Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 listopada 1999 r.
I PKN 359/99
Sformułowania zakładowego układu zbiorowego pracy, że pracownicy
posiadający nieprzerwany staż pracy w tym zakładzie pracy oraz pracowniczy,
którzy przeszli do niego z innego zakładu w ramach przekształcenia nabywają
uprawnienia do odprawy emerytalnej (rentowej) w wyższej wysokości zależnie
od tego stażu, nie są wystarczające do przyjęcia, że pracownikom którzy prze-
szli z innego zakładu należy zaliczyć wszystkie okresy zatrudnienia.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Roman Kuczyński, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 1999 r. sprawy z po-
wództwa Jerzego D. przeciwko Ł. Drukarni Dziełowej S.A. w Ł. o wynagrodzenie i
inne roszczenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 26 lutego 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
Jerzy D. domagał się wyrównania wynagrodzenia za okres od 1 stycznia do
31 marca 1997 r. w kwocie 1519,53 zł, wyrównania nagrody jubileuszowej w kwocie
3913,49 zł, wyrównania odprawy emerytalnej w kwocie 9225,96 zł i wyrównania
ekwiwalentu za zaległe urlopy w kwocie 920,05 zł.
Pozwana Ł. Drukarnia Dziełowa S.A. wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 3 grudnia 1998 r. zasądził na rzecz powoda od pozwanej kwotę 2467 zł tytułem
wyrównania nagrody jubileuszowej, oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził
od powoda na rzecz pozwanej 567 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokac-
kiego.
2
Sąd ten ustalił następujący stan faktyczny:
Powód pracował u strony pozwanej od 2 sierpnia 1954 r. do 12 grudnia 1958
r., od 1 grudnia 1962 r. do 30 czerwca 1966 r. i od 1 grudnia 1981 r. do 31 marca
1997 r., ostatnio na stanowisku dyrektora do spraw ekonomiczno-księgowych. Od 5
listopada 1994 r. był członkiem Zarządu pozwanej Spółki i zgodnie z uchwałą Rady
Nadzorczej przysługiwało mu wynagrodzenie w wysokości czterokrotnego średniego
wynagrodzenia brutto w Spółce za poprzedni kwartał kalendarzowy oraz premia
uznaniowa do 15% za dany okres. Umowę o pracę rozwiązano z powodem za trzy-
miesięcznym wypowiedzeniem na podstawie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.). Powód był zwolniony z obowiązku świadczenia pracy od 2 stycznia
do 31 marca 1997 r. z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Uchwałą Rady Nad-
zorczej z 9 stycznia 1997 r. został odwołany z funkcji członka Zarządu. Wynagrodze-
nie powoda za okres od stycznia do marca 1997 r. powinno być obliczone na pods-
tawie średniej zakładowej wynagrodzenia brutto za IV kwartał 1996 r., która wynosiła
892,71 zł, a zatem wynagrodzenie wynosiło 3570,84 zł. Pod koniec grudnia 1996 r.
Prezes Zarządu pozwanej podjął decyzję, aby przy wyliczeniu wynagrodzenia powo-
da za ten okres przyjąć za podstawę średnie wynagrodzenie z III kwartału 1996 r.
plus cała premia jaką powód otrzymał za ten okres uznawszy, że będzie to dla po-
woda korzystniejsze. Według tego sposobu wyliczone wynagrodzenie wyniosło
3599,96 zł i było o 29,12 zł wyższe niż wyliczone na podstawie wynagrodzenia za IV
kwartał 1996 r. Rada Nadzorcza nie przyznała powodowi premii za IV kwartał. W
styczniu, lutym i marcu powód otrzymał wynagrodzenie w kwotach 3570,84 zł,
3692,20 zł i 3599,96 zł . Otrzymał też nagrodę jubileuszową w wysokości 7735,12 zł i
odprawę emerytalną w kwocie 7199,92 zł.
U strony pozwanej od 1 listopada 1990 r. obowiązuje zakładowy układ zbioro-
wy pracy. W § 18 układu określono zasady przyznawania i wyliczania nagród jubileu-
szowych. W myśl § 18 ust. 2 pracownikom pozwanej Spółki oraz tym, którzy przeszli
z ŁDDPP do ŁDDSA w ramach przekształcenia przysługuje nagroda jubileuszowa z
uwzględnieniem wszystkich okresów zatrudnienia w wysokości 500% podstawy wy-
miaru po 40 latach pracy. W myśl § 18 ust. 3 podstawę wymiaru nagrody jubileuszo-
wej ustala się w sposób następujący: Za okresy zatrudnienia w ŁDDSA i ŁDDPP –
wynagrodzenie jest liczone jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, a za pozostałe
3
okresy według najniższej stawki I kategorii zaszeregowania. Ponieważ w przepisach
§ 18 ust. 2 i 3 nie ma mowy o nieprzerwanym stażu pracy, nagrodę należną powo-
dowi należało wyliczyć według zasad obliczania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy
za łączny staż pracy w ŁDDPP i ŁDDSA. Taki sposób liczenia spowodował wylicze-
nie różnicy między wysokością nagrody należnej a wypłaconej, którą to różnicę za-
sądził Sąd Wojewódzki. Sąd ten uznał natomiast za nieuzasadnione żądanie wy-
równania odprawy emerytalnej. W myśl § 19 zakładowego układu zbiorowego pra-
cownikowi spełniającemu warunki nabycia prawa do emerytury, którego stosunek
pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę przysługuje jednorazowa odprawa
pieniężna w wysokości 100% wymiaru. Pracownicy posiadający nieprzerwany staż
pracy w ŁDDSA oraz ci, którzy przeszli z ŁDDPP do ŁDDSA w ramach przekształce-
nia nabywają uprawnienie do jednorazowej odprawy pieniężnej w wysokości 200%
podstawy wymiaru po 10 latach pracy, 250% po 20 latach i 400% po 40 latach.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji z przepisu tego wynika, że wysokość od-
prawy emerytalnej uzależniona jest od nieprzerwanego stażu pracy w ŁDD oraz że
uprawnienie do tej odprawy mają pracownicy, którzy przeszli w ramach przekształ-
cenia z ŁDDPP do ŁDDSA. Powód pracował od 1 grudnia 1981 r. w ŁDDPP, skąd w
1995 r. przeszedł w ramach przekształcenia do ŁDDSA i pracował do 31 marca 1997
r. Ma więc uprawnienie do odprawy w wysokości 200% i taką otrzymał. W konsek-
wencji Sąd zasądził jedynie wyrównanie nagrody jubileuszowej a oddalił powództwo
w zakresie żądania wyrównania odprawy emerytalnej, wynagrodzenia za I kwartał
1997 r. i ekwiwalentu za urlop za 1997 r. O kosztach procesu Sąd orzekł na podsta-
wie art. 100 KPC.
Obie strony wniosły apelację od tego wyroku.
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 26 lutego 1999 r. z apelacji powoda
zmienił zaskarżony wyrok w punkcie trzecim (czyli w zakresie orzeczenia o kosztach
procesu) i nie obciążył Jerzego D. kosztami zastępstwa adwokackiego za pierwszą
instancję, oddalił apelację powoda w pozostałej części a apelację pozwanej Drukarni
w całości.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego na uwzględnienie zasługuje jedynie zażalenie na
rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w apelacji powoda. Powód wprawdzie
przegrał w znacznej części, lecz w okolicznościach sprawy możliwe jest odstępstwo
od zasad odpowiedzialności za wynik procesu przewidziane w art. 102 KPC. Sąd
drugiej instancji wskazał na działanie powoda w dobrej wierze i jego aktualną sytua-
4
cję życiową i majątkową, w szczególności zły stan zdrowia (przebyty zawał serca) i
zmienił rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w punkcie trzecim wyroku Sądu
Wojewódzkiego. Apelacja powoda nie została uwzględniona w pozostałej części. Za
prawidłowy został uznany sposób wyliczenia wynagrodzenia powoda za pierwszy
kwartał 1997 r., ustalony i przyjęty przez Sąd pierwszej instancji, a co za tym również
idzie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy a także nagrody jubileuszowej. Podobnie
jeżeli chodzi o żądanie wyrównania odprawy emerytalne,j Sąd Apelacyjny podzielił
analizę § 19 zakładowego układu zbiorowego dokonaną przez Sąd Wojewódzki i
podkreślił, że zasadą przyjętą w tym przepisie płacowym jest odprawa w wysokości
100% podstawy wymiaru. W § 19 ust. 2 ustanowiono odprawę w korzystniejszej wy-
sokości z uwagi na preferowanie długoletniej nieprzerwanej pracy w ŁDD, uzależ-
niając ją jednak od nieprzerwanego stażu pracy w ŁDDSA, a także w ŁDDPP odno-
sząc ten staż do pracowników, którzy do Spółki przeszli z Przedsiębiorstwa w ra-
mach przekształceń. Powód legitymuje się nieprzerwanym stażem pracy od 1 grud-
nia 1981 r. do 31 marca 1997 r. co uprawnia go do odprawy emerytalnej w wysokości
200% wymiaru. Brak jest jakichkolwiek wskazówek w treści powołanego przepisu, jak
i w postanowieniach ogólnych zakładowego układu zbiorowego do rozszerzającej
interpretacji pojęcia „nieprzerwany staż pracy uprawniający do odprawy emerytalnej”.
Nie mają znaczenia pertraktacje stron układu przed nadaniem mu ostatecznej i
„legalnej” treści, na które powołuje się powód. Uznając za niezasadną apelację poz-
wanej Sąd Apelacyjny wskazał, że w przepisie § 18 ust. 2 układu dotyczącym nagro-
dy jubileuszowej jest mowa o uwzględnieniu wszystkich okresów zatrudnienia w
przeciwieństwie do § 18 ust. 1 i § 19 układu, w których uzależniano prawo do świad-
czeń od nieprzerwanego stażu pracy u strony pozwanej.
Powód wniósł kasację od tego wyroku w części oddalającej apelację od wyro-
ku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 3
grudnia 1998 r., „oddalającego żądanie powoda w zakresie odprawy emerytalnej i
kosztów zastępstwa procesowego”.
W kasacji podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego - § 19 zakłado-
wego układu zbiorowego „pkt 2 i 3” w związku z art. 921
i art. 1541
KP przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie „polegające na przyjęciu iż ma prawo jedynie
do 200% podstawy wymiaru odprawy emerytalnej ponieważ nie legitymuje się 40
letnim nieprzerwanym okresem zatrudnienia”, a także zarzut naruszenia przepisów
postępowania mającego wpływ na wynik sprawy „w szczególności: art. 98 k.p.c. po-
5
przez niezasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa proceso-
wego za drugą instancję”. Kasacja zawiera wniosek o zmianę wyroku Sądu Apelacyj-
nego „w części zaskarżonej” i zasądzenie na rzecz powoda kwoty 7.199,96 zł z od-
setkami „wraz z kosztami zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną i przed
Sądem Najwyższym”, ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskar-
żonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z pozostawieniem
rozstrzygnięcia w zakresie kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem Najwyż-
szym. W uzasadnieniu kasacji przedstawiono pogląd, że w § 19 ust. 2 układu zbio-
rowego odróżniono dwie grupy pracowników. Pierwsza to pracownicy posiadający
nieprzerwany staż pracy w ŁDDSA i druga to pracownicy, którzy przeszli z ŁDDPP
do ŁDDSA. W przepisie tym nie użyto spójnika „i”, lecz „oraz”, co oznacza, że pra-
cowników którzy przeszli z ŁDDPP do ŁDDSA nie obowiązuje nieprzerwany staż
pracy. Układające się strony w § 19 ust. 3 określiły, że podstawę wymiaru odprawy
stanowi zasada obowiązująca przy naliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
Przepis art. 1541
KP stanowi, że do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do
urlopu i wymiar tego urlopu wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez
względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.
Drugi zarzut kasacji uzasadniony został następująco: „Błędna wykładnia prze-
pisów art. 921
, art. 1541
KP w związku z § 19 układu zbiorowego pracy spowodowała
wydanie niekorzystnego dla powoda wyroku w części dotyczącej żądania odprawy
pieniężnej, związanej z przejściem na emeryturę jak również spowodowała, iż z
naruszeniem przepisów prawa procesowego, konkretnie art. 98 KPC Sąd wydał
niekorzystne rozstrzygnięcie dla powoda w zakresie kosztów zastępstwa procesowe-
go”.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępo-
wania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zakładowy układ zbiorowy pracy obowiązujący w pozwanej Spółce zawiera §
19 o następującej treści: ust. 1. „Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające
do renty inwalidzkiej lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejś-
ciem na rentę lub emeryturę przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w wysoko-
ści 100% podstawy wymiaru”, ust. 2. „Pracownicy posiadający nieprzerwany staż
6
pracy w ŁDDSA oraz ci którzy przeszli z ŁDDPP do ŁDDSA w ramach przekształce-
nia nabywają uprawnienia do jednorazowej odprawy pieniężnej, o której mowa w
punkcie 1, w wysokości podstawy wymiaru – po 10 latach 200% (...)”, ust. 3. „Pods-
tawę wymiaru odprawy oblicza się według zasad obowiązujących przy naliczaniu
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy”, ust. 4. „Pracownik, który nabył prawo do od-
prawy w poprzednim miejscu pracy nie może ponownie nabyć do niej prawa”. Wbrew
zarzutom kasacji, prawidłowa jest interpretacja tego przepisu dokonana w zaskarżo-
nym wyroku. Użycie spójnika „i” zamiast spójnika „oraz” nie zmieniłoby treści tego
przepisu, gdyż ich sens jest jednakowy. Obu grup pracowników, które wymieniono w
tym przepisie, dotyczy wymaganie legitymowania się nieprzerwanym stażem pracy
dla uzyskania odprawy wyższej niż przewidziana w powszechnie obowiązującym
przepisie art. 921
KP oraz w § 19 ust. 1 układu. W analizowanym przepisie § 19 ust.
2 układu ustanowiono przywilej związany z „premiowaniem” nieprzerwanego zakła-
dowego stażu pracy. Przywilej ten rozszerzono na pracowników, którzy przeszli do
zakładu z przedsiębiorstwa państwowego o tej samej nazwie „w ramach przekształ-
cenia”.
Nie ma racjonalnych podstaw do przypuszczenia, że pracownicy pracujący
tylko w pozwanej Spółce mieliby być gorzej traktowani od pracowników, którzy prze-
szli do niej z przedsiębiorstwa państwowego, a do tego prowadziłaby wykładnia § 19
ust. 2 proponowana w kasacji.
Słusznie też zwrócono uwagę w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w §
18 ust. 2 dotyczącym nagród jubileuszowych jest mowa o uwzględnieniu wszystkich
okresów zatrudnienia. Takiego określenia nie użyto w odniesieniu do odprawy eme-
rytalnej przysługującej pracownikom, którzy przeszli do pozwanej z przedsiębiorstwa
państwowego.
Ze sposobu uregulowania w Kodeksie pracy wymiaru urlopu (art. 1541
) nie
wynika żaden argument dla interpretacji przepisu zakładowego układu zbiorowego
dotyczącego wysokości odprawy emerytalnej. W szczególności nic nie uprawnia do
przenoszenia zasad obowiązujących przy ustalaniu wymiaru urlopu na zasady usta-
lania wysokości odprawy tylko dlatego, że wysokość odprawy oblicza się przy zasto-
sowaniu zasad wyliczenia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Zasady te nie pozo-
stają w tego rodzaju logicznym związku. Zasady obliczania ekwiwalentu za urlop wy-
poczynkowy mają zastosowanie dla wyliczenia wielu świadczeń pracowniczych, nie
7
ma jednak żadnych podstaw do stosowania do tych świadczeń zasad ustalania
prawa i wymiaru urlopu wypoczynkowego z art. 1541
KP.
Zarzut naruszenia art. 98 KPC nie jest jasny. Z pierwszego akapitu kasacji
można by wnosić, że zaskarżono nią pierwszoinstancyjne rozstrzygnięcie w zakresie
kosztów procesu. Sformułowanie samego zarzutu (w petitum kasacji) wskazywałoby
na zamiar zaskarżenia rozstrzygnięcia o kosztach procesu w zaskarżonym wyroku, w
obu tych przypadkach kasacja byłaby niedopuszczalna. Zaskarżeniu kasacją podle-
ga tylko wyrok Sądu drugiej instancji (art. 392 KPC), a ten nie zawiera w ogóle rozs-
trzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, przy czym niedopuszczalna jest
kasacja w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu (tak np. postanowienie Sądu
Najwyższego z 20 grudnia 1996 r., I CZ 30/96, OSNC 1997, z. 3, poz. 34). Z uzasad-
nienia kasacji należy jednak wnosić, że zarzut ten podniesiony został tylko w tym
sensie, że w wyroku korzystnym dla powoda (zgodnym z jego sposobem wykładni
przepisów wymienionych w kasacji) w zakresie odprawy emerytalnej, prawidłowe
rozstrzygnięcie co do kosztów procesu musiałoby być inne.
Mając powyższe na uwadze należało oddalić kasację jako pozbawioną uspra-
wiedliwionych podstaw (art. 39312
KPC), a o kosztach procesu orzec na podstawie
art. 102 KPC.
========================================