Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 stycznia 2000 r.
II UKN 299/99
Stwierdzenie u wnioskodawcy schorzenia powodującego szczególne na-
ruszenie sprawności organizmu, uzasadniającego zaliczenie do III grupy inwa-
lidztwa (§ 25 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5
sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i
zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania na badania przez te komi-
sje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa, Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze
zm.) nie uzasadnia przeprowadzenia przez sąd dowodu z opinii biegłego leka-
rza, jeżeli spór dotyczy stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy.
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Barbary K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o rentę
rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poz-
naniu z dnia 3 lutego 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu.
U z a s a d n i e n i e
Barbara K., urodzona 1 grudnia 1950 r., nabyła po ustaniu zatrudnienia trwa-
jącego od 20 lipca 1972 r. od 16 marca 1982 r. uprawnienie do pobierania renty in-
walidzkiej w wysokości odpowiadającej zaliczeniu do III grupy z powodu wrodzonej
obustronnej głuchoty. Od 9 kwietnia 1985 r. jej inwalidztwo pogłębiło się do II grupy,
a od 10 czerwca 1997 r. uznano, że nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji.
W maju 1999 r. ubezpieczona zgłosiła wniosek o przyznanie w miejsce przys-
ługującego jej świadczenia renty rodzinnej po ojcu Stanisławie K. zmarłym w dniu 24
listopada 1979 r.
2
Decyzją kolejowego organu rentowego z dnia 25 czerwca 1997 r. odmówiono
prawa do wnioskowanego świadczenia wobec niespełnienia wymagania określonego
w przepisie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), po ustaleniu, że
inwalidztwo w stopniu nie mniejszym niż II grupa inwalidzka powstało u wnioskodaw-
czyni po ukończeniu 16 roku życia oraz po zakończeniu nauki (po dniu 24 czerwca
1972 r.).
Sąd Wojewódzki, wobec zawartego w odwołaniu twierdzenia, że we wczes-
nym dzieciństwie wnioskodawczyni chorowała [...], dopuścił dowód z opinii biegłego
lekarza neurologa, który przy braku jakiejkolwiek dokumentacji leczenia z tego
okresu, rozpoznał jedynie całkowitą głuchotę od wczesnego dzieciństwa. Mając na
względzie, że całkowita głuchota była w świetle § 25 pkt 5 rozporządzenia Ministra
Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji
lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania
na badanie przez te komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa (Dz.U.
Nr 47, poz.214 ze zm.) uważana za szczególne naruszenie sprawności organizmu,
uzasadniające zaliczenie do III grupy inwalidztwa, mimo zachowania dotychczasowej
zdolności do wykonywania zatrudnienia - Sąd uznał za niecelowe przeprowadzanie
dalszych dowodów i wyrokiem z dnia 21 maja 1998 r. odwołanie oddalił.
Od tego wyroku wnioskodawczyni złożyła apelację, zarzucając Sądowi pierw-
szej instancji pominięcie dowodu z opinii biegłego laryngologa oraz brak ustosunko-
wania się do pełni kalectwa spowodowanego istniejącą od dzieciństwa głuchotą, a
także odmowę zbadania tej okoliczności na podstawie dowodu z przesłuchania w
charakterze świadków osób znających jej stan zdrowia w dzieciństwie.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu apelację oddalił wyrokiem z dnia 3 lutego 1999 r.
Wychodząc z ustalonych przed pierwszą instancją faktów, że wnioskodawczyni kon-
tynuowała naukę w szkole średniej, a następnie przez dziewięć lat wykonywała pracę
w normalnych warunkach nie pozostając w leczeniu, Sąd drugiej instancji przyjął, że
Sąd Wojewódzki był uprawniony do odmowy przyznania wnioskodawczyni prawa do
renty rodzinnej.
W kasacji ubezpieczona powtórzyła zarzut naruszenia przepisów postępowa-
nia przez odmowę dopuszczenia dowodu z zeznań świadków wnioskowanych przed
Sądem pierwszej instancji (art. 227 KPC ), sprzeczność ustaleń sądów obydwu ins-
tancji z treścią uzyskanej w sprawie opinii biegłego neurologa oraz naruszenie prze-
3
pisu art. 117 KPC przez odmowę ustanowienia dla niej pełnomocnika. Kasacja zos-
tała oparta także na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 4 ust. 2 ustawy
z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776), art. 23 ust. 1 i 2 ustawąy z dnia
28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o
ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) oraz przepisów § 17 ust. 1 i 2
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 21 sierpnia 1997 r. w spra-
wie szczegółowych zasad orzekania o stopniu niepełnosprawności, trybu postępo-
wania przy orzekaniu oraz zakresu, składu i sposobu działania zespołów orzekają-
cych o stopniu niepełnosprawności (Dz.U. Nr 100, poz. 672).
W uzasadnieniu kasacji skarżąca podniosła, że zaliczenie jej do III grupy in-
walidztwa nastąpiło po wieloletniej, trwającej od dzieciństwa rehabilitacji, mającej na
celu usunięcie upośledzenia słuchu, mowy oraz umożliwienie kontaktowania się z
otoczeniem. Wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku, albo jego zmianę i
uwzględnienie odwołania, ubezpieczona twierdziła, że wbrew ustaleniom Sądu Ape-
lacyjnego była w dzieciństwie niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest usprawiedliwiona w odniesieniu do zarzutu naruszenia przepisu
art. 227 KPC. Trafnie podniesiono w niej wadliwość odmowy przyznania prawa do
renty rodzinnej z pominięciem istotnych wniosków ubezpieczonej w zakresie postę-
powania dowodowego, które zmierzały do wykazania faktów prawotwórczych, zwią-
zanych z datą powstania jej całkowitej niezdolności do pracy, a więc okoliczności
leżących u podstaw niniejszego sporu. Należy bowiem mieć na względzie, że zgod-
nie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. zaopatrzeniu o emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), znajdującym zastoso-
wanie w związku z art. 39 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników kolejowych i ich rodzin (jedn. tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 35,
poz.192 ze zm.) prawo do renty rodzinnej po ukończeniu 16 roku życia oraz nauki w
szkole kontynuowanej najdalej do 25 roku, nabywa ten ubezpieczony, który wykaże,
że stał się całkowicie niezdolny do pracy przed osiągnięciem 16 roku życia lub przed
ukończeniem nauki.
Sąd Apelacyjny przyjął niespełnienie przez ubezpieczoną tych warunków,
4
wnioskując wyłącznie na podstawie przeprowadzonego przed pierwszą instancją do-
wodu z opinii biegłego neurologa, pomijając natomiast pozostałe oferowane przez
stronę środki dowodowe, które uznał za bezprzedmiotowe. Stwierdził bowiem, że
powzięcie wiedzy o spornych w sprawie faktach nie wymaga dowodu, gdyż wystar-
czające jest domniemanie przewidziane w § 25 cytowanego na wstępie rozporzą-
dzenia z dnia 5 sierpnia 1983 r. Sąd drugiej instancji nie dostrzegł jednak, że jest to
przepis pozbawiony mocy przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym
(Dz.U. Nr 100, poz. 461 ). Przepis ten pozwalał zresztą - gdy obowiązywał - tylko na
presumpcję inwalidztwa III grupy - bez względu na zachowaną zdolność do wykony-
wania zatrudnienia - przy stwierdzeniu szczególnego naruszenia sprawności organi-
zmu. Tak więc przyjęta przez Sąd Apelacyjny konkluzja płynąca z przytoczonego
domniemania, nie miała w sporze odnoszącym się do całkowitej niezdolności do
pracy żadnego znaczenia; stwierdzenie schorzenia powodującego szczególne naru-
szenie sprawności organizmu nie czyniło zbędnym przeprowadzenia dowodu z opinii
biegłego lekarza dla ustalenia wyższego stopnia niezdolności do pracy.
Błędnie zresztą przyjął również Sąd drugiej instancji, że "ocena zdolności do
wykonywania zatrudnienia, zaliczenia do jednej z grup inwalidów, także wskazań lub
przeciwwskazań do zatrudnienia lub przeszkolenia zawodowego inwalidów należy do
komisji lekarskich", gdyż w sprawach wszczętych na skutek wniosków rentowych
złożonych po dniu 1 września 1997 r. należy ona do lekarzy orzeczników ZUS i jest
dokonywana w trybie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8
sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do celów rentowych
(Dz.U. Nr 99, poz. 612), wydanego na podstawie art. 25 ust. 4 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Przede wszystkim jednak Sąd nie może powoływać się na przepisy dotyczące
postępowania przed organem rentowym oraz na wskazówki dowodowe dla organów
ustalających prawo od świadczeń w trybie administracyjnym, albowiem w postępo-
waniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na
prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być dowodzone wszelkimi środkami
dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego (por. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1976 r., II URN 74/76, nie publikowany; z dnia
2 lutego 1996 r. II URN 3/95, OSNAPIUS 1996 nr 16, poz.239; z dnia 22 listopada
1996 r., II UKN 16/96,OSNAPIUS 1997 nr 12, poz. 224; z dnia 24 stycznia 1997 r. II
5
UKN 62/96 , OSNAPIUS 1997 nr 18, poz. 350).
Z tego względu Sąd Najwyższy orzekł na zasadzie art. 39313
KPC jak w sen-
tencji.
========================================