r.
I PKN 325/99
Jeżeli sąd pierwszej instancji nie oddalił żadnego ze zgłoszonych rosz-
czeń o przywrócenie do pracy ewentualnie o nakazanie dopuszczenia do pracy
i wydał wyrok ustalający istnienie stosunku pracy, a następnie, przy braku
wniosku powoda o uzupełnienie wyroku, w uwzględnieniu apelacji pozwanego
pracodawcy, sąd drugiej instancji zasądził odszkodowanie w związku z wadli-
wym rozwiązaniem stosunku pracy, to kasacja powoda zmierzająca do uzyska-
nia orzeczenia przywracającego do pracy jest niedopuszczalna jako złożona od
nieistniejącego orzeczenia.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Kazimierza M. przeciwko Lasom Państwowym Nadleśnictwu G. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 3 grudnia 1998 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
o d r z u c i ć kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 listopada 1996 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie
oddalił powództwo Kazimierza M. przeciwko Lasom Państwowym-Nadleśnictwu G. o
przywrócenie do pracy ewentualnie o nakazanie dopuszczenia do pracy. Sąd Rejo-
nowy ustalił, że powód był zatrudniony na stanowisku leśniczego Leśnictwa B.K. W
dniu 25 kwietnia 1995 r. został odwołany z tego stanowiska. Jego powództwo o
przywrócenie do pracy prawomocnie oddalono. Okres wypowiedzenia, z którym rów-
noznaczne było odwołanie ze stanowiska, rozpoczął się 1 lutego 1996 r. i zakończył
2
30 kwietnia 1996 r. Po tej dacie powód chciał podjąć pracę na stanowisku podleśni-
czego. Strona pozwana jednak nie dopuściła go do tej pracy. Strona pozwana uwa-
żała, że stosunek pracy z powodem rozwiązał się w wyniku odwołania. Pismo odwo-
łujące zawierało wprawdzie propozycję zatrudnienia na stanowisku podleśniczego,
jednak powód odmówił jej przyjęcia. Według Sądu Rejonowego, po upływie okresu
wypowiedzenia nie został z powodem nawiązany nowy stosunek pracy. Z faktu za-
proponowania powodowi nowych warunków pracy w odwołaniu nie można wywodzić
żadnych skutków prawnych, gdyż wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracowni-
kowi zatrudnionemu na podstawie powołania było niedopuszczalne.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 21 lutego 1997 r. oddalił apelację powoda. Sąd drugiej instancji podzielił pog-
ląd, że wypowiedzenie zmieniające względem pracownika zatrudnionego na podsta-
wie powołania było niedopuszczalne. Nadto podkreślił, że powód nie przyjął zapro-
ponowanych mu warunków, co wynika z protokołu rozprawy przed Sądem Rejono-
wym w Koninie z dnia 28 listopada 1996 r.
W uwzględnieniu kasacji powoda od tego wyroku, Sąd Najwyższy uchylił wy-
roki Sądów obu instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (wyrok z
dnia 1 października 1997 r., I PKN 297/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 14, poz. 423). Sąd
Najwyższy stwierdził, że kasacja była zasadna, gdyż słusznie podniosła zarzut naru-
szenia art. 22 § 1 KP. Przepis ten dotyczy nawiązania stosunku pracy, co w związku
z art. 11 KP wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.
Oświadczenia woli stron w przedmiocie zawarcia umowy o pracę mogą być złożone
w sposób dostatecznie ujawniający ich wolę (art. 60 KC w związku z art. 300 KP). W
piśmie z dnia 25 sierpnia 1995 r. strona pozwana, odwołując powoda ze stanowiska,
złożyła mu ofertę nawiązania umownego stosunku pracy, przy czym zaproponowała,
że oferta ta może być przyjęta przez milczenie powoda w czasie do upływu połowy
okresu wypowiedzenia. Strona pozwana wyraźnie bowiem stwierdziła, że jeżeli w
tym czasie powód nie odmówi przyjęcia zaproponowanych warunków, to będzie to
równoznaczne z ich przyjęciem, a więc z zawarciem umowy o pracę. Sąd Najwyższy
uznał, że po nowelizacji art. 71 KP, dokonanej ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 20, poz.
107) nie było żadnych przeszkód, aby po upływie okresu wypowiedzenia, z którym
było równoznaczne odwołanie ze stanowiska (art. 70 § 2 KP), strony zawarły umowę
o pracę na uzgodnionych warunkach pracy i płacy.
3
Po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, Sąd Rejonowy-Sąd
Pracy w Koninie wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1998 r. [...] ustalił, iż strony łączy sto-
sunek pracy, który został nawiązany w dniu 1 sierpnia 1995 r., zgodnie z którym po-
wód zatrudniony jest na stanowisku podleśniczego w Leśnictwie G. Sąd pierwszej
instancji ustalił, że powód był zatrudniony w Nadleśnictwie G. od 16 sierpnia 1968 r.,
najpierw jako praktykant i podleśniczy, a następnie jako leśniczy. Dnia 1 grudnia
1992 r. został powołany na stanowisko leśniczego Leśnictwa B.K. w Nadleśnictwie
G., z którego został odwołany pismem z dnia 24 kwietnia 1995 r., przy czym okres
wypowiedzenia ustalono od 1 maja 1995 r. do 31 lipca 1995 r. Z uwagi na zwolnienie
lekarskie powoda okres ten rozpoczął bieg 1 lutego 1996 r., a zakończył się 30
kwietnia 1996 r. Powód przebywał na urlopie do końca lutego 1996 r. Pozwany, pis-
mem z dnia 14 kwietnia 1996 r., poinformował powoda, że stosunek pracy ulegnie
rozwiązaniu z dniem 30 kwietnia 1996 r., bowiem powód w toku postępowania sądo-
wego odrzucił ugodowe propozycje pozwanego. W okresie od 1 maja 1996 r. do 5
stycznia 1997 r. powód przebywał na zwolnieniu lekarskim, a następnie otrzymał za-
siłek rehabilitacyjny. Ma przyznaną rentę inwalidzką III grupy na okres od 1 lipca
1997 r. do lutego 2000 r. Według opinii biegłych lekarzy, można przypuszczać, że
powód po intensywnym leczeniu odzyska pełną zdolność do zarobkowania w cha-
rakterze leśniczego. W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że
wobec braku odmowy przyjęcia nowych warunków pracy i płacy, zgodnie z pismem z
24 kwietnia 1995 r. został nawiązany z powodem w dniu 1 maja 1996 r. stosunek
pracy na stanowisku podleśniczego w Leśnictwie G.
Apelację od wyroku wniosła wyłącznie strona pozwana, zarzucając naruszenie
art. 45 ust. 2 pkt 5-8 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz.
444 ze zm.) oraz art. 8 i 11 KP przez pominięcie ustawowych wymagań przy zatrud-
nianiu na stanowiskach Służby Leśnej, uniemożliwiających zatrudnienie powoda jako
podleśniczego w Leśnictwie G., gdyż nie odpowiada warunkom ustawowym dla pra-
cowników Służby Leśnej. Strona pozwana zarzuciła nadto, że ustalenie przez Sąd
Pracy nawiązania stosunku pracy na stanowisku podleśniczego spowoduje obowią-
zek zatrudnienia powoda po przerwie w pracy trwającej trzy i pół roku, przy braku
możliwości zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i przy braku zaufania ze
strony pozwanego do niego, spowodowanego wcześniejszym, nienależytym wyko-
nywaniem obowiązków pracowniczych i "stwierdzoną sądownie przestępczą działal-
nością powoda na szkodę Nadleśnictwa".
4
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 3 grudnia 1998 r. [...] zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w całości, w ten
sposób, że zasądził na rzecz powoda od strony pozwanej kwotę 4 994,04 zł tytułem
odszkodowania za bezzasadne rozwiązanie umowy o pracę. Sąd drugiej instancji
uznał, że apelacja strony pozwanej jest zasadna w części, w której zarzuca, że przy-
wracanie powoda do pracy jest niecelowe. Sąd Wojewódzki ocenił, że z dniem 1
sierpnia 1995 r. nastąpiło nawiązanie między stronami nowego stosunku pracy. Nas-
tępnie umowa o pracę została rozwiązana w trybie natychmiastowym, jednak bez
zachowania przewidzianej prawem procedury rozwiązywania umów w tym trybie.
Powodowi przysługiwały więc roszczenia z art. 56 KP. Sąd Wojewódzki zasądził na
rzecz powoda, w myśl art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 2 KP odszkodowanie, po-
dzielając w tym zakresie stanowisko apelującego, iż wobec orzeczonego wcześniej
wobec powoda prawomocnego wyroku karnego skazującego i utraty zaufania, a
także z uwagi na stan jego zdrowia, przywrócenie do pracy byłoby niecelowe.
Kasację od tego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości. Powód za-
rzucił naruszenie art. 52 § 1 KP przez jego błędne zastosowanie i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasad-
nieniu kasacji powód wywiódł, że błędne jest stanowisko Sądu drugiej instancji, iż
stosunek pracy został rozwiązany z dniem 30 kwietnia 1996 r. na podstawie art. 52 §
1 KP, czego dowodem jest pismo strony pozwanej z dnia 12 kwietnia 1996 r. Nie-
prawidłowy jest także pogląd Sądu, że przywrócenie powoda do pracy jest niecelowe
i dlatego należy poprzestać na odszkodowaniu. Zdaniem powoda, w procesie nie
chodziło o przywrócenie go do pracy, ale o dopuszczenie go do pracy. Strona poz-
wana bowiem w ogóle nie rozwiązała stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żądanie pozwu, podtrzymywane w toku postępowania przed Sądem pierwszej
instancji, zostało sformułowane jako ewentualne i zmierzało do przywrócenia do
pracy ewentualnie o nakazanie dopuszczenia do pracy. Było to sformułowanie pra-
widłowe, gdyż w stanie faktycznym sprawy można było uznać, że stosunek pracy
został rozwiązany (tak jak uczynił to Sąd drugiej instancji) i wówczas właściwe było
żądanie przywrócenia do pracy lub uznać, że w ogóle nie doszło do rozwiązania sto-
sunku pracy (tak jak Sąd pierwszej instancji) i wówczas adekwatne było żądanie na-
5
kazania dopuszczenia do pracy. Zauważyć należy, że roszczenia te wzajemnie się
wykluczały w tym znaczeniu, że w zależności od ocen prawnych zasadne mogło być
tylko jedno z nich. Sąd pierwszej instancji w zależności od oceny prawnej powinien
orzec o jednym z tych roszczeń, przy czym jeżeli uznawał za zasadne roszczenie
ewentualne, to powinien oddalić zgłoszone jako pierwsze roszczenie o przywrócenie
do pracy. Tymczasem Sąd Rejonowy orzekł w ogóle poza żądaniem pozwu. Wydał
bowiem wyrok ustalający i nie oddalił powództwa w żadnym zakresie. Wyrok Sądu
pierwszej instancji nie zawiera więc rozstrzygnięcia ani o żądaniu przywrócenia do
pracy, ani o żądaniu nakazania dopuszczenia do pracy. Powód nie wniósł o uzupeł-
nienie wyroku, mimo że nie zawierał on rozstrzygnięcia o żadnym ze zgłoszonych
roszczeń (art. 351 § 1 KPC). Tym samym zgłoszone przez powoda roszczenia przes-
tały być przedmiotem rozpoznania w postępowaniu apelacyjnym, gdyż wyrok Sądu
pierwszej instancji w jego pozytywnym rozstrzygnięciu o ustaleniu istnienia stosunku
pracy zaskarżyła wyłącznie strona pozwana. Przedmiotem postępowania przed Są-
dem drugiej instancji nie było więc już ani roszczenie o przywrócenie do pracy, ani
roszczenie o nakazanie dopuszczenia do pracy. Sąd drugiej instancji przyjął odmien-
ną koncepcję prawną niż Sąd pierwszej instancji, a mianowicie uznał, że doszło do
rozwiązania stosunku pracy z naruszeniem stosownych przepisów. Uznał jednak, że
przywracanie powoda do pracy było niecelowe i zasądził odszkodowanie na podsta-
wie art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 2 KP. Zasądzenie tego odszkodowania nie było
już jednak alternatywne względem roszczenia o przywrócenie do pracy, gdyż to
roszczenie nie mogło już być przedmiotem rozpoznania (nie orzekł o nim Sąd pierw-
szej instancji, a powód nie wniósł o uzupełnienie wyroku). Wyrok Sądu drugiej ins-
tancji nie oddala apelacji strony pozwanej w pozostałym zakresie, a przede wszyst-
kim nie można uznać, aby zawierał rozstrzygnięcie o pierwotnie zgłoszonych rosz-
czeniach o przywrócenie do pracy czy nakazanie dopuszczenia do pracy. W uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 25 lutego 1999 r., III ZP 34/98 (Prawo Pracy 1999 r.
nr 6, s. 35) Sąd Najwyższy stwierdził, że dopuszczalna jest apelacja powoda od wy-
roku, w którym sąd pierwszej instancji na podstawie art. 4771
§ 2 KPC w związku z
art. 8 KP i art. 56 KP zasądził odszkodowanie w miejsce żądanego przywrócenia do
pracy i nie oddalił powództwa w żadnym zakresie. Sąd Najwyższy uznał w jej uza-
sadnieniu, że w takiej sytuacji istnieje przedmiot zaskarżenia, gdyż zasądzenie odsz-
kodowanie zawiera w sobie uznanie zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do
pracy za bezzasadne (oddalenie tego roszczenia). Analogicznie należałoby przyjąć w
6
przypadku, gdyby sąd drugiej instancji w uwzględnieniu apelacji pracodawcy zasądził
odszkodowanie na rzecz pracownika, zmieniając w ten sposób wyrok sądu pierwszej
instancji przywracający go do pracy. Dotyczyć to mogłoby zarówno zastosowania art.
4771
§ 2 KPC w związku z art. 8 i 56 KP, jak i zastosowania art. 45 § 2 KP. Należy
jednak zważyć, że w rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie występowała. W
wyniku bowiem nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji żadnego z roszczeń
powoda i braku wniosku o uzupełnienie wyroku, przestały być one przedmiotem
rozpoznania Sądu drugiej instancji. Zasądzenie przez Sąd drugiej instancji
odszkodowania nie było więc już alternatywne względem żądania przywrócenia do
pracy, a nastąpiło niejako (pomijając prawidłowość takiego rozstrzygnięcia) w alter-
natywie do ustalenia trwania stosunku pracy, co było wyłącznie przedmiotem rozs-
trzygnięcia Sądu pierwszej instancji. W takiej sytuacji kasacja powoda zaskarża
wyrok Sądu drugiej instancji w nieistniejącej części, gdyż nie zawiera on żadnego
rozstrzygnięcia w zakresie oddalenia powództwa.
Taka kasacja jest niedopuszczalna i dlatego z mocy art. 3938
§ 1 KPC podle-
gała odrzuceniu.
========================================