Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 stycznia 2000r.
II UKN 313/99
Rolnik pobierający zasiłek przedemerytalny nie ma obowiązku opłacania
składki na ubezpieczenie społeczne rolników, gdyż okres pobierania tego za-
siłku jest okresem podlegania "innemu ubezpieczeniu społecznemu" w rozu-
mieniu art. 7 ust. 1 oraz art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.).
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Mieczysława B. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziało-
wie Regionalnemu w T.M. o ustalenie obowiązku ubezpieczenia, na skutek kasacji
organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 marca 1999 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki -Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, po rozpoz-
naniu odwołania Mieczysława B., wyrokiem z dnia 14 października 1998 r. [...], zmie-
nił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w
T.M. z dnia 26 lutego 1998 r. ustalającą, że odwołujący się podlega ubezpieczeniu
społecznemu rolników i jest z tego tytułu zobowiązany do opłacania składek od 26
lutego 1997 r. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca, właściciel gospodarstwa rolnego o
pow. 2,23 ha (w tym 1,71 ha przeliczeniowego), do dnia 22 grudnia 1997 r. był pra-
cownikiem, a od 23 grudnia 1997 r. pobiera zasiłek przedemerytalny z Rejonowego
Urzędu Pracy w T.M. Sąd Wojewódzki uznał, że świadczenie to, wypłacane na pods-
tawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
2
bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128 ze zm.) ma charakter i cel
zbliżony do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, wobec czego Mieczysław B.
nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu przewidzianemu w usta-
wie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).
Apelację organu rentowego oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 23 marca 1999 r. [...], uznając za prawidłowe
zarówno ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, jak i wskazaną
podstawę prawną rozstrzygnięcia. W uzasadnieniu swego wyroku Sąd wyczerpująco
ustosunkował się do podniesionych zarzutów apelacyjnych.
Organ rentowy, przytaczając jako podstawę swej kasacji naruszenie przepi-
sów prawa materialnego, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości oraz wy-
danie orzeczenia co do istoty sprawy, zarzucając temu wyrokowi: „błędną wykładnię
przepisów art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 w związku z art. 6 pkt 13 i pkt 14 ustawy z dnia
20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. Nr 7 z
1998 r., poz. 25), oraz niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 37j w związku z art.
37m ust. 3 ustawy z dnia 14.12.1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128)”. Wniosek kasacyjny zmierzał do
zmiany zaskarżonego wyroku w całości oraz wydania „orzeczenia co do istoty
sprawy”.
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:
Błędny jest wywód kasacji, że: „Ponieważ w art. 37m ust. 3 ustawy o zatrud-
nieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu ustalono, iż okres pobierania zasiłku i świadcze-
nia przedemerytalnego jest okresem nieskładkowym – w przeciwieństwie do okresów
pobierania zasiłku dla bezrobotnych – nie znajduje potwierdzenia w wyżej przywoła-
nych przepisach pogląd, że okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest okresem
podlegania ubezpieczeniu społecznemu”.
Przede wszystkim okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest okresem
podlegania ubezpieczeniu społecznemu, ponieważ na mocy art. 2 ust. 2 pkt 6 ustawy
z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent o raz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) jest
3
okresem składkowym. Podobnie stanowi art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
162, poz. 1118), zwanej dalej ustawą o FUS. Ponadto, istotą sporu w rozpatrywanej
sprawie jest charakter prawny zasiłku przedemerytalnego a nie zasiłku dla bezrobot-
nych. Być może przytoczony wyżej fragment uzasadnienia nie odnosi się do zasiłku
dla bezrobotnych, lecz przedemerytalnego, jednakże Sąd Najwyższy działający jako
sąd kasacyjny nie jest uprawniony do „poprawiania” uzasadnienia kasacji i domyśla-
nia się rzeczywistej treści argumentów wnoszącego ten ściśle prawny środek zaskar-
żenia tak, aby argumenty te stały się adekwatne do przytoczonej podstawy kasacyj-
nej i jej zarzutów.
W świetle art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnie-
niu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128 ze
zm.) osoba pobierająca zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne
nie jest bezrobotnym w rozumieniu tej ustawy. Taką treść temu przepisowi nadano
ustawą z dnia 6 grudnia 1996 r. (Dz.U. Nr 147, poz. 687), natomiast ustawą z dnia 27
czerwca 1997 r., (Dz.U. Nr 93, poz. 569) do art. 37m dodano ust. 3 stanowiący, że
okresy pobierania zasiłku przedemerytalnego oraz świadczenia przedemerytalnego
są okresami nieskładkowymi w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin. Wprawdzie za okresy nieskładkowe nie są opłacane
składki na ubezpieczenie społeczne, jednakże są one – na podstawie szczególnych
przepisów – okresami podlegającymi ochronie ubezpieczeniowej. Słusznie wpraw-
dzie podniesiono w uzasadnieniu kasacji, że według art. 4 pkt 5 ustawy o FUS, za
okres ubezpieczenia uważa się okresy opłacania składek na ubezpieczenie społecz-
ne, a także nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalenda-
rzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek, oraz że - zgodnie z jego pkt 13 -
ubezpieczonym jest osoba podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu,
jednakże w wywodzie tym pominięty został istotny fragment tego przepisu. „Ubezpie-
czonym” w rozumieniu art. 4 pkt 13 ustawy o FUS jest bowiem także osoba, która
przed dniem jej wejścia w życie, tj. przed dniem 1 stycznia 1999 r., podlegała ubez-
pieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, a do takich osób należy
wnioskodawca.
Zdaniem Sądu Najwyższego brak jest logicznych przesłanek usprawiedliwie-
nia poglądu prezentowanego w kasacji, że ustawodawca z ochrony ubezpieczenio-
wej wyłączył osoby pobierające zasiłek przedemerytalny (świadczenie przedemery-
4
talne). Prawo do zasiłku przedemerytalnego przewidziano dla tych pozbawionych
pracy osób, które nie ukończyły wieku emerytalnego, natomiast – jak to podkreśliły
Sądy obu instancji - nie tylko spełniają warunki do uzyskania statusu bezrobotnego i
pobierania tego świadczenia, lecz nadto posiadają okres uprawniający do zasiłku w
wymiarze przekraczającym okresy wymagane do uzyskania emerytury o 10 lat, jak w
rozpatrywanej sprawie, a także o 5 lat – jeśli osoby te przez co najmniej 15 lat wyko-
nywały prace uznane, w stosownych przepisach emerytalnych, za zatrudnienie w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wyłączenie z ochrony
ubezpieczeniowej osób posiadających tak długi okres podlegania ubezpieczeniu lub
zaopatrzeniu emerytalnemu (osoby uprawnione do świadczenia przedemerytalnego
mające okresy jeszcze dłuższe), tylko dlatego, że nie ukończyły wieku emerytalnego,
byłoby sprzeczne z wykładnią celowościową art. 37j (37m) ustawy o bezrobociu, bo-
wiem niweczyłoby ich charakter ochronny przed skutkami bezrobocia, jaki tym prze-
pisom nadał ustawodawca. Słusznie wprawdzie podniesiono w uzasadnieniu kasacji,
że osoby pobierające zasiłki lub świadczenia przedemerytalne nie zostały wymienio-
ne w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887) „ani w kręgu osób podlegających ubezpieczeniu społecz-
nemu obowiązkowo (art. 6), ani w kręgu osób uprawnionych do dobrowolnego obję-
cia ubezpieczeniom społecznym (art. 7)”, lecz wnoszący kasację z „pominięcia” tych
osób wyciągnął błędny wniosek, że okres pobierania zasiłku lub świadczenia
przedemerytalnego nie jest okresem ubezpieczenia. Wbrew wywodom kasacji, trafne
i logiczne jest stanowisko wyrażone przez Sąd pierwszej instancji a pogłębione w
zaskarżonym wyroku, że charakter i cel zasiłku przedemerytalnego jest zbliżony do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a przepisy art. 6 i 7 powołanej ustawy pot-
wierdzają jego prawidłowość. Skoro bowiem, stosownie do powołanego wyżej art. 37j
oraz art. 37m ustawy o bezrobociu i art. 7 pkt 11 ustawy o FUS, okres pobierania
zasiłku (świadczenia) przedemerytalnego jest okresem nieskładkowym, nie było uza-
sadnionej potrzeby obciążania obowiązkiem dalszego opłacania składek osób posia-
dających tak długi okres ubezpieczenia, jakim legitymują się osoby uprawnione do
tych świadczeń. Okoliczność, że są to świadczenia wypłacane z Funduszu Pracy,
jest nieistotna dla oceny ich charakteru.
Prezentowany w kasacji pogląd, że pobieranie zasiłku przedemerytalnego nie
rodzi takich samych skutków prawnych i nie jest „równoznaczne z posiadaniem
prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego” oraz, że ochrona ubez-
5
pieczeniowa nie obejmuje okresu nieskładkowego, jakim jest okres jego pobierania,
prowadzi do wniosku, że osoby pobierające ten zasiłek, które nie są równocześnie
rolnikami lub domownikami rolnika, nie są ubezpieczonymi w rozumieniu zarówno
ustawy o FUS, jak i stosownych przepisów obowiązujących w tym zakresie przed
dniem 1 stycznia 1999 r., są więc pozbawione ochrony ubezpieczeniowej, natomiast
prawo do tej ochrony zachowają rolnicy i ich domownicy, pobierający to samo świad-
czenie. Stanowisko organu rentowego oznacza podział na dwie grupy osób pobiera-
jących zasiłki i świadczenia przedemerytalne rolników i ich domowników, podlegają-
cych ubezpieczeniu społecznemu, a więc z jednej strony obciążonych obowiązkiem
opłacania składki, ale i – z drugiej strony – uprawnionych do świadczeń z tego tytułu
oraz pozostałych osób, nie tylko pozbawionych ochrony ubezpieczeniowej, ale rów-
nież możliwości dobrowolnego ubezpieczenia się.
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym w sprawie, nie akceptuje proponowa-
nej wykładni powołanych przepisów, wprawdzie zgodnej z finansowym interesem
wnoszącego kasację organu rentowego, lecz sprzecznej zarówno z konstytucyjną
zasadą równości wobec prawa wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, jak i z wy-
kładnią celowościową przepisów chroniących osoby, które wykazały okresy podlega-
nia ubezpieczeniu społecznemu w wymiarze przekraczającym wymagany do przyz-
nania emerytury, dotknięte bezrobociem w wieku uniemożliwiającym, względnie
istotnie utrudniającym, znalezienie pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego, okres pobie-
rania zasiłku (świadczenia) przedemerytalnego jest okresem podlegania „innemu
ubezpieczeniu społecznemu” w rozumieniu art. 7 ust. 1 oraz art. 16 ust. 3 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w związku z jej art. 6 pkt 14 (bez obowiązku opłacania
składki). Rolnik (domownik) pobierający zasiłek (świadczenie) przedemerytalny nie
podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu przewidzianemu w tej usta-
wie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uznał, że zaskarżony wyrok nie
narusza żadnego z przepisów wskazanych w kasacji, a jej podstawy nie są uspra-
wiedliwiona i zgodnie z art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================