Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 stycznia 2000 r.
II UKN 294/99
Okres uczęszczania do zasadniczej szkoły przysposobienia zawodowego
jest okresem składkowym w rozumieniu przepisu art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustala-
nia emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), jeżeli uczeń był zatrudniony na warunkach określonych w art. 8 dekretu z
dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakła-
dach pracy (Dz.U. Nr 41, poz. 311 ze zm.) w związku z art. XII uchwały Prezy-
dium Rządu Nr 448 w sprawie ustroju szkolnictwa zawodowego z dnia 24
czerwca 1951 r. (Dz.U. Nr 51, poz. 776).
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Stefana J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Gdańsku z dnia 12 stycznia 1999 r. [...]
1 z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
2. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. kwotę 100 zł
(sto złotych) na rzecz Stefana J., tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 lipca 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni uwzględnił odwołanie od decyzji Oddziału
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 5 marca 1998 r. i przyznał Stefanowi
J. prawo do wcześniejszej emerytury, po wliczeniu do stażu ubezpieczeniowego
okresu pobierania praktycznej nauki zawodu od dnia 2 września 1957 r. do dnia 25
czerwca 1958 r. w Szkole Przysposobienia Zawodowego [...] Zjednoczenia Budow-
2
nictwa Miejskiego w G.
Od powyższego wyroku organ rentowy złożył apelację, zarzucając naruszenie
przepisu art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104 poz. 450 ze zm.) oraz sprzeczność ustaleń z treścią materiału dowo-
dowego, polegającą na przyjęciu, że ubezpieczony był nie tylko uczniem, ale również
młodocianym pracownikiem.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 12 stycznia 1999 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Podzielił wy-
rażony w apelacji pogląd, że okresu nauki w Szkole Przysposobienia Zawodowego
nie należy traktować jako składkowy, albowiem ucznia szkoły typu zawodowego nie
łączyła z zakładem pracy (pracodawcą) umowa o pracę czy naukę zawodu, lecz sto-
sunek administracyjnoprawny. Umowa o naukę zawodu była bowiem zawierana mię-
dzy szkołą i zakładem pracy (pracodawcą), w którym realizowano program w zakre-
sie dotyczącym praktycznej nauki zawodu.
W kasacji ubezpieczony wnosił o zmianę wyroku Sądu drugiej instancji i od-
dalenie apelacji, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania. Wnioski
te sformułował na podstawie naruszenia prawa materialnego - przepisu art. 11 ust. 2
pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), przez jego pominięcie przy ocenie stanu
faktycznego sprawy, oraz przepisów rozdziału II uchwały Nr 448 Prezydium Rządu z
dnia 23 czerwca 1951 r. w sprawie ustroju szkolnictwa zawodowego (M.P. A-59, poz.
776) przez błędną wykładnię, a ponadto niezastosowanie przepisu art. 5 KC. Jako
podstawę kasacji przytoczył także naruszenie przepisu art. 233 § 1 KPC przez prze-
kroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dokonaniu ustalenia
związku, jaki łączył go z zakładem pracy, jedynie w oparciu o własną interpretację, z
pominięciem dowodu ze świadectwa ukończenia Szkoły Przysposobienia Zawodo-
wego, otrzymanego po złożeniu egzaminu przed Komisją Egzaminacyjną powołaną
przez Dyrekcję Okręgową Szkolenia Zawodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisem art. 11 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
3
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników okresem zatrudnienia, uznawanym w art.
art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent za okres składkowy, jest okres zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa
Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1
stycznia 1975 r.
Podstawowe rozróżnienie, które musi być poczynione na wstępie, dotyczy
zatem tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równo-
czesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkol-
nej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem mło-
docianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki
zawodu, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bo-
wiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, obowiązanych do
dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia się.
Pozostawić więc trzeba na uboczu realizację praktycznej nauki zawodu w takich
szkołach, jak zasadnicze szkoły zawodowe i technika zawodowe (przewidziane w art.
I pkt b i c uchwały nr 448 Prezydium Rządu z dnia 21 czerwca 1951 r. o ustroju
szkolnictwa zawodowego), w których praktyczna nauka zawodu, gdy odbywała się
poza warsztatami szkolnymi, w zakładach pracy, organizowana była na podstawie
umowy zawieranej między szkołą a zakładem pracy i uczniowie wykonujący prace w
ramach praktyki nie byli pracownikami tych zakładów (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia14 lutego 1996 r., II URN 2/95, OSNAPIUS 1996 nr 17, poz.255).
Gdy jest mowa o warunkach zatrudnienia młodocianych obowiązujących przed
dniem 1 stycznia 1975 r., to chodzi o umowę o naukę przewidzianą w przepisie art.
447 Kodeksu zobowiązań, przez którą pracodawca zobowiązywał się przygotować
ucznia do praktycznego zawodu w związku z wykonywaną dla niego pracą. Uczeń
zawodu przygotowywał się do przyszłej pracy, a przygotowanie to obejmowało, cha-
rakterystyczne dla stosunku powstałego na podstawie umowy o naukę, połączenie
obowiązków młodocianego pracownika, wynikających z praktyki w zawodzie, z uzu-
pełnianiem wiedzy teoretycznej. Szczegółowe warunki tego zatrudnienia początkowo
określone były w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie pracy mło-
docianych i kobiet (Dz.U. R.P. Nr 65 poz. 36 ze zm.) oraz w art. 117 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym
(Dz.U. R.P. Nr 53 poz.468 ze zm.). Przewidziana tam instytucja tzw. uczniów prze-
mysłowych, wykonujących u przemysłowca pracę związaną z nauką reprezentowa-
4
nego przez niego przemysłu i równolegle uczęszczających do szkoły dokształcającej,
nabrała innego znaczenia na początku lat 50-tych. Zakłady pracy (pracodawcy) za-
trudniające młodocianych na podstawie dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i
szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 41, poz. 311 ze
zm.) albo na podstawie wydanego przez Radę Ministrów - z upoważnienia tego de-
kretu - rozporządzenia z dnia 12 kwietnia 1952 r. w sprawie warunków przyjmowania
do pracy w celu przyuczenia do zawodu i późniejszego zatrudnienia młodocianych,
którzy ukończyli 14 lat życia i nie przekroczyli 16 lat życia (Dz.U. Nr 21, poz. 135),
miały obowiązek organizowania grupowych lub brygadowych szkoleń praktycznych w
zawodzie, uzupełniając je niezbędnym tylko do osiągnięcia odpowiednich stopni
kwalifikacyjnych szkoleniem teoretycznym (art. 8 ust. 1 i 2 dekretu).
Z tego wynika, że gdy stosunek zatrudnienia był pierwotnym, obowiązek po-
głębiania teorii realizowany był ubocznie, w szczególnego rodzaju szkołach. Wśród
szkół powstałych na podstawie ustawy z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa
(Dz.U. R.P. Nr 38, poz. 389 ze zm.) przewidziano szkoły dokształcające zawodowo,
przeznaczone dla młodzieży pracującej, podlegającej obowiązkowi dokształcania,
wynikającemu z rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7
kwietnia 1927 r. o prawie przemysłowym. Po reformie organizacji szkolnictwa zawo-
dowego dokonanej uchwałą Prezydium Rządu Nr 448 w sprawie szkolenia zawodo-
wego, z dnia 24 czerwca 1951 r. (Dz.U. Nr 59 poz. 776), funkcję tę przejęły szkoły
przysposobienia zawodowego jako szkoły zawodowe najniższego szczebla, mające
za zadanie jedynie przysposobienie do zawodu, do których przyjęcie nie było nawet
warunkowane uprzednim ukończeniem jakiejkolwiek szkoły, a ukończenie dawało
tylko stopień kwalifikacyjny w odpowiednim zawodzie.
Uczniowie szkół przysposobienia zawodowego zdobywali kwalifikacje prak-
tyczne, jak dorośli pracownicy przyuczani do zawodu (por. § 1 pkt 2 zarządzenia
Przewodniczącego Państwowej komisji Planowania Gospodarczego z dnia 12 grud-
nia 1951 r. w sprawie określenia robotników podlegających szkoleniu zawodowemu
w produkcyjnych zakładach pracy oraz w sprawie wynagradzania tych robotników -
M.P. Nr A-105, poz. 1520), na zasadach określonych w rozdziale II, art. XII uchwały
Prezydium Rządu Nr 448, w trakcie organizowanych przez zakłady pracy indywidual-
nych, grupowych lub brygadowych szkoleń praktycznych w zawodzie.
Porównanie treści cytowanych przepisów, osobno regulujących ustrój szkolny i
zasady praktycznej nauki zawodu, pozwala na wniosek, że uczniowie zasadniczych
5
szkół przysposobienia zawodowego byli przyjmowani do pracy i zatrudnieni w celu
przyuczenia do zawodu, w zakładach pracy obowiązanych do przyuczenia ich do
zawodów masowych, w zakresie przemysłu i budownictwa (art. 8 dekretu z dnia 2
sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy w
związku z rozdziałem II art. XII ust. 1 uchwały Prezydium Rządu Nr 448 w sprawie
szkolenia zawodowego z dnia 24 czerwca 1951 r. - Dz.U. Nr 59 poz. 776), także
przed przekroczeniem 16 lat życia (por. § 1 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 12 kwietnia 1952 r.).
Stosunek zatrudnienia młodocianych znalazł potwierdzenie w art. 4 ust. 2 pkt
1 dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. z 1958 r. Nr 23 poz.97), w którym uznano osoby
uczęszczające do szkół przysposobienia zawodowego za pracowników, na równi z
osobami wykonującymi pracę w zakładach pracy w związku z nauką zawodu (art. 4
ust. 2 pkt 3 dekretu).
Gdy zatem Sąd Apelacyjny ustalił na podstawie przedstawionego przez skar-
żącego świadectwa z dnia 25 czerwca 1958 r. [...] wydanego przez Dyrekcję Okrę-
gową Szkolenia Zawodowego w G., stwierdzającego ukończenie Szkoły Przysposo-
bienia Zawodowego [...], że wnioskodawca w latach 1957/58 uczęszczał do tej
szkoły, równocześnie odbywając naukę zawodu w Zjednoczeniu Budownictwa Miejs-
kiego w G., a po dziesięciu miesiącach zakończył naukę egzaminem w zakresie
umiejętności wymaganych dla tynkarzy-murarzy, złożonym w dniach 12-18 czerwca
1958 r. przed Zakładową Komisją Kwalifikacyjną, powołaną przez Dyrekcję Okręgo-
wą Szkolenia Zawodowego, to - odmawiając uznania tego okresu za składkowy -
naruszył art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent. Skoro brak było istotnych naruszeń prawa procesowego, a zacho-
dziło jedynie naruszenie prawa materialnego, należało zaskarżony wyrok zmienić i
apelacje oddalić.
Orzeczenie Sądu Najwyższego opiera się na przepisie art. 39315
KPC.
========================================