Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r.
II UKN 382/99
Wykazanie związku przyczynowego między niezdolnością do pracy a
pobytem na deportacji w ZSRR (art. 12 ust. 2 pkt 1 i art. 12 ust. 3 ustawy z dnia
24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr
142, poz. 950 ze zm.) wymaga udowodnienia doznania obrażeń lub chorób
odniesionych w związku z pobytem na deportacji, które spowodowały niezdol-
ność do pracy.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Anny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w A. o rentę
inwalidzką w związku z deportacją, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 maja 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 2 września 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w A. odmówił przyznania wnioskodawczyni Annie W. prawa do renty inwalidzkiej w
związku z deportacją do ZSRR z uwagi na to, że nie stwierdzono niezdolności do
pracy w związku z deportacją.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 20 listo-
pada 1998 r. [...]. Sąd ten ustalił na podstawie opinii biegłych lekarzy, że stwierdzone
u wnioskodawczyni schorzenia nie czynią jej niezdolną do pracy i nie pozostają w
związku z deportacją do ZSRR.
2
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni od tego wyroku Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 12 maja 1999
r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawczyni urodzona 12
grudnia 1931 r. była deportowana do ZSRR w kwietniu 1940 r. i przebywała w Ka-
zachstanie do czerwca 1946 r. Warunkiem przyznania jej renty na podstawie art. 12
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będą-
cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst Dz.U. z 1997
r. Nr 142, poz. 950 ze zm.) jest stwierdzenie przynajmniej częściowej niezdolności do
pracy w związku z deportacją. W celu ustalenia tego związku Sąd Apelacyjny prze-
prowadził dodatkowo dowód z opinii biegłych lekarzy onkologa i psychiatry. Biegli
rozpoznali zespół [...]. Zmiany te zdaniem biegłych nie mają związku z deportacją do
ZSRR. W ocenie biegłego psychiatry pobyt w Kazachstanie pozostawił uraz psy-
chiczny, jednakże nie w takim stopniu, aby można było stwierdzić niezdolność do
pracy z tego powodu. W świetle tych opinii twierdzenie wnioskodawczyni, że scho-
rzenia jej pozostają w związku z deportacją nie znalazły poparcia.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i wskazując jako podstawę
kasacji naruszenie przepisów postępowania - art. 379 pkt 5 KPC, 233 § 1 KPC, 472
KPC i 473 KPC – wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Naruszenie wskazanych przepi-
sów polega na zaniechaniu przesłuchania w charakterze świadka ewentualnie bieg-
łego Zdzisława F., który jako lekarz leczący wnioskodawczynię od 1991 r. stwierdził
dolegliwości depresyjne i nerwicowe związane częściowo z przeżyciami w związku z
deportacją. Ponadto w ustaleniach swoich Sąd Apelacyjny pominął niedokładności w
badaniach dokonanych przez biegłych lekarzy wydających opinie w postępowaniu
przed Sądem pierwszej instancji, którzy to biegli nie dopatrzyli się [...]. Pominięto
także fakt, że wnioskodawczyni w 1952 r była hospitalizowana z powodu [...]. Wnios-
kodawczyni występowała bez pomocy prawnika i dlatego należało bardziej wnikliwie
oceniać materiał dowodowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut nieważności postępowania z mocy art. 379 pkt 5 KPC z powodu poz-
bawienia strony możności obrony swych praw nie jest niczym uzasadniony. Nie jest
takim uzasadnieniem fakt, że wnioskodawczyni działała bez pomocy prawnika.
3
Zgodnie z art. 86 KPC strona może działać przez ustanowionego przez siebie peł-
nomocnika, lecz ustanowienie takiego pełnomocnika uzależnione jest od woli strony.
W postępowaniu przed sądem pierwszej i drugiej instancji nie ma instytucji przymusu
adwokackiego, analogicznej do regulacji zawartej w przepisie art. 3922
§ 1 KPC, od-
noszącego się do postępowania kasacyjnego. W kasacji brak jest uzasadnienia za-
rzutu nieważności postępowania, jednak zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy
bierze pod rozwagę z urzędu nieważność postępowania. Kontrola w tym zakresie nie
dała podstaw do uznania, że wnioskodawczyni w jakimkolwiek stadium postępowa-
nia została pozbawiona możności obrony swych praw. O wszystkich terminach czyn-
ności procesowych wnioskodawczyni była prawidłowo zawiadamiana.
Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia przepisów art. 472 i 473 KPC,
które to przepisy regulują postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy
i ubezpieczeń społecznych. Pierwszy z tych przepisów określa uproszczone zasady
prowadzenia postępowania w zakresie wezwań stron, świadków i biegłych, dorę-
czeń, żądania dokumentów i innych dowodów. Drugi przepis stanowi, że w postępo-
waniu z tego zakresu spraw nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczal-
ność dowodu ze świadków i przesłuchania stron. W kasacji nie wskazuje się, aby w
kwestii uregulowanej tymi przepisami nastąpiły jakiekolwiek uchybienia, a tym bar-
dziej takie uchybienia, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy.
Główne zarzuty sprecyzowane w uzasadnieniu kasacji odnoszą się do naru-
szenia art. 233 § 1 KPC. Te zarzuty również nie znajdują uzasadnienia. Sąd Apela-
cyjny dokonał bowiem prawidłowej oceny wyników postępowania dowodowego prze-
prowadzonego w postępowaniu przed Sądami obu instancji. Nie jest przy tym
prawdą, że Sąd ten pominął niedokładności w opinii biegłych złożonej w postępowa-
niu przed Sądem Okręgowym, którzy to biegli nie dopatrzyli się zmian chorobowych
[...]. Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii biegłych lekarzy pięciu specjalności
z zakresu chorób widniejących w rozpoznaniu dokonanym w postępowaniu przed
organem rentowym i wskazanych przez wnioskodawczynię w odwołaniu. Te zmiany
chorobowe nie powodują zdaniem biegłych, niezdolności do pracy, ani częściowej,
ani całkowitej. Dopiero w apelacji wnioskodawczyni powołała się na zmiany o cha-
rakterze nowotworowym i dołączyła wyniki badań radiologicznych, a także wskazała
dolegliwości o charakterze nerwicowym i depresyjnym. Z tej przyczyny, że w postę-
powaniu przed Sądem pierwszej instancji te zmiany chorobowe nie były brane pod
4
uwagę, Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe przez zasięgnięcie opinii
biegłych lekarzy onkologa i psychiatry.
Nie można za uchybienie uznać zaniechania przeprowadzenia dowodu z
przesłuchania w charakterze świadka lub biegłego lekarza, który wystawił zaświad-
czenie o leczeniu wnioskodawczyni od 1991 r. z powodu nasilonych objawów typu
nerwicowego i depresyjnego, „mogących częściowo wiązać się z trudnymi przeży-
ciami” w związku z deportacją. Zasadą jest, że nie powierza się funkcji biegłego oso-
bie, która z racji posiadanych wiadomości specjalnych ma spostrzeżenia niedostępne
dla innych osób, na przykład lekarz leczący chorego. Takie stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia 1997 r. II UKN 367/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr
19, poz. 575). Lekarz leczący wnioskodawczynię mógłby być przesłuchany w cha-
rakterze świadka, gdyby zachodziła taka potrzeba, a mianowicie gdyby zaświadcze-
nie lekarskie budziło wątpliwości lub wymagało uzupełnienia. Taka sytuacja nie za-
istniała, gdyż Sąd w swoich ustaleniach przyjął zawarte w zaświadczeniu dane co do
rozpoznania zmian chorobowych i co do daty rozpoczęcia leczenia. Wyrażony w tym
zaświadczeniu pogląd co do częściowego związku stwierdzonych dolegliwości z
przeżyciami w czasie deportacji nie może być uznany za fakt, który ustala się na
podstawie zaświadczeń lekarskich lub zeznań świadków. Jednakże nawet z tym pog-
lądem Sąd Apelacyjny nie polemizował, przyjmując, podobnie jak uczynił to biegły
psychiatra, że pobyt wnioskodawczyni w Kazachstanie pozostawił uraz psychiczny.
Nie wpływa to jednak na zmianę ustaleń odnośnie do prawa wnioskodawczyni do
żądanych świadczeń.
Podstawą prawną żądania jest przepis art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze
zm.). Przepis ten stanowi, że świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin przysługują osobom
niezdolnym do pracy częściowo lub całkowicie wskutek inwalidztwa pozostającego w
związku z pobytem między innymi na deportacji w ZSRR. Zgodnie z art. 12 ust. 3 za
inwalidztwo pozostające w związku z pobytem na deportacji uważa się inwalidztwo
będące następstwem zranień, kontuzji bądź innych obrażeń lub chorób powstałych w
związku z tym pobytem. Dla wykazania między aktualną niezdolnością do pracy a
pobytem na deportacji w ZSRR związku przyczynowego, o którym mowa w powoła-
nych przepisach, wymagane jest wskazanie obrażeń lub chorób odniesionych w
5
związku z pobytem na deportacji, które w następstwie rozwoju zmian chorobowych
doprowadziły do niezdolności do pracy. Nie jest natomiast wystarczające wykazanie
samego faktu deportacji, związanych z tym przeżyć i trudnych warunków pobytu.
Analiza zmian chorobowych wnioskodawczyni dokonana przez biegłych nie
wykazała istnienia omawianego związku przyczynowego. Biegły psychiatra stwier-
dził, że uraz psychiczny spowodowany deportacją nie doprowadził do powstania nie-
zdolności do pracy. Niezdolność tę powodują stany nerwicowe i depresyjne, nie
mające związku z dolegliwościami z okresu dzieciństwa. Dolegliwości te nie były
znaczne, o czym świadczy brak systematycznego leczenia. Początek zaburzeń
wiąże się z okresem klimakterium. Nasilenie dolegliwości nastąpiło w wieku 60 lat,
kiedy to wnioskodawczyni rozpoczęła systematyczne leczenie, a stwierdzone obec-
nie zmiany nowotworowe wpłynęły na pogorszenie stanu psychicznego. Biegły on-
kolog opierając się na wiedzy medycznej, wykluczył związek choroby [...] ze zdarze-
niami, które miały miejsce 50 lat wcześniej. Zawarte w kasacji twierdzenie, że istnieje
związek między tą chorobą a latami spędzonymi w Kazachstanie, jest niczym nie
popartym przypuszczeniem.
Wobec tego, że żaden z zarzutów nie okazał się uzasadniony, kasacja jako
pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlega oddaleniu na zasadzie art. 39312
KPC.
========================================