Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 stycznia 2000 r.
I PKN 490/99
Uprawnienia z tytułu przeniesienia w stan spoczynku przysługują jedynie
tym arbitrom Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, którzy powołani zostali
na stanowisko sędziego.
Przewodniczący SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2000 r. sprawy z po-
wództwa Bogusławy N. przeciwko Sądowi Okręgowemu w S. o ustalenie, na skutek
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 marca 1999 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyro-
kiem z dnia 20 listopada 1998 r. [...] w sprawie z powództwa Bogusławy N. przeciwko
Sądowi Wojewódzkiemu w S. o ustalenie, że przysługuje jej prawo do uposażenia
przewidzianego w art. 6 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 124, poz. 782 – powoływanej nadal jako:
ustawa o zm. Prawa o u.s.p.) w związku z art. 711
§ 2 ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm. – powoływanej nadal jako: Prawo o u.s.p.), oddalił powództwo. W
uzasadnieniu tego wyroku podniesiono w szczególności, że ponieważ w rozpozna-
wanej sprawie istota sporu dotyczy prawa powódki do uposażenia przysługującego
sędziemu w stanie spoczynku, które zostało zakwestionowane przez stronę pozwa-
ną, natomiast wysokość takiego uposażenia pozostawałaby już poza sporem, to
można w danym wypadku przyjąć, iż dopuszczalne jest rozpoznawanie w tej sytuacji
powództwa o ustalenie prawa, zamiast powództwa o świadczenie, bowiem strona ma
2
interes prawny w rozstrzygnięciu tego sporu co do zasady (art. 189 KPC). Jednakże
Sąd stwierdził równocześnie, że zgodnie z art. 711
§ 2 Prawa o u.s.p. sędziemu
przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił, przysłu-
guje uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego, wraz z dodatkiem
za wysługę lat, pobieranego na ostatnio zajmowanym stanowisku. Natomiast, w myśl
art. 6 ust. 1 ustawy o zm. Prawa o u.s.p., przepis art. 711
§ 2 Prawa o u.s.p. „ma zas-
tosowanie do sędziów i prokuratorów, którzy uzyskali prawo do emerytury lub renty
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, jeżeli prawo to nabyli zajmując sta-
nowisko sędziego lub prokuratora”; takie samo wymaganie prawne przewiduje
zresztą także § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 paździer-
nika 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad, trybu ustalania i wypłacania uposażeń
oraz uposażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz człon-
kom ich rodzin (Dz.U. Nr 130, poz. 869). Tymczasem w rozpoznawanej sprawie jest
poza sporem, że powódka nigdy nie zajmowała stanowiska sędziego lub prokuratora,
sprawowała natomiast funkcje zawodowe arbitra Państwowego Arbitrażu Gospo-
darczego, który był instytucją orzeczniczą odrębną w stosunku do sądów powszech-
nych. Zresztą, w chwili likwidacji Państwowego Arbitrażu Gospodarczego dotychcza-
sowi arbitrzy nie stawali się z mocy prawa sędziami sądów gospodarczych, ale sto-
sownie do postanowienia art. 13 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu
przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 – powoływanej nadal jako:
ustawa o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych) jedynie mogli być powo-
łani na stanowisko sędziego na podstawie stosownego wniosku Ministra Sprawiedli-
wości, o ile nie złożyli pisemnego oświadczenia o odmowie zatrudnienia w sądzie.
Bowiem w sytuacji, gdy arbiter złożył pisemne oświadczenie o odmowie zatrudnienia
w sądzie, jego dotychczasowy stosunek pracy wygasał z upływem czterech miesięcy
od dnia ogłoszenia ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (art.
13 ust. 5 tej ustawy). Wynika stąd, że tym bardziej brak jest jakichkolwiek podstaw
prawnych dla przyjęcia, że arbitrzy , którzy przeszli na emeryturę przed likwidacją
Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, mogli być z mocy prawa traktowani jako
sędziowie. Okoliczność, że Sąd Wojewódzki w S. omyłkowo wystawił powódce legi-
tymację, w której została ona określona jako „emerytowany sędzia Sądu Wojewódz-
kiego”, nie może mieć żadnego znaczenia ani dla oceny statusu prawnego powódki,
ani też dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
3
Następnie Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
wyrokiem z dnia 4 marca 1999 r. [...] oddalił apelację powódki od powyższego wyro-
ku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie. W
uzasadnieniu swego wyroku Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu Wo-
jewódzkiego w niniejszej sprawie i równocześnie stwierdził, że uznał za bezzasadny
wniosek dowodowy, zawarty w apelacji, przy pomocy którego powódka chciała wy-
kazać, że nie we wszystkich wypadkach rygorystycznie respektowano przepisy doty-
czące przyznawania prawa spornego uposażenia, bowiem – w opinii Sądu – zmie-
rzała ona do wskazania na okoliczności dotyczące stażu pracy, a nie faktu zatrudnie-
nia na stanowisku sędziego.
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu powódka zarzuciła naruszenie art. 711
§ 2 Prawa o
u.s.p. w związku z art. 6 ustawy o zm. Prawa o u.s.p. przez błędną wykładnię oraz
wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie prawa do uposażenia przewidzia-
nego powyższymi przepisami. W uzasadnieniu kasacji podniesiono w szczególności,
że: po pierwsze – zgodnie z art. 13 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw
gospodarczych „w zakreślonych tam terminach Minister Sprawiedliwości obligatoryj-
nie przedstawiał Radzie Państwa wnioski o powołanie z dniem 1 października 1989 r.
arbitrów Okręgowych Komisji Arbitrażowych ze stażem co najmniej 5 letnim na sta-
nowiska sędziów sądów wojewódzkich”, co „wskazuje jednoznacznie na swego ro-
dzaju następstwo prawne ówczesnych sądów wojewódzkich w stosunku do wcześ-
niej działających Okręgowych Komisji Arbitrażowych, zwłaszcza w zakresie kadr (co
dotyczyło również pracowników administracji); nie można przy tym kwestionować
uprawnień powódki jedynie na tej podstawie, że „§ 1 zarządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z 19.VII.1989 r. w sprawie czynności związanych ze zniesieniem komisji
arbitrażowych stanowi, iż powołanie na stanowisko sędziowskie byłych arbitrów
wiąże się z koniecznością ich pozytywnego oświadczenia o woli zatrudnienia się w
sądzie – powódka po 29 latach pracy w PAG odeszła na emeryturę przed wydaniem
tego zarządzenia i z oczywistych przyczyn nie miała żadnej możliwości jego złoże-
nia”; po drugie – nie można twierdzić, że wolą ustawodawcy było wprowadzenie ta-
kiego rozróżnienia uprawnień emerytalnych, w wyniku którego osoba z 29 - letnim
stażem w OKA nie nabyła uprawnienia do uposażenia sędziego w stanie spoczynku,
a uprawnienie takie nabyła osoba ze stażem 25 - letnim, gdy tylko przepracowała w
sądzie powszechnym choćby 1 dzień”, bowiem „wykładnia prowadząca do takich
4
wniosków jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”; po trzecie – omawia-
ne przepisy weszły w życie „z mocą wsteczną w tym sensie, że w sposób arbitralny
określają różne uprawnienia emerytalne osób z bardzo podobnym stażem na okreś-
lonym stanowisku. Takie rozróżnienie uprawnień osób o podobnym stażu zawodo-
wym narusza zdaniem skarżącego zasadę wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP”; po
czwarte – podniesiono w kasacji, iż „Stosowano w tych sprawach również dość do-
wolną interpretację, albowiem przyznano w Szczecinie status sędziego w stanie spo-
czynku osobie, która przepracowała kilkanaście lat w OKA, kilka lat w sądzie, ale nie
miała wymaganego ustawą stażu 25 lat (dotyczącego kobiet)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna.
W art. 711
Prawa o u.s.p. określone zostały świadczenia jakie przysługują sę-
dziemu, który został przeniesiony w stan spoczynku, w razie zmiany ustroju sądów
lub zmiany granic okręgów sądowych. Z kolei art. 6 ust. 1 ustawy o zm. Prawa o
u.s.p. stanowi, że przepisy art. 711
§ 2 i § 4 Prawa o u.s.p. mają zastosowanie także
do sędziów i odpowiednio do prokuratorów, którzy uzyskali prawo do emerytury lub
renty przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, ale jedynie wówczas „jeżeli
prawo to nabyli zajmując stanowisko sędziego lub prokuratora”. Przy czym należy
podkreślić, że sędziowie zawsze korzystali z konstytucyjnej gwarancji niezawisłości
(art. 52 Konstytucji PRL z dnia 22 lipca 1952 r. – Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm., nas-
tępnie art. 62 przepisów Konstytucji RP utrzymanych w mocy na podstawie art. 77
Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach
między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samo-
rządzie terytorialnym – Dz.U. Nr 84, poz. 426 oraz aktualnie art. 178 ust. 1 i art. 180
Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Dz.U. Nr 78, poz. 483), a nadzór judyka-
cyjny nad orzecznictwem sądów sprawował Sąd Najwyższy (art. 51 Konstytucji PRL
z 1952 r., następnie art. 61 przepisów Konstytucji RP utrzymanych w mocy na pods-
tawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z 17 października 1992 r. oraz aktualnie art. 183
ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r.).
Natomiast arbitrzy (i asesorzy) Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, który
był organem orzekającym działającym przy Radzie Ministrów i podlegał nadzorowi
Prezesa Rady Ministrów (art. 6 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 23 października 1975 r. o
5
Państwowym Arbitrażu Gospodarczym – Dz.U. Nr 34, poz. 183 ze zm. – powoływa-
nej nadal jako: ustawa o P.A.G.), jako urzędnicy państwowi byli pracownikami mia-
nowanymi przez Prezesa Państwowego Arbitrażu Gospodarczego (art. 13 - art. 27
ustawy o P.A.G.). Dopiero na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez
sądy spraw gospodarczych dopuszczona została możliwość powołania w odpowied-
nim trybie i z dniem 1 października 1989 r. na stanowisko sędziego tych arbitrów ko-
misji arbitrażowych, którzy spełniali „wymagania określone w art. 53 pkt 1-4 i 8, wo-
bec których nie zachodzą przeszkody z art. 55 i 56 ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych”. Oznaczało to, że dopiero ci arbitrzy Państwowego Arbitrażu Gospo-
darczego, którzy powołani zostali na stanowisko sędziego, mogli korzystać z przysłu-
gującego sędziom prawa przejścia w stan spoczynku, naturalnie o ile spełnione zos-
tały wymagane w tym wypadku przesłanki prawne. Analogiczne rozwiązanie prawne
dotyczyło również przewodniczących zlikwidowanych komisji do spraw szkód górni-
czych, ich zastępców i przewodniczących zespołów orzekających, w związku z prze-
jęciem przez sądy powszechne rozpoznawania sporów z tytułu szkód górniczych
(art. 153 ust. 1 w związku z art. 97 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologicz-
ne i górnicze – Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.). Podobnie rzecz się ma aktualnie także
nawet w odniesieniu do asesorów sądowych, którzy pomimo, że w zakresie orzeka-
nia korzystają z uprawnień sędziego, to jednak z uprawnień przysługujących z tytułu
stanu spoczynku mogą korzystać dopiero po uzyskaniu nominacji na stanowisko sę-
dziego.
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że skarżąca, która w latach 1958
– 1987 pracowała w charakterze arbitra Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, nie
została powołana na stanowisko sędziego, ponieważ już w lutym 1987 r., a więc
jeszcze przed datą likwidacji Państwowego Arbitrażu Gospodarczego i przejęcia
spraw gospodarczych do rozpoznawania przez sądy gospodarcze, przeszła na eme-
ryturę. Dlatego bezzasadne jest jej żądanie ustalenia prawa do korzystania ze stanu
spoczynku.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC
orzekł jak w sentencji.
========================================