Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2000 r.
I PKN 496/99
Wynagrodzenie prowizyjne komornika sądowego za styczeń 1992 r. sta-
nowiło składnik wynagrodzenia za pracę podlegający podwyższeniu na zasa-
dach określonych w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 350 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Andrzeja S. przeciwko Sądowi Rejonowemu w C. o zapłatę, na skutek kasacji powo-
da od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja 1999 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej rewizję od wyroku Sądu
Wojewódzkiego w Zielonej Górze z dnia 22 grudnia 1994 r. [...] w zakresie oddalenia
powództwa Andrzeja S. (pkt IV tego wyroku) co do żądania zasądzenia należności z
tytułu „ubruttowienia” wynagrodzenia prowizyjnego za okres od 1 stycznia 1992 r. do
31 maja 1992 r. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Pozna-
niu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyj-
nego;
2. w pozostałej części kasację oddalił.
U z a s a d n i e n i e
Określając zakres rozpoznania sprawy (art. 39311
KPC) Sąd Najwyższy
uwzględnił postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 czerwca 1999 r.
o odrzuceniu kasacji dotyczącej oddalenia rewizji powoda Andrzeja S. od wyroku
Sądu Wojewódzkiego w Zielonej Górze z dnia 22 grudnia 1994 r. w części zasądza-
jącej powództwo wzajemne (punkt VI tego wyroku). Mając ponadto na uwadze
oświadczenia procesowe powoda z dnia 23 marca 1999 r., z dnia 21 kwietnia 1999 r.
oraz z dnia 31 maja 1999 r. - zawierające sprecyzowanie zakresu kasacji po jej częś-
2
ciowym ograniczeniu - należało zgodnie ze stanowiskiem wnoszącego kasację przy-
jąć, że jej przedmiotem jest ta część zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu, która odnosi się do oddalonych roszczeń pozwu (pkt IV wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego w Zielonej Górze z dnia 22 grudnia 1994 r.).
Jeżeli chodzi o podstawy rozpoznanej kasacji, to odnosiły się one zarówno do
naruszenia prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC) jak i przepisów postępowania
(art. 3931
pkt 2 KPC). W zakresie pierwszej z nich zarzucono naruszenie art. 2 w
związku z art. 29 § 1 pkt 2 KP i art. 42 § 2 KP przez – jak to ujęto w kasacji – uzna-
nie, iż zasady ustalania i przyznawania wynagrodzenia prowizyjnego komorników
zależały od stosownych uregulowań prawnych bez stosowania w tym zakresie prze-
pisów kodeksu pracy w części dotyczącej konieczności dokonania wypowiedzenia
warunków płacy. W zakresie drugiej podstawy kasacja zarzuciła naruszenie nastę-
pujących przepisów postępowania: 1. art. 11 KPC przez uznanie, że prawomocny
wyrok Sądu Rejonowego w M. z dnia 27 czerwca 1997 r. skazujący powoda za czyn
z art. 246 § 2 Kodeksu karnego, wiąże sąd w rozpoznawanej sprawie; 2. art. 232 § 1
KPC przez błędne ustalenie związania orzeczeniem sądu karnego i nierozpoznanie
całości zebranego materiału dowodowego oraz podniesionych w apelacji zarzutów w
zakresie charakteru wynagrodzenia prowizyjnego oraz sposobów jego ubruttowienia;
3. art. 328 § 2 KPC „przez wskazanie dowodów w oparciu o które powodowi można
odmówić było ubruttowienia jego wynagrodzenia prowizyjnego, a także zasadności
dochodzenia pozostałych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy...”; 4. art. 67 §
2 KPC w związku z art. 4 KP przez błędne przyjęcie, że zakładem pracy powoda jest
Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w C. - jego reprezentantem - Prezes Sądu Woje-
wódzkiego w G.W.
W uzasadnieniu kasacji przedstawiono, że powód był zatrudniony w Sądzie
Rejonowym w C. na stanowisku komornika. Podstawę stosunku pracy powoda sta-
nowił akt mianowania doręczony powodowi 1 lutego 1990 r. W tym akcie mianowania
nie została określona wysokość należnego powodowi wynagrodzenia. Oznacza to –
zdaniem wnoszącego kasację - że powód powinien otrzymywać takie wynagrodzenie
jak inni komornicy sądowi, jednakże jakiekolwiek zmiany wynagrodzenia wymagały
zastosowania „ogólnych dyrektyw wynikających z postanowień Kodeksu pracy i ak-
tów wykonawczych”. W konsekwencji przyjęcia takiego założenia wnoszący kasację
uważa, że Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku bezpodstawnie uznał, iż wyna-
grodzenie prowizyjne miało swą podstawę w zarządzeniu Nr 14 Ministra Pracy i Po-
3
lityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego
komorników sądowych za czynności egzekucyjne. Tymczasem, według powoda do-
puszczalność zastosowania nowych zasad wynagradzania prowizyjnego wymagała
„wypowiedzenia warunków płacy w przepisanej formie i w zakreślonym terminie, ze
stosownym okresem wypowiedzenia” (art. 42 § 1 KP). Ponadto w uzasadnieniu ka-
sacji wskazano na to, że zaskarżony wyrok bezpodstawnie nie uwzględnia prawa do
wynagrodzenia ubruttowionego na podstawie art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 350 ze zm.).
Kasacja zawierała wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprze-
dzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego w Zielonej Górze i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wy-
roku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji przez uwzględnienie powództwa w cało-
ści.
Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę w granicach kasacji (art. 39311
KPC) – w
zakresie zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja
1998 r. i w zakresie skonkretyzowanych (także w uzasadnieniu kasacji) jej podstaw.
Z przytoczonych w kasacji zarzutów zasadny okazał się tylko ten, który doty-
czy wykładni i zastosowania art. 55 ust. 1 i ust. 2 powołanej ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, do należnego powodowi wyna-
grodzenia prowizyjnego. W tej kwestii określanej w sprawie jako roszczenie z tytułu
ubruttowienia wynagrodzenia prowizyjnego za styczeń 1992 r. Sąd Apelacyjny po-
dzielił ustalenia i ocenę prawną, przyjęte w wyroku Sądu pierwszej instancji. Miano-
wicie rozpoznające sprawę Sądy uznały, że przypadające komornikowi wynagrodze-
nie prowizyjne jest wprawdzie obok wynagrodzenia zasadniczego składnikiem jego
wynagrodzenia za pracę, ale jest to składnik o szczególnych właściwościach. Prowi-
zja nie zależy bowiem od czasu pracy komornika lecz jest pochodną opłat za czyn-
ności egzekucyjne i to pobierane od strony postępowania jeszcze przed podjęciem
czynności egzekucyjnych. Wypłata wynagrodzenia prowizyjnego mają charakter wy-
płat nieperiodycznych, jednorazowych i jako takie nie podlegają „ubruttowieniu”
przewidzianemu dla wynagrodzeń za pracę wykonaną w miesiącu styczniu 1992 r. W
dacie nakazanego „ubruttowienia” wynagrodzeń za pracę komornikowi przypadało
tytułem wynagrodzenia prowizyjnego 40% opłat, a pozostałe 60% stanowiło
należność Skarbu Państwa. Jeżeli na skutek „ubruttowienia” komornik dostałby wię-
cej niż 40% opłat, to nastąpiłoby uszczuplenie części opłat, która powinna przypadać
4
na rzecz Skarbu Państwa. W konsekwencji takiej oceny Sąd Apelacyjny zaakcepto-
wał oddalenie roszczenia pozwu z tytułu „ubruttowienia” wynagrodzenia prowizyjne-
go powoda za styczeń 1992 r., uznając, że strona pozwana zasadnie w tym przed-
miocie nie zastosowała art. 55 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r.
Rozważając powyższą ocenę Sąd Najwyższy, przede wszystkim zwrócił
uwagę na to, że niezależnie od swoistych cech wynagrodzenia prowizyjnego komor-
nika sądowego nie może budzić wątpliwości zasadnicza kwalifikacja tego wynagro-
dzenia jako składnika należnego komornikowi wynagrodzenia za pracę wykonywaną
w ramach stosunku pracy. Ta zasadnicza kwalifikacja przypadającej komornikowi
prowizji została uznana przez Sądy obu instancji i jest to – wbrew tezie zaskarżone-
go wyroku – wystarczająca przesłanka dla zastosowania art. 55 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 350).
Zauważyć przy tym należy, że nie jest przekonywająca przedstawiona przez Sądy
obu instancji ocena właściwości wynagrodzenia prowizyjnego, eksponująca pewne
ekonomiczne i organizacyjne aspekty pozyskiwania prowizji przez komorników. Nie-
słuszna jest zwłaszcza sugestia jakoby prowizja była oderwana od osobistego
wkładu pracy, tymczasem jest to właśnie charakterystyczna cecha wynagrodzenia
prowizyjnego, które w porównaniu do wynagrodzenia zasadniczego zależy wprost od
zakresu pracy. Nie ma też racji pogląd o jakimś nieperiodycznym i jednorazowym
charakterze wypłat z tytułu prowizji. W tym kontekście należy przypomnieć, że § 36
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach
(Dz.U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 ze zm.) stanowił, iż dodatkowe wynagrodzenie pro-
wizyjne wypłaca sąd, przy którym komornik urzęduje, do dnia 10 miesiąca następu-
jącego po miesiącu, w którym opłaty zostały pobrane. Podobną zasadę wypłacania
wynagrodzenia prowizyjnego w okresach miesięcznych przyjęły także regulacje póź-
niejsze (§ 3 zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca
1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności
egzekucyjne).
Określone w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. podwyższenie pra-
cownikom wynagrodzenia należnego za styczeń 1992 r. wynikało z przyjętego zało-
żenia, ażeby wprowadzone opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób
fizycznych nie obniżyło poziomu wynagrodzeń wypłaconych poprzednio bez obcią-
żenia takim podatkiem. Zakres wynagrodzeń objętych przedmiotową podwyżką zos-
tał określony w ustępach drugim i piątym powołanego przepisu. Pierwszy z tych
5
ustępów wyraża zasadę objęcia regulacją między innymi, „wszelkiego rodzaju wypłat
pieniężnych” należnych ze stosunku służbowego i ze stosunku pracy. Brak jest pods-
taw do przyjęcia poglądu, iż wypłaty należnego komornikowi z jego stosunku pracy
wynagrodzenia prowizyjnego nie mieszczą się w ustawowo określonej kategorii,
która miała obejmować „wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne”. Nie może zaś budzić
wątpliwości, że wynagrodzenie prowizyjne nie należy do żadnej z kategorii świad-
czeń wyłączonych z ustawowego „ubruttowienia” wynagrodzeń, o których mowa w
art. 55 ust. 5.
Uznając zasadność kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 55 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. oraz mając na uwadze niewyjaśnienie podstawy faktycznej dochodzo-
nych w sprawie w tym zakresie roszczeń powoda Sąd Najwyższy orzekł jak w punk-
cie pierwszym wyroku (art. 39313
§ 1 KPC). W sentencji wyroku wskazano, że chodzi
tu o dochodzone należności za okres do 31 maja 1992 r., gdyż od 1 czerwca 1992 r.
obowiązywały już nowe zasady ustalania wysokości wynagrodzenia prowizyjnego
wprowadzone zarządzeniem Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17
czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za
czynności egzekucyjne. Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 26 października
1993 r. U 15/92 (OTK 1993/2/36) uznał, że § 1 ust. 2, 3, 4 i 5 tego zarządzenia nie są
niezgodne z art. 1, art. 3, art. 6, art. 56 ust. 1 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, utrzymanymi w mocy na podstawie art. 77 ustawy Konstytucyjnej z dnia 17
października 1992 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 426); z art. 13, art. 78 i art. 80 Kodeksu
pracy; z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) oraz z art. 770 Kodeksu postępowania
cywilnego.
Sąd Najwyższy uznał, że bezzasadne są pozostałe zarzuty kasacji mając na
uwadze co następuje:
Zarzuty naruszenia art. 2, art. 29 § 1 pkt 2 i art. 42 § 2 Kodeksu pracy są zu-
pełnie nieadekwatne do podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, a nawet do tych
twierdzeń o faktach, na które powołał się wnoszący kasację. W szczególności w ka-
sacji nie zostały zakwestionowane ustalenia, że: po pierwsze, powód był zatrudniony
na podstawie aktu mianowania na stanowisko komornika sądowego przy Sądzie
Rejonowym w C., po drugie, że sporne wynagrodzenie prowizyjne powoda nie
zostało ustalone ani w akcie mianowania, ani w umowie stron stosunku pracy. W tej
sytuacji podstawą określającą zasady i wysokość należnych powodowi wypłat z ty-
6
tułu wynagrodzenia prowizyjnego stanowiły stosowne przepisy prawa w szczególno-
ści przepisy wyżej powołanego i ocenionego pozytywnie przez Trybunał Konstytu-
cyjny zarządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r.
Nie ma racji wnoszący kasację zarzucając: 1. naruszenie art. 2 Kodeksu pracy defi-
niującego pojęcie pracownika, 2. naruszenie art. 29 § 1 pkt 2 KP określającego obo-
wiązkowe składniki umowy o pracę, oraz 3. naruszenie art. 42 § 2 KP określającego
jeden z elementów wypowiedzenia warunków pracy lub płacy wynikających z
umowy. Zarzut naruszenia art. 11 KPC jest bezpodstawny gdyż – jak wynika z uza-
sadnienia zaskarżonego wyroku – Sąd Apelacyjny powołując się na prawomocne
skazanie powoda za czyn z art. 246 § 2 KK w żadnym stopniu nie wykroczył poza
zakres wiążących sąd ustaleń co do popełnienia przestępstwa.
Art. 232 KPC określający obowiązek stron wskazywania dowodów potrzeb-
nych do rozstrzygnięcia sprawy nie mógł być - wbrew zarzutom kasacji - naruszony
przez błędne związanie się orzeczeniem sądu karnego, nierozpoznanie całości mate-
riału sprawy i zarzutów apelacji.
Nie może odnieść skutku podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 328 § 2
KPC chociażby z tego względu, że powód nawet nie twierdził, że wskazane narusze-
nie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (por. art. 3931
pkt 2 KPC). Ponadto
powód w istocie nie zarzucił braku koniecznych elementów uzasadnienia wyroku lecz
kwestionował zawartą w wyroku ocenę prawną, co oczywiście wykracza poza zakres
powołanego przepisu.
Wreszcie bezzasadnie podnosi kasacja naruszenie art. 67 § 2 KPC, gdyż w
zaskarżonym wyroku prawidłowo ukształtowano strony stosunku pracy między po-
wodem jako pracownikiem, a Sądem Rejonowym w C. jako pracodawcą. To zaś, że
za pracodawcę działa w postępowaniu sądowym Prezes Sądu Wojewódzkiego w
G.W., nie jest sprzeczne z regułami pełnomocnictwa procesowego (por. art. 87 § 2
KPC oraz powołane w zaskarżonym wyroku przepisy zarządzenia Ministra Sprawied-
liwości Nr 17 z dnia 9 kwietnia 1991 r. w sprawie zastępstwa jednostek organizacyj-
nych resortu sprawiedliwości w postępowaniu sądowym i administracyjnym Dz.Urz.
Nr 2, poz. 12).
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w punkcie drugim wyroku
na podstawie art. 39312
KPC.
========================================