Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 lutego 2000 r.
I PKN 513/99
Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) może nastąpić w każdym czasie, także w czasie
trwania roku szkolnego. Czynność ta nie wymaga zachowania okresu wypo-
wiedzenia.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Lidii I.-M. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w Ł. o przywrócenie do pracy, na sku-
tek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Łodzi z dnia 28 kwietnia 1999 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Łodzi z dnia 29 stycznia 1999 r. [...] i zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 5 października 1998 r. [...] w ten
sposób, że oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Łodzi z dnia 16 kwietnia 1998 r. [...],
2. nie obciążył powódki kosztami postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 28 kwietnia 1999 r. [...] oddalił apelację Lidii I.-M. od wyroku Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Łodzi z dnia 29 stycznia 1999 r. [...], oddalającego powództwo apelu-
jącej o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Powódka była zatrudniona w Szkole Podstawowej [...] w Ł. na stanowisku kie-
rowniczki świetlicy. Urząd Miasta Ł. - Wydział Edukacji i Kultury Fizycznej pismem z
dnia 17 maja 1996 r. zobowiązał pozwaną szkołę do likwidacji stanowiska kierow-
2
niczki świetlicy i zredukowania liczby osób zatrudnionych tam na stanowiskach wy-
chowawców z 6 do 5.
W dniu 21 maja 1996 r. Lidia I.-M. została odwołana z zajmowanego dotych-
czas stanowiska. Pismem z dnia 2 września 1996 r. dyrektor pozwanej szkoły we-
zwał ją do złożenia do 3 września 1996 r. wniosku o rozwiązanie stosunku pracy,
stosownie do art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.), powoływanej dalej jako „Karta Nauczyciela”, „Karta” lub
„KN”. W dniu 3 września 1996 r. strona pozwana przeniosła powódkę w stan nie-
czynny. Stosunek pracy Lidii I.-M. wygasł 2 marca 1997 r. W jej miejsce nie zatrud-
niono innego nauczyciela.
Do dnia 20 lutego 1995 r. powódka była przewodniczącą KZ NSZZ „Solidar-
ność”.
W ocenie Sądu, Lidia I-M. została przeniesiona w stan nieczynny prawidłowo.
Wystąpiły okoliczności uzasadniające, według art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, doko-
nanie tej czynności. Dokonując wyboru pracownika do przeniesienia w stan nieczyn-
ny strona pozwana nie naruszyła zasad współżycia społecznego. Powódka jako je-
dyna spośród wychowawców świetlicy miała stałe źródło utrzymania, albowiem z
dniem 16 sierpnia 1994 r. nabyła prawo do emerytury. W okresie przed przeniesie-
niem w stan nieczynny często była nieobecna w pracy z powodu choroby (między
innymi w okresie od 21 lutego do 12 listopada 1995 r.).
Przeniesienie powódki w stan nieczynny nie narusza art. 32 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Przepis ten
chroni trwałość zatrudnienia działacza związkowego wymogiem uzyskania zgody na
rozwiązanie z nim stosunku pracy przez czas trwania kadencji i w okresie roku od jej
zakończenia. Wygaśnięcie stosunku pracy powódki nastąpiło po upływie roku od za-
przestania sprawowania przez nią funkcji związkowej. Nadto, zgoda organu związ-
kowego wymagana jest w razie rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy. Ustanie
stosunku pracy powódki nastąpiło nie z woli pracodawcy (w rezultacie jego jedno-
stronnych czynności rozwiązujących), ale ex lege - wskutek upływu sześciomiesięcz-
nego okresu pozostawania w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela).
Pozwana szkoła nie uchybiła też art. 20 ust. 3 Karty. Przeniesienia w stan nie-
czynny nie musi poprzedzać okres wypowiedzenia. Nadto, Sąd drugiej instancji nie
podzielił stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 września
1997 r., I PKN 257/97 (OSNAPiUS 1998 nr 12, poz. 362), że art. 20 ust. 3 Karty Nau-
3
czyciela w brzmieniu obowiązującym od 7 sierpnia 1996 r., a zatem po jego zmianie
ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r., dotyczy roku szkolnego 1995/1996, który kończył
się 31 sierpnia 1996 r.
Zgodnie z art. 20 ust. 7 KN dyrektor szkoły zobowiązany jest do przywrócenia
do pracy nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możli-
wości podjęcia przez tego nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć. Powódka,
pomimo posiadania kwalifikacji formalnych do nauczania matematyki nie nauczała
tego przedmiotu od 5 września 1986 r. Nie mogłaby nauczać matematyki w pełnym
wymiarze zajęć, albowiem przedmiot ten nauczany jest w godzinach ponadwymiaro-
wych nie przekraczających łącznie pełnego etatu (13 godzin). Przeciwko przywróce-
niu powódki do pracy przemawia też jej sytuacja zdrowotna.
Lidia I.-M. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 11 ustawy z dnia 14
czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela i art. 20 Karty w brzmieniu
ustalonym przez tę ustawę „przez przyjęcie, że wejście w życie z dniem 7.08.1996 r
zmienionego art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela dotyczyć może wyłącznie roku szkolne-
go 1996/1997, a nie roku szkolnego 1995/1996, a tym samym pracodawca, nie za-
chowując w stosunku do powódki terminu 31 maja danego roku szkolnego jako
ostatecznego do przeniesienia jej w stan nieczynny, nie dokonał czynności prawnie
sprzecznej z przepisami o rozwiązaniu stosunku pracy”, wniosła o zmianę zaskarżo-
nego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa.
W odpowiedzi na kasację Szkoła Podstawowa [...] w Ł. wniosła o jej oddale-
nie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Ustawa z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela
(Dz.U. Nr 87, poz. 396) weszła w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia
(art.11). Ponieważ została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 87 z dnia 23 lipca
1996 r., weszła w życie w dniu 7 sierpnia 1996 r. Od tej daty art. 20 Karty Nauczy-
ciela obowiązuje w brzmieniu nadanym mu powołaną ustawą i od tej też daty należy
go stosować w znowelizowanej wersji. Znaczy to, że według art. 20 Karty Nauczy-
ciela w nowym brzmieniu powinny być oceniane wszystkie czynności stron dokonane
od 7 sierpnia 1996 r. Trzeba przy tym podnieść, że choćby nawet zostały one podjęte
4
w roku szkolnym 1995/1996, tj. przed 31 sierpnia 1996 r., będą zawsze dotyczyć ob-
jętego reorganizacją roku szkolnego 1996/1997, rozpoczynającego się w dniu 1
września 1996 r.
Wywód Sądu drugiej instancji jakoby przeniesienie powódki w stan nieczynny
miało odniesienie do roku szkolnego 1995/1996, co, zgodnie z zasadą nieretroak-
tywności prawa, wyłącza możliwość stosowania art. 20 KN w zmienionej wersji, jest
błędny i zbędny. Na dodatek Sąd nie wykazał konsekwencji oceniając zasadność
roszczenia powódki o przywrócenie do pracy na podstawie art. 20 ust. 7, a nie
uprzednio obowiązującego w tej materii ust. 4 art. 20 Karty Nauczyciela. Poza tym,
skoro uznał, że przeniesienie Lidii I.-M. w stan nieczynny było dopuszczalne najpóź-
niej w dniu 31 maja 1996 r., powinien był uznać jej żądanie za usprawiedliwione.
Powódka została przeniesiona w stan nieczynny w dniu 3 września 1996 r. Do
oceny zgodności z prawem i zasadności tej czynności ma zastosowanie art. 20 Karty
Nauczyciela w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r.
Art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, w przypadku braku możliwości dalszego za-
trudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć z powodu całkowitej lub częściowej
likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby od-
działów w szkole lub zmian planu nauczania, upoważnia dyrektora szkoły do podję-
cia jednego z dwu różnych, alternatywnych działań – albo rozwiązania stosunku
pracy przez wypowiedzenie na wniosek nauczyciela albo przeniesienia nauczyciela,
który wniosku o rozwiązanie stosunku pracy nie złożył, w stan nieczynny. Z każdą z
tych czynności prawo łączy odmienne skutki. Rozwiązania stosunku pracy dotyczą
ust. 2, 3, 4, 5 art. 20 ; przeniesienia w stan nieczynny – ust. 6, 7 i 8 art. 20 Karty.
Teza, że dyrektor szkoły może skutecznie dokonać czynności przewidzianych
w art. 20 ust. 1 KN najpóźniej w dniu 31 maja jest prawdziwa tylko w odniesieniu do
wypowiedzenia. Skoro stosunek pracy ma się rozwiązać na koniec roku szkolnego,
który, zgodnie z art. 63 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.), trwa od 1 września każdego roku
(kalendarzowego) do 31 sierpnia roku następnego, po uprzednim trzymiesięcznym
okresie wypowiedzenia (art. 20 ust. 3 Karty), a okres wypowiedzenia obejmuje pełne
miesiące kalendarzowe (art. 30 § 21 KP w związku z art. 91c ust. 1 Karty), to jedynie
możliwym logicznie jest wniosek, że dla wywołania skutku prawnego oświadczenia
woli o wypowiedzeniu przed rozpoczęciem roku szkolnego, w którym wystąpią
5
zmiany organizacyjne uzasadniające zmniejszenie zatrudnienia, musi być ono złożo-
ne najpóźniej w dniu 31 maja.
Przeniesienie w stan nieczynny nie jest czynnością rozwiązującą, lecz zmie-
niającą stosunek pracy nauczyciela. Może być dokonane w każdym czasie i nie wy-
maga zachowania okresu wypowiedzenia. Zasadność takiej wykładni art. 20 Karty
Nauczyciela w rozważanym zakresie potwierdzają przepisy art. 23 i art. 26 tej
ustawy, dotyczące przyczyn i terminów ustania stosunku pracy nauczyciela miano-
wanego. Zasada, iż zatrudnienie ustaje na koniec roku szkolnego dotyczy rozwiąza-
nia stosunku pracy i doznaje wcale licznych wyjątków. Reguła ta nie obowiązuje w
odniesieniu do wygaśnięcia stosunku pracy.
Z powyższych względów należy podzielić pogląd wyrażony w tezie wyroku SN
z dnia 16 września 1997 r., I PKN 257/97, że „Do przeniesienia nauczyciela w stan
nieczynny stosuje się od dnia 7 sierpnia 1996 r. przepis art. 20 Karty Nauczyciela w
brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy –
Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 87, poz. 396) „. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym
w rozpoznawanej sprawie nie podziela natomiast stwierdzenia zawartego w uzasad-
nieniu tego orzeczenia, że „(...) przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może
nastąpić najpóźniej w dniu 31 maja danego roku szkolnego, (...) ”.
II. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, bierze jednak pod
rozwagę z urzędu nieważność postępowania (art. 39311
KPC).
Nieważność postępowania zachodzi, według art. 379 pkt 3 KPC, jeżeli sprawa
o to samo roszczenie między tymi samymi stronami została prawomocne osądzona.
Lidia I.-M. pozwem z dnia 17 września 1996 r. wnosiła o przywrócenie do
pracy w związku z naruszającym prawo przeniesieniem jej w stan nieczynny. Sąd
Rejonowy-Sąd Pracy w Łodzi wyrokiem z dnia 9 stycznia 1997 r. [...] powództwo od-
dalił. Uznał je za przedwczesne w zakresie roszczenia o przywrócenie do pracy wo-
bec trwania zatrudnienia (pozostawania w stanie nieczynnym), jednocześnie ustala-
jąc, że przeniesienie powódki w stan nieczynny było prawidłowe i nie naruszało ani
przepisów prawa, ani zasad współżycia społecznego. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 8 września 1997 r. [...] oddalił
apelację powódki od powyższego wyroku. Sąd ten wyrokował już po wygaśnięciu
stosunku pracy wskutek upływu sześciomiesięcznego okresu pozostawania Lidii I.-M.
w stanie nieczynnym rozpoznając merytorycznie jej roszczenie o przywrócenie do
pracy.
6
Lidia I.-M. wniosła kolejny pozew z żądaniem przywrócenia do pracy w dniu 11
marca 1997 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łodzi wyrokiem z dnia 16 kwietnia 1998 r.
odrzucił pozew w zakresie żądania przywrócenia do pracy, oddalając powództwo w
pozostałej części. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi
wyrokiem z dnia 5 października 1998 r. [...] uchylił zaskarżony przez powódkę apela-
cją wyrok w części odrzucającej powództwo, wyrażając ocenę prawną, że w sprawie
nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej, albowiem Sąd pierwszej instancji oddalił po-
wództwo o przywrócenie do pracy jako przedwczesne nie rozpoznając go meryto-
rycznie.
Zaskarżony kasacją wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu pierwszej instancji
z dnia 29 stycznia 1999 r. zostały wydane w rezultacie związania Sądów oceną
prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w motywach wyro-
ku z dnia 5 października 1998 r. (art. 386 § 6 KPC).
Zgodnie z art. 366 KPC powaga rzeczy osądzonej zachodzi co do tego, co w
związku z podstawą sporu między tymi samymi stronami stanowiło przedmiot rozs-
trzygnięcia.
Spór wszczęty wniesieniem pozwu z dnia 17 września 1996 r. i pozwem z dnia
11 marca 1997 r. toczył się między tymi samymi stronami procesowymi – Lidią I.-M. i
Szkołą Podstawową [...] w Ł. Przedmiotem rozpoznania zarówno w sprawie zakoń-
czonej prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 8 września 1997 r. jak i w sprawie, w której zapadł wyrok
zaskarżony kasacją, było żądanie przywrócenia do pracy w związku z przeniesie-
niem w dniu 3 września 1996 r. w stan nieczynny. Podstawę prawną roszczenia i
rozstrzygnięcia w obu tych sprawach stanowił art. 20 KN. W obu sprawach podstawa
faktyczna i prawna sporu były tożsame. Fakt, że Sąd pierwszej instancji w sprawie
[...] uznał powództwo o przywrócenie do pracy za przedwczesne, nie ma znaczenia
dla oceny zarzutu powagi rzeczy osądzonej. Sąd ten rozważał bowiem okoliczności
przeniesienia Lidii I.-M. w stan nieczynny dokonując ustaleń w przedmiocie zasadno-
ści tej czynności, jej zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego. Nadto,
w postępowaniu apelacyjnym przed Sądem drugiej instancji orzeczenie z dnia 8
września 1997 r. zawierało rozstrzygnięcie dotyczące bezzasadności roszczenia o
przywrócenie do pracy na podstawie art. 20 ust. 7 Karty.
Sprawa stanowiąca przedmiot rozpoznania w postępowaniu, w którym zapadł
wyrok zaskarżony kasacją, została więc prawomocnie osądzona wyrokiem Sądu
7
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 8 września
1997 r. [...].
Stosownie do art. 39316
KPC Sąd Najwyższy uchyla wydane w sprawie wyroki
i odrzuca pozew, jeżeli ulegał on odrzuceniu. Według art. 199 § 1 pkt 2 KPC sąd od-
rzuci pozew, jeżeli sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zos-
tała już prawomocnie osądzona.
Spośród czterech wyroków wydanych w sprawie - pierwszy z nich, Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Łodzi z dnia 16 kwietnia 1998 r., w punkcie pierwszym odrzu-
cał pozew w zakresie żądania przywrócenia do pracy. W tej też tylko części został
zaskarżony apelacją. Było to rozstrzygnięcie prawidłowe. Należało zatem uchylając
wyroki Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia
5 października 1998 r. [...], Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Łodzi z dnia 29 stycznia
1999 r. [...] i Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z
dnia 28 kwietnia 1999 r. [...], wyrok ten pozostawić w mocy.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39316
KPC w
związku z art. 199 § 1 pkt 2 KPC, art. 39311
KPC oraz art. 379 pkt 3 KPC w związku z
art. 366 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================