Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 lutego 2000 r.
I PKN 536/99
Ryczałt w walucie obcej, który może być przyznany na pokrycie kosztów
wyżywienia i innych drobnych wydatków, noclegów oraz przejazdów środkami
komunikacji miejskiej w czasie zagranicznych podróży służbowych pracownika
nie jest ekwiwalentem za pracę wykonywaną za granicą (art. 80 KP), przeto nie
może być traktowany jako składnik pracowniczego wynagrodzenia za pracę.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Romana S. przeciwko S. Fabryce Maszyn Budowlanych „Z.” w J. o zapłatę, na sku-
tek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 maja 1999 r.
[...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 12 maja 1999 r. zmienił zaskarżony przez pozwaną S. Fabrykę Maszyn Bu-
dowlanych w J. wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Koszalinie z dnia 21 grudnia 1998 r. [...] w części zasądzającej na rzecz powoda
Romana S. kwotę 30.083,84 zł oraz nakazującej ściągnąć od pozwanej na rzecz
Skarbu Państwa kwotę 1125 zł tytułem kosztów procesu, w ten sposób, że powódz-
two w tym zakresie oddalił, obciążając wydatkami Skarb Państwa, a także zasądził
od powoda na rzecz pozwanej 2250 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.
W sprawie tej sporna była kwestia pokrywania kosztów zagranicznych podróży
służbowych powoda zatrudnionego na stanowisku kierowcy wysokotonażowego sa-
mochodu ciężarowego, które strona pozwana realizowała w formie ryczałtu. Sąd
2
pierwszej instancji zasądził na rzecz powoda kwotę 30.083,84 zł po ustaleniu, że roz-
liczenie zagranicznych podróży służbowych powoda powinno nastąpić w oparciu o
powszechnie obowiązujące w tej kwestii przepisy prawa pracy, a pozwany praco-
dawca wypłacił powodowi jedynie 46 % należności z tego tytułu.
Natomiast Sąd Apelacyjny uznał, że strona pozwana była uprawniona w dro-
dze wewnątrzzakładowych regulacji płacowych do stosowania takiej formy rozliczeń
wielokrotnych wyjazdów zagranicznych powoda, bez potrzeby każdorazowego rozli-
czania kosztów podróży. Regulacje te, w spornym okresie od 18 lutego 1995 r. do 31
lipca 1998 r. miały oparcie w aktach prawnych wydawanych przez Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej: zarządzeniu z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie diet i innych na-
leżności z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju (M.P. z 1995 r. Nr 1, poz.
10); w obowiązującym od 2 czerwca 1996 r. zarządzeniu z dnia 29 maja 1996 r. w
sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (M.P. Nr 34, poz. 346) oraz obowią-
zującym od 1 lipca 1998 r. rozporządzeniu z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie zasad
ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 89, poz. 568). W jednobrzmiącym § 14
tych aktów prawnych dopuszczano możliwość ustalania niektórym kategoriom pra-
cowników ryczałtu w walucie obcej na pokrycie kosztów wyżywienia, drobnych wy-
datków i noclegu. Do pracowników takich zaliczał się powód, który odbywał wielo-
krotne zagraniczne wyjazdy służbowe w skali miesiąca i roku kalendarzowego. W
ocenie Sądu Apelacyjnego o zakwalifikowaniu powoda do kategorii pracowników
odbywających wielokrotne podróże służbowe decydowała nie tylko częstotliwość
odbywanych wyjazdów zagranicznych (przeciętnie półtora raza w miesiącu), ale rów-
nież ich czasokres, który wynosił od 4 do 6 dni, z wahaniami w obie strony – maksy-
malnie 8-9 dni (dwa razy), przy wielokrotnych podróżach trwających 2-3 dni. Strona
pozwana stosowała zryczałtowane uśrednione diety w stosunku do każdej podróży
służbowej, niezależnie od czasu jej trwania. System taki – w ocenie Sądu drugiej ins-
tancji - funkcjonował prawidłowo i pokrywał zwiększone koszty utrzymania pracowni-
ka za granicą, gdyż dłuższe okresy wyjazdów zagranicznych były równoważone krót-
szym czasem innych wyjazdów, a ponadto pozwana wprowadziła system podwyż-
szania kwot ryczałtu w zależności od ilości przejechanych kilometrów. W przypad-
kach wyjazdów do bardziej odległych miejsc stanowiło to stymulator wysokości ry-
czałtu uzależniony od dłuższego czasu trwania podróży zagranicznej. Najwyższą
3
kwotą ryczałtu była suma 260 DM, wypłacana za wyjazdy trwające od 4 do 9 dni.
Sąd Apelacyjny uznał, że system ryczałtowy funkcjonował prawidłowo u strony poz-
wanej, która zachowała zasadę „uśrednionej normy” ryczałtu, pozwalającej na wy-
równywanie kosztów trwających dłużej podróży zagranicznych kosztami podróży
krótszej - w ten sposób, że ustalony ryczałt zapewniał powodowi zwrot kosztów wy-
żywienia i drobnych wydatków na średnim poziomie od 43 do 63 DM dziennie, z wa-
haniem w obie strony - kilkakrotnie od 27-37 DM dziennie i równie często od 86 do
130 DM. Na podstawie tego zestawienia Sąd drugiej instancji uznał, że wypłacone
powodowi ryczałty za podróże zagraniczne pokryły jego zwiększone koszty utrzy-
mania podczas tych wyjazdów, zwłaszcza że nie korzystał on z noclegów hotelo-
wych, a ryczałty przeznaczał jedynie na pokrycie kosztów wyżywienia i drobnych wy-
datków. W konsekwencji Sąd Apelacyjny wyrokował reformatoryjnie, oddalając po-
wództwo o zasądzenie wyższych ryczałtów za wyjazdy zagraniczne powoda.
Powód wskazał jako podstawę kasacji „naruszenie prawa materialnego, a
mianowicie § 14 kolejno: zarządzenia MPiPS z 29.12.1994 r. i zarządzenia MPiPS z
29.05.1996 r. przez błędną jego wykładnię”, polegającą na zaliczeniu go przez Sąd
Apelacyjny do kategorii pracowników odbywających wielokrotne podróże służbowe.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępo-
wania kasacyjnego, podkreślając, że powód odbywał podróże zagraniczne przecięt-
nie półtora raza w miesiącu, jednakże zabierały mu one średnio 10 dni miesięcznie,
co wypełnia określenie wielokrotnego ich odbywania. Nadto wypłacany mu ryczałt
przeznaczał jedynie na wyżywienie oraz drobne wydatki, przeto był on niezwykle
atrakcyjny finansowo, ponieważ pozwalał otrzymywać powodowi wynagrodzenie
wyższe od wynagrodzeń kierownictwa pozwanego pracodawcy. Takie ustalenie wy-
sokości ryczałtu wypełniało dyspozycje z art. 78 KP. Nadto powód nigdy nie skarżył
się, że wypłacany ryczałt nie wystarczał mu na pokrycie kosztów pobytu za granicą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja, która zgodnie z art. 39311
KPC podlega rozpatrzeniu przez Sąd Naj-
wyższy wyłącznie w jej granicach, wyznaczonych przez wskazane podstawy kasa-
cyjne oraz ich uzasadnienie, nie mogła być uwzględniona. Rozpatrywana skarga ka-
sacyjna zawierała wyłącznie zarzut naruszenia prawa materialnego - „§ 14 kolejno
zarządzenia MP i PS z 29.12.1994 r. i z 29.05.1996 r.”, a uzasadnienie tak nieprecy-
4
zyjnie postawionego zarzutu, który nie zawierał określenia pełnej nazwy aktów praw-
nych oraz danych publikacyjnych umożliwiających ich identyfikację, co jest niezbęd-
ne według wymagań z art. 3933
KPC, podważało wyłącznie ustalenie Sądu drugiej
instancji, że powoda można zaliczyć do pracowników odbywających wielokrotne
podróże służbowe za granicę. Równocześnie kasacja nie zawierała zarzutu naru-
szenia jakiegokolwiek przepisu proceduralnego, co zgodnie z utrwaloną judykaturą
powodowało związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi przyjętymi przez
Sąd drugiej instancji za podstawę wyrokowania (por. wyrok z dnia 21 marca 1997 r., I
PKN 58/97, OSNAPiUS 1997 Nr 22, poz. 436). Ustaleń tych zresztą nie kwestiono-
wał skarżący, uznając stan faktyczny sprawy za prawidłowo ustalony. Wynikało z
nich, że Sąd drugiej instancji uznał, iż o kwalifikacji wielokrotnego odbywania zagra-
nicznych wyjazdów służbowych przez kierowcę wysokotonażowego pojazdu cięża-
rowego nie decyduje wyłącznie częstotliwość tych wyjazdów w skali miesiąca lub
roku zatrudnienia powoda, ale również okres ich trwania – średnio od 4 do 6 dni, „z
wahaniami w obie strony – maksymalnie dwa razy 8-9 dni, przy wielokrotnej podróży
trwającej 2,3 dni”. Na tle takich ustaleń postawiony przez skarżącego zarzut, doty-
czący jakoby błędnego przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że powoda można było
zaliczyć do pracowników odbywających wielokrotne podróże służbowe za granicę,
wymagał odniesienia do regulacji zawartych w § 14 ust. 1 zarządzenia Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie diet i innych należności z ty-
tułu podróży służbowych poza granicami kraju (M.P. z 1995 r. Nr 1, poz. 10), w § 14
ust. 1 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie zasad ustalania oraz
wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowych
poza granicami kraju (M.P. Nr 34, poz. 346), a także w § 14 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie zasad ustalania
oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej
poza granicami kraju (Dz.U. Nr 89, poz. 568). Te jednobrzmiące normy dopuszczały
ustalanie przez kierownika zakładu pracy ryczałtów w walucie obcej na pokrycie
kosztów wyżywienia i innych drobnych wydatków, noclegów i przejazdów środkami
komunikacji miejscowej, między innymi kierowcom odbywającym wielokrotne podró-
że służbowe za granicę. Równocześnie w tych regulacjach nie zostały wskazane ja-
kiekolwiek kryteria oceny wielokrotności odbywania takich podróży, dlatego wyma-
gały one odniesienia do racjonalnej oceny konkretnych przypadków odbywania wy-
jazdów zagranicznych.
5
W przypadku powoda nie może podlegać kwestii, że Sąd drugiej instancji traf-
nie uznał go za kierowcę odbywającego wielokrotne wyjazdy zagraniczne, odnosząc
te wyjazdy nie tylko do częstotliwości odbywanych podróży zagranicznych, ale rów-
nież długości ich trwania według średniej miary obowiązującego czasu pracy powo-
da. Wprawdzie obowiązujące w Kodeksie pracy miary pracowniczego czasu pracy
operują pojęciami dobowego i tygodniowego wymiaru czasu pracy - w ustalonych
zgodnie z przepisami prawa pracy okresach rozliczeniowych (art. 129 KP), to nie
można podważyć prawidłowości zakwalifikowania odbywanych przez powoda śred-
nio 1,5 w miesiącu kilkudniowych wyjazdów zagranicznych jako odbywania wielo-
krotnych zagranicznych podróży służbowych w rozumieniu § 14 powołanych aktów
prawnych. Prowadziło to do uzasadnionego przyjęcia, że odbywanie przez pracowni-
ka średnio półtora raza w miesiącu, kilkudniowych wyjazdów zagranicznych stanowi
o wielokrotności jego zagranicznych podróży służbowych z uwagi na częstotliwość i
czasokres pozostawania w dyspozycji pracodawcy w stosunku do obowiązujących
pracownika miar czasu pracy (art. 129 KP).
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312
KPC. O kosztach procesu Sąd Najwyższy orzekł w zgodzie z art. 102 KPC,
mając na względzie zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego za
obie instancje w znacznej wysokości na rzecz pozwanego pracodawcy, który w pro-
cesie o zapłatę wyższego ryczałtu nieracjonalnie dowodził, że powód nie kwestiono-
wał wysokości wypłaconego mu za wielokrotne zagraniczne podróże służbowe ry-
czałtu, a nadto świadczenie to kwalifikował jako element wynagrodzenia za pracę
(art. 78 KP). Tymczasem ryczałt w walucie obcej, który może być przyznany na po-
krycie kosztów wyżywienia i innych drobnych wydatków, noclegów oraz przejazdów
środkami komunikacji miejscowej w czasie zagranicznych podróży służbowych pra-
cownika, nie jest ekwiwalentem za pracę wykonaną za granicą (art. 80 KP), przeto
nie może być postrzegany jako składnik pracowniczego wynagrodzenia za pracę,
które po uwzględnieniu ryczałtu miało być - według strony pozwanej - wyższe od wy-
nagrodzeń kierownictwa pozwanego pracodawcy. Warto tu zasygnalizować stanowi-
sko Sądu Najwyższego, który uznał, iż jeżeli pracodawca może spełniać świadczenie
pieniężne w formie ryczałtu, to ryczałt powinien odpowiadać choćby w przybliżeniu
wysokości świadczenia, które przysługuje pracownikowi na zasadach ogólnych (por.
wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r., I PKN 464/98, OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 50). Jed-
6
nakże z uwagi na granice kasacji skład orzekający nie miał podstaw prawnych do
badania tego wątku rozpoznawanej sprawy.
========================================