Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 1999 r.
I PKN 308/99
Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznacze-
niem (art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) może być naruszeniem podstawowych
obowiązków pracowniczych i stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP tylko
wtedy, gdy pracownikowi można przypisać winę, co najmniej w postaci rażące-
go niedbalstwa.
Przewodniczący: SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Walerian Sanetra,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Haliny W. przeciwko Spółdzielni Pracy Handlowo-Produkcyjnej „S.Ch.” w
N.M.L. o uchylenie uchwały o wykluczeniu i przywrócenie do pracy, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 lutego 1999 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 16 lutego 1999 r. [...] oddalił
apelację Spółdzielni Pracy Handlowo-Produkcyjnej „S.Ch.” w N.M.L. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 16 paź-
dziernika 1998 r. [...], uchylającego uchwałę Rady Nadzorczej [...] z dnia 12 marca
1998 r. w przedmiocie wykluczenia Haliny W. ze Spółdzielni oraz przywracającego ją
w tejże Spółdzielni do pracy na poprzednich warunkach.
Powódka była zatrudniona u strony pozwanej od 1973 r., od 1 lipca 1991 r. na
stanowisku kierownika Domu Towarowego. Od 30 października 1997 r. chorowała
2
„na chorobę wrzodową żołądka, kręgosłup, wrzód dwunastnicy i depresję i złożyła 7
zaświadczeń o swojej niezdolności do pracy, na zaświadczeniach nie było zaznaczo-
ne czy pacjentka może chodzić, czy powinna leżeć”. Przeprowadzona w dniu 19 lu-
tego 1998 r. kontrola sposobu wykorzystywania przez Halinę W. zwolnienia lekars-
kiego wykazała, że w dniach od 19 do 23 lutego 1998 r. przebywała z pielgrzymką na
wycieczce we Włoszech. Pismem z dnia 3 marca 1998 r. Zarząd Spółdzielni zwrócił
się do Rady Nadzorczej o wykluczenie powódki ze Spółdzielni z powodu ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, a to wykorzystywania zwol-
nienia lekarskiego niezgodnie z jego celem. W dniu 12 marca 1998 r. powódka zos-
tała prawidłowo powiadomiona o posiedzeniu Rady Nadzorczej. Pozytywną opinię w
kwestii wykluczenia ze Spółdzielni wyraził związek zawodowy. Rada Nadzorcza
podjęła uchwałę o wykluczeniu Haliny W. na podstawie art. 193 § 1 Prawa spół-
dzielczego oraz § 33 pkt 1 statutu pozwanej Spółdzielni.
Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd pierwszej instancji przyjął, że powódka
udając się na wycieczkę zagraniczną w okresie zwolnienia lekarskiego naruszyła
podstawowe obowiązki pracownicze. Czyn ten, stanowiący „nadużycie korzystania
ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego”, wobec zmiany treści art. 52 § 1 pkt 1
KP, de lege lata nie jest jednak normatywnie kwalifikowany jako ciężkie naruszenie
podstawowych obowiązków pracowniczych, będzie zatem uzasadniony jedynie wów-
czas, gdy pracownikowi można postawić obok zarzutu naganności zachowania w
płaszczyźnie przedmiotowej (bezprawności) także zarzut wadliwości podmiotowej
(winy) i to w odpowiednio wysokim stopniu natężenia – „ciężkiej” winy rozumianej
jako wina umyślna lub rażące niedbalstwo. Halinie W. nie można przypisać winy w
postaci co najmniej rażącego niedbalstwa. Zasięgnęła bowiem opinii lekarza i uzys-
kała jego zgodę na wyjazd. Pomimo zatem błędnego uzasadnienia wyrok zaskarżony
apelacją odpowiada prawu.
Pozwana Spółdzielnia zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej pods-
tawę naruszenie prawa materialnego, a to: art. 193 § 1 pkt 1 Prawa spółdzielczego
oraz § 43 pkt 12 regulaminu pracy „przez przyjęcie, iż powódce nie można przypisać
winy jako pracownikowi pozwanej, że powódka nie dopuściła się rażącego niedbals-
twa udając się na wycieczkę zagraniczną w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego,
nadużywając i naruszając przepis art. 18 ustawy z 17 grudnia 1974 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 140 z późn. zm.)”, wniosła o zmianę zaskarżonego wyro-
3
ku i oddalenie powództwa lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomoc-
niczka strony pozwanej podjęła polemikę z oceną dowodów dokonaną przez Sąd,
przedstawiając własne stanowisko w tej materii. „Zdaniem pozwanej już sam fakt
udania się na wycieczkę w czasie trwania zwolnienia lekarskiego i nie powiadomienie
o tym pozwanej, dyskwalifikuje powódkę jako pracownika i to pracownika na stano-
wisku kierowniczym (...). Dwudziestopięcioletni staż pracy powódki, wysoki stopień
świadomości w żaden sposób nie pozwala na zakwalifikowanie jej postępku jako lek-
komyślności lub też zwykłego niedbalstwa”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Strona skarżąca nie wskazała jako podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania. W tym stanie rzeczy ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozs-
trzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku należy uważać za niewadliwe. Jest
nimi związany także Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu kasacji.
Zgodnie z art. 193 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spół-
dzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), wykluczenie
członka ze spółdzielni może nastąpić z przyczyn uzasadniających według przepisów
prawa pracy rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Jako podstawę wykluczenia powódki ze Spółdzielni strona pozwana wskazała art. 52
§ 1 pkt 1 KP. Według tego przepisu rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia
uzasadnia ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.
Sąd ustalił, że powódka wykorzystując zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego
celem naruszyła wprawdzie podstawowe obowiązki pracownicze, ale stopień jej winy
nie usprawiedliwia kwalifikacji tego naruszenia jako „ciężkiego”. W kontekście tego
ustalenia, niezakwestionowanego skutecznie przez stronę skarżącą wobec braku
podstawy procesowej skargi kasacyjnej, zarzut naruszenia art. 193 § 1 pkt 1 Prawa
spółdzielczego nie jest usprawiedliwiony. W istocie, zmianie art. 52 § 1 pkt 1 KP
wprowadzonej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), polegającej na skreśleniu
przykładowo wyliczonych przypadków ciężkich naruszeń podstawowych obowiązków
pracowniczych, należy przypisać takie znaczenie, iż w każdej konkretnej sprawie
konieczne jest badanie zarówno aspektu przedmiotowego jak i podmiotowego zawi-
4
nienia uchybienia obowiązkom pracowniczym. W zmienionym stanie prawnym, na co
trafnie zwrócił uwagę Sąd drugiej instancji, stwierdzenie naruszenia art. 18 ustawy z
dnia 17 grudnia 1974 r., a nawet wyciągnięcie względem pracownika wynikających z
tego przepisu konsekwencji w zakresie świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
samo przez się nie stanowi o ciężkim naruszeniu obowiązku wykorzystywania zwol-
nienia lekarskiego zgodnie z jego celem.
Przepisy wiążą z naruszeniem obowiązków pracowniczych rozmaite skutki
prawne, także w sferze stosunku pracy, różnicując je nie tylko według rodzaju obo-
wiązku (podstawowy – jakikolwiek), któremu pracownik uchybił, ale niekiedy również
wedle stopnia zawinienia (umyślność – nieumyślność). Tak dzieje się np. w zakresie
odpowiedzialności materialnej (art. art. 114, 118 i 122 KP) i tak jest w odniesieniu do
przyczyn rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia. Skoro bowiem wśród
przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika tylko w odniesieniu do naruszenia podstawowych obowiązków pracowni-
czych wymaga się „winy ciężkiej”, to nie można temu sformułowaniu odmawiać
szczególnego znaczenia prawnego.
Powyższej oceny nie zmienia fakt, że w § 43 pkt 2 regulaminu pracy obowią-
zującego u strony pozwanej „nadużycie w zakresie korzystania ze świadczeń z
ubezpieczenia społecznego” zostało zakwalifikowane jako „szczególnie rażące naru-
szenie ustalonego porządku i dyscypliny pracy”. Postanowienia regulaminu pracy nie
mogą być mniej korzystne dla pracowników od przepisów Kodeksu pracy (art. 9 § 2
KP). Proponowane przez skarżącą rozumienie § 43 pkt 12, inne niż art. 52 § 1 pkt 1
KP, prowadziłoby do rozszerzenia dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę
bez wypowiedzenia o wszystkie przypadki bezprawnych zachowań pracownika pole-
gających na naruszeniu podstawowych obowiązków pracowniczych, w oderwaniu od
stopnia ich zawinienia.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================