Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2000 r.
I PKN 519/99
Stosunek między postanowieniami zakładowego układu zbiorowego
pracy a przepisami Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych
określa art. 9 § 2 KP, a nie art. 18 KP.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Wincentego Ż. przeciwko L. Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w L. o nagrodę
jubileuszową, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 21 maja 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Wincentego Ż. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 21 maja 1999
r. [...], którym Sąd ten oddalił jego powództwo, zmieniając wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Lublinie z dnia 7 maja 1999 r. [...]. Sąd Pracy zasądził od pozwanego
L. Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w L. na rzecz powoda Wincentego Ż. kwotę
6.403,32 zł, w części dotyczącej przywrócenia do pracy umorzył postępowanie, a w
pozostałej części powództwo oddalił. Powód był zatrudniony u strony pozwanej od 13
sierpnia 1962 r. do 31 sierpnia 1986 r. Umowa o pracę została z nim rozwiązana w
związku z jego przejściem na rentę inwalidzką. W okresach grzewczych 1986/87 i
1987/88 był on zatrudniony u strony pozwanej na podstawie umów o pracę na czas
określony. W dniu 1 kwietnia 1988 r. został zatrudniony na czas nie określony, w peł-
nym wymiarze czasu pracy. Stosunek pracy z powodem został rozwiązany z dniem
28 lutego 1997 r. za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. W dniu 1 maja
1998 r. powodowi przyznana została emerytura. Łączny staż pracy powoda w dniu
2
rozwiązania stosunku pracy wynosił 44 lata 6 miesięcy i 22 dni. Czterdziestopięcio-
letni staż pracy uprawniający do nagrody jubileuszowej powód osiągnąłby w dniu 8
sierpnia 1997 r., gdyby pracował u strony pozwanej w dalszym ciągu. Zasady wypła-
cania nagród jubileuszowych w pozwanym Przedsiębiorstwie reguluje zakładowy
układ zbiorowy pracy (w załączniku nr 12 do protokołu dodatkowego nr 2 i nr 3).
Zgodnie z pkt 2 tego załącznika pracownikowi odchodzącemu na emeryturę lub rentę
przysługuje nagroda jubileuszowa, jeśli do nabycia prawa do nagrody brakuje nie
więcej niż 12 miesięcy licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy. W ocenie Sądu
Pracy powództwo zasługiwało na uwzględnienie, powód spełnił bowiem warunki do
nabycia nagrody jubileuszowej określone w pkt 2 załącznika nr 12 układu zbiorowego
pracy. Z treści powyższego postanowienia nie wynika ażeby z uprawnień w nim
określonych nie mógł skorzystać pracownik będący rencistą, który następnie prze-
chodzi na emeryturę. Zdaniem Sądu Pracy powód nabył więc prawo do nagrody ju-
bileuszowej za 45 lat pracy w dniu 8 sierpnia 1998 r. W części dotyczącej przywróce-
nia do pracy i wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy powód cofnął pozew i
zrzekł się roszczenia, w związku z tym postępowanie w tym zakresie zostało umorzo-
ne.
Uwzględniając apelację strony pozwanej Sąd drugiej instancji w szczególności
stwierdził, że nie można podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie § 9 zarządzenia Ministra Pracy i Poli-
tyki Socjalnej z dnia 22 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych
okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypła-
cania (M.P. Nr 44, poz. 358). Zarzut ten jest chybiony gdyż przepis ten nie stanowił
podstawy rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd Pracy. Według tego Sądu o zasad-
ności roszczenia dochodzonego pozwem przesądza treść postanowień zakładowego
układu zbiorowego pracy (pkt 2 załącznika nr 12 do protokołu dodatkowego nr 3).
Właśnie ten przepis, nie zaś § 9 zarządzenia z 12 grudnia 1989 r., Sąd pierwszej
instancji przyjął jako podstawę swego rozstrzygnięcia. W ocenie Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych „nie budzi wątpliwości trafność wyboru podstawy prawnej rozs-
trzygnięcia. Przepis § 9 cyt. zarządzenia nie ma charakteru bezwzględnie obowią-
zującego i jako taki miałby zastosowanie jedynie w sytuacji gdyby postanowienia
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy były dla pracownika mniej korzystne (art. 18
)”. Sąd Pracy dokonał jednak błędnej wykładni wymienionego postanowienia zakła-
dowego układu zbiorowego pracy. Zgodnie bowiem z pkt 2 załącznika nr 12 do pro-
3
tokołu dodatkowego nr 3 pracownikowi odchodzącemu na emeryturę lub rentę przys-
ługuje nagroda jubileuszowa, jeżeli do nabycia prawa do nagrody brakuje nie więcej
niż 12 miesięcy licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy. Przepis ten, choć sfor-
mułowany mało precyzyjnie, należy odczytywać analogicznie jak przepis § 9 zarzą-
dzenia z 22 grudnia 1989 r., a mianowicie należy obejmować nim sytuacje, gdy pra-
cownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy z powodu przejścia na emeryturę
lub rentę, brakuje do nabycia prawa do nagrody nie więcej niż 12 miesięcy. „Sytuacja
objęta dyspozycją omawianego postanowienia nie ma miejsca w sprawie niniejszej.
Powód w dniu w którym uzyskał prawo do świadczeń emerytalnych, tj. w dniu 1 maja
1998 r., nie był już pracownikiem pozwanego zakładu pracy, również rozwiązanie z
nim umowy o pracę nie nastąpiło z tej przyczyny. Brak jest zatem podstaw, by trak-
tować go zgodnie z dyspozycją omawianego postanowienia, jak pracownika odcho-
dzącego na emeryturę lub rentę”.
W skardze kasacyjnej zaskarżonemu wyrokowi postawiono zarzut, iż narusza
on – przez błędną jego wykładnię – pkt 2 załącznika nr 12 do protokołu dodatkowego
nr 2 z dnia 10 stycznia 1996 r. do zakładowego układu zbiorowego pracy „przez
przyjęcie, że powód nie spełnia przesłanek zawartych w pkt 12 zasad wypłacania
nagród jubileuszowych”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i skutkiem tego nie została
uwzględniona. Twierdzi się, że wskazany w niej przepis zakładowego układu zbioro-
wego pracy został błędnie zinterpretowany przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych, zasadniczo nie podaje się jednakże jakie jest właściwe jego rozumienie. Za-
rzuca się w niej – niejako w miejsce tego – że Sąd drugiej instancji błędnie przyjął, że
przepis pkt 2 załącznika nr 12 należy odczytywać analogicznie jak § 9 zarządzenia z
22 grudnia 1989 r. i twierdzi, iż „taki pogląd przy zupełnie innym brzmieniu przepisów
jest niedopuszczalny” oraz że „nie ulega wątpliwości, że gdyby pracodawca chciał by
w zasadach obowiązujących u pozwanego sytuacja objęta dyspozycją pkt 2 w/w za-
sad była taka sama jak w § 9 wymienionego zarządzenia, to powieliłby jego treść”.
Po pierwsze, przyjęcie, że wchodzące w rachubę przepisy powinny być rozumiane w
sposób analogiczny nie oznacza, że utożsamia się ich treść i rozumienie. W zakresie
wymagania dotyczącego „przejścia” (”odejścia”) na rentę lub emeryturę zawierają
4
one takie same rozstrzygnięcie, co nie oznacza jednakże, że są ze sobą identyczne
w pozostałych fragmentach (w § 9 zarządzenia z 22 grudnia 1989 r. zawarte jest np.
ograniczenie polegające na wyłączeniu „przejścia” na rentę inwalidzką III grupy). Po
drugie, należy mieć na uwadze, że stosunkowo często zdarza się, że zwłaszcza w
przepisach tzw. autonomicznego prawa pracy spotykamy się w istocie z powielaniem
(powtarzaniem) przepisów zamieszczonych w obowiązujących aktach prawnych
wyższego rzędu, a to prowadzi w tym wypadku do postulatu ostrożnego
posługiwania się przy ich wykładaniu regułą, że skoro jakaś kwestia została unor-
mowana w akcie autonomicznego prawa pracy, to przy takim samym lub zasadniczo
analogicznym brzmieniu przepisu wyższej rangi, zawsze musi to prowadzić do na-
dania regulacji niższego rzędu rozumienia zasadniczo odmiennego od tego, które
wynika z normy nadrzędnej. Po trzecie - i co najistotniejsze – pogląd Sądu drugiej
instancji jest prawidłowy, że z pkt 2 załącznika nr 12 przewidującego, iż pracowniko-
wi odchodzącemu na emeryturę lub rentę przysługuje nagroda jubileuszowa jeżeli do
nabycia prawa do nagrody brakuje nie więcej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwią-
zania stosunku pracy, wynika, że jego zastosowanie uzależnione jest od istnienia
związku między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem przez pracownika prawa
do renty lub emerytury. Pracownikiem „odchodzącym” na rentę lub emeryturę nie jest
pracownik, z którym rozwiązano stosunek pracy z innych przyczyn niż „odejście” na
rentę lub emeryturę, a więc pracownik, w przypadku którego brak jest związku przy-
czynowego lub co najmniej czasowo – funkcjonalnego, między rozwiązaniem jego
stosunku pracy a nabyciem przez niego renty lub emerytury. Skoro zaś takiego
związku – zgodnie z niezakwestionowanymi w kasacji ustaleniami Sądu drugiej ins-
tancji – w przypadku rozwiązania umowy o pracę z powodem nie było, to wobec tego
rozstrzygnięcie jest prawidłowe. Sugerowana w skardze kasacyjnej wykładnia pkt 2
załącznika nr 12 prowadziłaby w gruncie rzeczy do przyjęcia, że występujące w nim
ograniczenie jego zakresu zastosowania do pracowników „odchodzących” na rentę
lub emeryturę należałoby uważać za nieistniejące czy też zbędne, co z oczywistych
powodów nie może zostać zaakceptowane.
Na marginesie należy zaznaczyć, że błędne jest odwoływanie się przez Sąd
drugiej instancji do art. 18 KP w kontekście rozważań na temat relacji między § 9
zarządzenia z 22 grudnia 1989 r., a postanowieniami zakładowego układu zbiorowe-
go pracy. Przepis art. 18 KP określa bowiem jedynie stosunek jaki zachodzi między
przepisami prawa pracy a postanowieniami umów o pracę (innych aktów, na których
5
podstawie powstaje stosunek pracy), a zakładowy układ zbiorowy pracy to przecież
nie umowa o pracę. Natomiast generalnej odpowiedzi w kwestii relacji między prze-
pisami zarządzenia z 22 grudnia 1989 r. a postanowieniami zakładowych układów
zbiorowych pracy należałoby poszukiwać w sformułowaniach art. 9 KP oraz w § 1
tego zarządzenia. Zarządzenie to może być bowiem - co najmniej do czasu wejścia
w życie Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. – zaliczone do kategorii aktów wy-
konawczych w rozumieniu art. 9 § 1 KP, a to oznacza, że na względzie należy mieć
regułę z art. 9 § 2 KP, w myśl której postanowienia układów zbiorowych pracy nie
mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy tego zarządzenia. Nie
można tu jednakże abstrahować od ogólnej zasady dotyczącej zakresu (warunku)
obowiązywania zarządzenia z 22 grudnia 1989 r. wyrażonej w samym tym zarządze-
niu (§ 1). Przepisy zarządzenia stosuje się przy ustalaniu okresów pracy oraz innych
okresów, od których zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej oraz przy obli-
czaniu i wypłacaniu tej nagrody, przysługującej pracownikowi na podstawie układu
zbiorowego pracy lub przepisów o wynagrodzeniu albo innych przepisów szczegól-
nych, jeżeli przepisy te nie zawierają odmiennych zasad w tym zakresie. Oznacza to
w szczególności, że stosowanie zarządzenia nie jest uzależnione od powołania się
na nie (odesłania do niego) przez układ zbiorowy pracy oraz że postanowienia tego
układu wykluczają zastosowanie zarządzenia, jeżeli regulują daną kwestię w nim
rozstrzygniętą i to niezależnie od tego, czy jest to korzystniejsze czy nie dla pracow-
ników. Wynika to stąd, że w § 1 zarządzenia nie zastrzeżono, iż odmienne zasady
wprowadzane w układach zbiorowych pracy mogą być tylko korzystniejsze dla pra-
cowników, jak również stąd, że normatywny charakter tego zarządzenia, zwłaszcza
po wejściu w życie Konstytucji RP, nasuwa różnego rodzaju wątpliwości.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================