Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 października 1999 r.
II UKN 149/99
Nie można wymagać od nauczyciela, który w związku z ubieganiem się o
emeryturę na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) rozwiązał na
swój wniosek stosunek pracy, a któremu organ rentowy odmówił świadczenia,
aby biernie wyczekiwał na zakończenie postępowania sądowego, w obawie, iż
ponowne podjęcie pracy w szkole uniemożliwi mu otrzymanie świadczenia.
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 października 1999 r. sprawy z
wniosku Teresy S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W.
o emeryturę nauczycielską, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temuż Sądowi orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Teresa S. zgłosiła w dniu 25 czerwca 1996 r. wniosek o emeryturę nauczy-
cielską, do którego dołączyła zaświadczenia Szkoły Podstawowej [...] w Centralnym
Szpitalu Klinicznym MSW w W. z 24 czerwca 1996 r., że jest pracownikiem szkoły od
1 września 1988 r. do 31 sierpnia 1996 r. (rozwiązanie umowy o pracę z dniem 31
sierpnia na własną prośbę w związku z przejściem na emeryturę). Dyrekcja Szkoły
informuje, że rozwiązuje z nią umowę o pracę z dniem 31 sierpnia 1996 r. zgodnie z
Kartą Nauczyciela – art. 88 ust. 1 na wniosek nauczyciela oraz że zaświadczenie
wydaje się w celu przedłożenia w ZUS.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. decyzją z 8 sierpnia 1996 r.
2
[...], podtrzymaną następnie decyzją z dnia 14 listopada 1996 r., odmówił przyznania
Teresie S. prawa do emerytury nauczycielskiej, uznając, że zamiast wymaganych 20
lat zatrudnienia w szkolnictwie specjalnym udowodniła jedynie 17 lat 8 miesięcy i 24
dni. Oddział odmówił zaliczenia do tego okresu zatrudnienia wykonywanego na sta-
nowisku logopedy-reedukatora.
W odwołaniu od tej decyzji Teresa S. wniosła o jej zmianę i przyznanie eme-
rytury, podnosząc, że w spornym okresie pracowała na etacie reedukatora-logopedy
w Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej w J., gdzie wcześniej pracowała, tj. w
okresie od 1 października 1971 r. do 31 sierpnia 1978 r. na etacie nauczyciela re-
edukatora-logopedy i wykonywała tę samą pracę. Zmiana zatrudnienia nastąpiła w
związku z potrzebami placówki, ponieważ resort oświaty nie miał odpowiednich eta-
tów.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 27 lutego 1998 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodaw-
czyni prawo do emerytury nauczycielskiej od dnia 1 września 1996 r. Sąd Woje-
wódzki stwierdził, że organ rentowy uznał, iż wnioskodawczyni udowodniła 26 lat 4
miesiące i 6 dni okresów składkowych i nieskładkowych, a w tym 17 lat 8 miesięcy i
24 dni w szkolnictwie specjalnym. Do tego okresu nie został natomiast zaliczony
okres zatrudnienia w Wojewódzkim Zespole Publicznych Zakładów Neuropsychia-
trycznej Opieki Zdrowotnej dla Dzieci i Młodzieży w Z. na stanowisku logopedy-ree-
dukatora w okresie od 1 października 1975 r. do dnia 31 sierpnia 1978 r. (w okresie
od 1 października 1977 r. zatrudnienie było wykonywane w wymiarze połowy etatu).
Sąd Wojewódzki po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w tym dowodu z
zeznań świadków Barbary K. i Janiny Ł. oraz z dokumentów zawartych w aktach
osobowych i rentowych wnioskodawczyni, uznał, że wnioskodawczyni była w spor-
nym okresie zatrudniona na stanowisku podlegającym przepisom ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, ponieważ była zatrudniona w placówce opiekuń-
czo-wychowawczej, posiadała wymagane kwalifikacje i faktycznie (według zeznań
świadków) wykonywała dotychczasowe obowiązki wychowawcy, rozszerzone o
prowadzenie zajęć z logopedii. Jedyną zmianą w zatrudnieniu wnioskodawczyni było
wypłacanie jej wynagrodzenia przez resort służby zdrowia, co nie może być powo-
dem odmowy uznania tego okresu zatrudnienia jako okresu pracy w placówce opie-
kuńczo-wychowawczej i wobec tego po zaliczeniu spornego okresu przyjął, że wnios-
3
kodawczyni spełnia określone w art. 88 Karty Nauczyciela wymagania, wobec czego
przysługuje jej emerytura nauczycielska.
W apelacji ZUS zarzucił, iż wyrok ten zapadł w wyniku błędnej wykładni prze-
pisu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, ponieważ wnioskodawczyni w spornym okresie
była zatrudniona na podstawie przepisów obowiązujących w zakładach służby zdro-
wia, a nie na stanowisku pedagogicznym, co wynika z oceny charakteru zatrudnienia
wnioskodawczyni dokonanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z dnia 7 maja
1997 r. Apelujący wskazał również, że w niniejszej sprawie brak jest dowodu, że na
wniosek Teresy S. stosunek pracy został z nią rozwiązany, co jest warunkiem nie-
zbędnym do przyznania jej emerytury.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z 2 grudnia 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwoła-
nie wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego z 14 listopada 1996 r. W uzasad-
nieniu wywiódł, iż przepis art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357), przewiduje dla nau-
czycieli szczególne uprawnienie polegające na możności nabycia prawa do emerytu-
ry niezależnie od ukończenia określonego wieku emerytalnego. Warunkiem do naby-
cia prawa do takiego świadczenia jest osiągnięcie trzydziestoletniego okresu zatrud-
nienia, a w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze lub w przy-
padku wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym
przez co najmniej 20 lat po osiągnięciu dwudziestopięcioletniego okresu zatrudnie-
nia. Sąd Wojewódzki przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury nauczycielskiej
od 1 września 1996, przyjmując, że spełniła ona wymaganie posiadania co najmniej
25 lat zatrudnienia, w tym 20 lat pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie
specjalnym oraz że stosunek pracy został z nią rozwiązany z dniem 31 sierpnia 1996
r. na własną prośbę w związku z przejściem na emeryturę. Z akt osobowych Teresy
S. nadesłanych w dniu 8 października 1998 r. przez Kuratorium Oświaty wynika, że
wobec odmowy przyznania emerytury zwróciła się ona o anulowanie podania o roz-
wiązanie stosunku służbowego z dniem 31 sierpnia 1996 r., na co uzyskała zgodę
zakładu pracy – Szkoły Podstawowej [...] w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW w
W. i gdzie pozostawała w zatrudnieniu do 31 sierpnia 1998 r., a następnie na okres 6
miesięcy (od 1 września 1998 r. do 28 lutego 1999 r.) została przeniesiona w stan
nieczynny [...]. W tej sytuacji wnioskodawczyni (niezależnie od spełnienia pozosta-
łych warunków) nie spełnia i nie spełniała w chwili wydawania wyroku przez Sąd
4
Wojewódzki niezbędnego do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej warunku
rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy, bądź jego rozwiązania lub wygaśnięcia
stosownie do przepisu art. 88 ust. 1a Karty Nauczyciela. Dlatego apelacja organu
rentowego i zawarty w niej wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie
odwołania są zasadne; zaskarżony wyrok narusza bowiem przepis art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela.
W kasacji opartej na obu podstawach z art. 3931
KPC, pełnomocnik wniosko-
dawczyni wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi orzecze-
nia o kosztach za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Słusznie zarzucono w kasacji, iż zaskarżony wyrok został wydany z naru-
szeniem prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC), tj. art. 88 ust. 1 ustawy z 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357
ze zm.) - wskutek jego błędnej wykładni. Według tego przepisu nauczyciele mający
trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym
charakterze, zaś nauczyciele klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych - dwu-
dziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczegól-
nym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek
stosunku pracy - przejść na emeryturę. Jako przesłankę odmowy przyznania
wnioskodawczyni emerytury na podstawie powołanego wyżej przepisu, Sąd Apela-
cyjny przyjął, iż niezależnie od spełnienia innych wymagań określonych w tym prze-
pisie, nie spełnia ona i nie spełniała w dacie wydania wyroku przez Sąd Wojewódzki
niezbędnego do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej z tego przepisu wyma-
gania rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy, bądź jego rozwiązania lub wyga-
śnięcia w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 6 i 7 (art. 88 ust. 2). Do ta-
kiego wniosku Sąd Apelacyjny doszedł po zapoznaniu się z aktami osobowymi
wnioskodawczyni, nadesłanymi na żądanie Sądu Apelacyjnego. Według Sądu za
takim stanowiskiem przemawia to, iż wnioskodawczyni wobec odmowy przyznania
emerytury zwróciła się o anulowanie podania o rozwiązanie stosunku służbowego z
dniem 31 sierpnia 1996 r., na co uzyskała zgodę zakładu pracy – Szkoły Podstawo-
wej [...] w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW w W., gdzie pozostawała w zatrud-
5
nieniu do 31 sierpnia 1998 r., a następnie na okres 6 miesięcy została przeniesiona
w stan nieczynny.
W sprawie jest bezsporne, że wnioskodawczyni w związku ze staraniem się o
emeryturę z art. 88 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela rozwią-
zała na swój wniosek stosunek pracy z dniem 31 sierpnia 1996 r. - jak tego wymaga
powołany przepis. Dlatego słusznie przyjął Sąd Wojewódzki, iż spełniła ona określo-
ne w tym przepisie wymaganie, gdyż stosunek pracy został z nią rozwiązany z dniem
31 sierpnia 1996 r., na jej wniosek. Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, wystą-
pienie wnioskodawczyni pismem z dnia 29 sierpnia 1996 r. [...] o anulowanie jej
podania o rozwiązanie stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 1996 r. i pozostawanie jej
w zatrudnieniu do 31 sierpnia 1998 r., a następnie przeniesienie w stan nieczynny na
okres 6-ciu miesięcy, nie może powodować dla niej ujemnych skutków prawnych.
Wystąpienie o anulowanie podania o rozwiązanie stosunku pracy było spowodowane
odmową przyznania jej przez organ rentowy dochodzonej emerytury decyzją z 8
sierpnia 1996 r., co – zważywszy na rozwiązanie przez nią stosunku pracy z dniem
31 sierpnia 1996 r. – postawiło ją w sytuacji przymusowej, gdyż z dniem 1 września
1996 r. znalazłaby się bez środków utrzymania. Nie można wymagać od nauczyciela,
który w związku z ubieganiem się o emeryturę nauczycielską rozwiązał na swój
wniosek stosunek pracy, a któremu organ rentowy odmówił dochodzonego świad-
czenia, ażeby biernie wyczekiwał na zakończenie postępowania sądowego, w oba-
wie narażenia się na zarzut, iż podjęcie ponownie pracy w szkole uniemożliwi mu
otrzymanie dochodzonego świadczenia, mimo iż pozbawiony został środków egzys-
tencji. Dlatego uprawniony jest wniosek, iż w sytuacji, w jakiej znalazła się wniosko-
dawczyni, należy przyjąć, że spełniła ona wymaganie z art. 88 ust. 1 Karty Nauczy-
ciela rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy, co zasadnie przyjął Sąd Woje-
wódzki, a co bez wszechstronnego rozważenia wszystkich istotnych okoliczności
sprawy, zakwestionował Sad Apelacyjny.
W świetle powyższego zachodzi więc uzasadniona podstawa do uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania (art. 39313
KPC). Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Apelacyjny powi-
nien zająć stanowisko, czy wnioskodawczyni spełnia pozostałe wymagania określone
w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a w szczególności czy posiada 20 lat wykonywa-
nia pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, co ustalił Sąd Wo-
jewódzki, a do czego Sąd Apelacyjny wyraźnie nie ustosunkował się.
6
2. Nie jest natomiast uprawniony zarzut naruszenia przepisów postępowania,
które mogły mieć istotny wpływ na wynik postępowania (art. 3931
pkt 2 KPC). W
szczególności odnosi się to do art. 379 pkt 2 w związku z art. 89 KPC. Dopuszczalne
bowiem było złożenie przez pełnomocnika organu rentowego kserokopii pełnomoc-
nictwa, jak również podpisanie apelacji przez zastępcę dyrektora Oddziału Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli zaś chodzi o niedoręczenie pełnomocnikowi wnioskodawczyni odpisu
apelacji, to wprawdzie istotnie doszło do naruszenia art. 371 KPC, jednakże uchybie-
nie to nie miało istotnego wpływu na wynik sprawy. Pełnomocnik wnioskodawczyni
został bowiem powiadomiony o terminie rozprawy przed Sądem Apelacyjnym i wy-
powiedział się odnośnie do apelacji, która była doręczona jego mocodawczyni. Nie-
wątpliwie stanowiło to dla pełnomocnika pewną niedogodność, ale nie miało istotne-
go wpływu na wynik sprawy.
========================================