Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 16 marca 2000 r.
I PKN 723/99
Sprawa, w której mianowany nauczyciel akademicki domaga się od
szkoły wyższej określonych zachowań w związku z kwestionowaniem sposobu
i trybu przeprowadzenia okresowej oceny, o jakiej stanowi art. 104 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.),
jest sprawą z zakresu prawa pracy.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca
2000 r. sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. o ustalenie,
na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
z dnia 19 lipca 1999 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 26
maja 1999 r. [...] i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu do rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jacek B. w pozwie „o ochronę wolności” wniósł o zakazanie pozwa-
nemu Rektorowi Politechniki W. w W. „zmuszania powoda do czynienia tego, czego
prawo mu nie nakazuje, tj. do wypełniania ankiety (lub przygotowania autoreferatu) w
trybie przyspieszonym, jak to się czyni w piśmie dyrektora Instytutu Organizacji i Za-
rządzania Politechniki W. dr Janusza K. [...] z dnia 19 lutego 1998 r.”
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu posta-
nowieniem z dnia 26 maja 1999 r. [...] odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1
2
KPC - z powodu niedopuszczalności drogi sądowej - po dokonaniu oceny, że zgło-
szone przez powoda żądanie nie należy do kategorii spraw cywilnych wymienionych
w art. 1 KPC, gdyż jego podstawą nie są przepisy prawa cywilnego, a sam powód
powołuje się wyłącznie na przepisy Konstytucji.
Postanowienie to zaskarżył powód zażaleniem, zarzucając naruszenie art. 8
ust. 1 i 2, art. 31 ust. 2 zdanie 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 175, art. 177 i art.
178 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1, art. 2 § 1 i art. 199 § 1 pkt 1 KPC.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia 19 lipca 1999 r. [...] od-
dalił zażalenie powoda. Sąd stwierdził, że Konstytucja jest źródłem powszechnie
obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 87 ust. 1 Konstytucji), a
normy jej stosuje się co do zasady bezpośrednio (art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji). Nie
oznacza to jednak, że inne ustawy utraciły moc i nie podlegają stosowaniu. Konstytu-
cja ze względu na swoją rangę i charakter nie reguluje bezpośrednio wszystkich
społecznie ważnych zagadnień, lecz ustanawia jedynie podstawowe zasady w kwes-
tiach, które następnie podlegają uregulowaniu w sposób szczegółowy przez ustawy
zwykłe. Tak jest również w materii „prawa do sądu“ w rozumieniu art. 45 ust. 1 Kons-
tytucji. Konkretyzacja tej konstytucyjnej zasady dokonuje się w ustawie zwykłej, jaką
jest Kodeks postępowania cywilnego, który stanowi w art. 2 § 1, że sądy powszechne
rozpoznają sprawy cywilne, zaś w art. 1 definiuje pojęcie spraw cywilnych. Spór, w
którym powód podważa dopuszczalność wydania przez rektora Politechniki W. prze-
łożonemu powoda dyrektorowi Instytutu Organizacji i Zarządzania pisemnych dyspo-
zycji co do dokonania oceny pracowniczej powoda nie mieści się w kategorii spraw
cywilnych podlegających kognicji sądu, a to oznacza niedopuszczalność drogi sądo-
wej skutkującą odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC.
W kasacji zaskarżonemu nią postanowieniu Sądu Apelacyjnego powód pos-
tawił zarzut, iż narusza ono prawo materialne przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przepisów art. 45 w związku z art. 8, art. 77 ust. 2, art. 31 ust. 2 zdanie
2 oraz art. 177 i art. 178 Konstytucji RP. Ponadto powód oparł kasację na naruszeniu
przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, w szczególności
naruszeniu art. 316 § 1 , art. 177 § 1 pkt 1 oraz art. 199 § 1 pkt 1 KPC. Powód wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do „ponownego roz-
patrzenia przez właściwy sąd“.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy i dlatego podlega uwzględnieniu.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 199 § 1 pkt 1 KPC przez wadliwe uzna-
nie, że w odniesieniu do żądania zgłoszonego przez powoda droga sądowa jest nie-
dopuszczalna, jest uzasadniony. Ocena braku dopuszczalności drogi sądowej w od-
niesieniu do żądania zgłoszonego przez powoda jest bowiem przedwczesna.
Pojęcie dopuszczalności drogi sądowej w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 1 KPC
należy analizować odnosząc się przede wszystkim do treści art. 1 i art. 2 KPC.
Art. 1 KPC zawiera legalną definicję „sprawy cywilnej“ jako przedmiotu sądowego
postępowania cywilnego. W treści przepisu zostały wymienione rodzaje spraw
uznane za „sprawy cywilne“. Wśród tych spraw znalazły się również sprawy wynika-
jące ze stosunków z zakresu prawa pracy. Wymienione w art. 1 KPC sprawy podle-
gają rozpoznaniu przez sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, chyba że przepisy
ustawy przewidują ich rozpoznanie przez sądy szczególne lub inne organy (art. 2 § 1
i 3 KPC). Art. 2 KPC ustanawia domniemanie drogi sądowej w sprawach cywilnych w
rozumieniu art. 1 KPC. Oznacza to, że każda sprawa cywilna - w znaczeniu, o jakim
mowa w art. 1 KPC - podlega rozpoznaniu przez sąd, chyba że przepis szczególny
przekazuje ją do właściwości innych organów. Z chwilą wejścia w życie Konstytucji
RP prawo do sądu stało się wartością nadrzędną i niepodważalną, co wynika między
innymi z art. 8, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Konstytucyjnie zagwa-
rantowane prawo do sądu (rozumiane jako prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd)
nie może być jednak rozumiane abstrakcyjnie i w oderwaniu od funkcji sądów spra-
wujących wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 oraz art. 177 Konstytucji) jako
prawo absolutne. Każdy ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez sąd, jeżeli
sprawa ta nadaje się do rozpatrzenia w drodze postępowania sądowego. Zakres do-
puszczalności drogi sądowej w sprawach cywilnych wyznaczają przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego. W tym zakresie należy zgodzić się z argumentami Sądu
Apelacyjnego.
Dla decydującej o dopuszczalności drogi sądowej oceny charakteru sprawy w
płaszczyźnie art. 1 KPC rozstrzygające znaczenie ma przedmiot procesu - czyli
przedstawione pod osąd roszczenie (żądanie) - oraz podany przez powoda stan fak-
tyczny, te bowiem elementy, konkretyzując stosunek prawny istniejący między stro-
nami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej - lub odejmują - przymiot
sprawy cywilnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 8 stycznia 1991 r., III CZP
4
138/91, OSNCP 1992 z. 7-8, poz. 128, uchwałę Sądu Najwyższego z 3 września
1993 r., III CZP 108/93, OSNC 1994 z. 5, poz. 96, postanowienie Sądu Najwyższego
z 3 czerwca 1998 r. , I CKN 1078/97, OSNC 1999 z. 2, poz. 28).
Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych
przez powoda jako podstawa roszczenia, nie jest natomiast uwarunkowana wykaza-
niem istnienia tego roszczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 marca
1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999 z. 9, poz. 161). Jeżeli powód opiera swoje rosz-
czenie na zdarzeniach prawnych wywołujących skutki w zakresie stosunków cywil-
noprawnych (w rozumieniu art. 1 KPC, a więc także w zakresie stosunków prawa
pracy), to droga sądowa jest dopuszczalna, choćby powoływane przez powoda zda-
rzenia były fikcyjne lub w rzeczywistości nie rodziły skutków prawnych. Droga są-
dowa jest dopuszczalna, jeżeli powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach praw-
nych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999 z. 1 poz.
6). Osobnym zagadnieniem, nie należącym do problematyki dopuszczalności drogi
sądowej, jest zasadność roszczenia, którą można ocenić dopiero po przeprowadze-
niu postępowania cywilnego. Jeżeli z okoliczności faktycznych przytoczonych przez
powoda nie wynika zgłoszone przezeń roszczenie, wówczas powództwo podlega
oddaleniu jako pozbawione podstaw faktycznych i nieuzasadnione.
Dopuszczalność drogi sądowej może być poddana ocenie wówczas, gdy po-
wód przedstawi sądowi dokładnie określone żądanie oraz przytoczy okoliczności
faktyczne uzasadniające to żądanie (art. 187 § 1 pkt 1 i 2 KPC). Przytoczenie w poz-
wie okoliczności faktycznych musi nastąpić w takich przynajmniej granicach, aby
możliwe było w pierwszej kolejności stwierdzenie, czy skierowane do sądu żądanie
podlega rozpoznaniu na drodze postępowania sądowego (jest sprawą, która może
być rozpatrzona przez sąd), a w dalszej kolejności, czy jest uzasadnione.
Inicjujący niniejszą sprawę pozew nie zawiera wystarczającego przytoczenia
okoliczności faktycznych mających stanowić podstawę roszczenia. Uniemożliwia to
ocenę dopuszczalności drogi sądowej w rozpoznawanej sprawie. Z bardzo lakonicz-
nych twierdzeń faktycznych powoda zawartych w pozwie oraz z treści uzasadnienia
odpowiedzi na pozew zdaje się wynikać, że powód jest mianowanym nauczycielem
akademickim pozostającym w stosunku pracy z Politechniką W. w W. Jako nauczy-
ciel akademicki podlega okresowej ocenie, o której stanowi art. 104 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Oceny
5
okresowej dokonuje się między innymi w celu ustalenia przydatności osoby podle-
gającej ocenie do dalszego zatrudnienia na stanowisku nauczyciela akademickiego,
a otrzymanie przez mianowanego nauczyciela akademickiego dwukrotnie negatyw-
nej oceny okresowej stanowi podstawę do rozwiązania z nim stosunku pracy sto-
sownie do art. 94 ust. 1 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Tryb okresowego
oceniania nauczycieli akademickich określa statut uczelni (art. 104 ust. 4 ustawy o
szkolnictwie wyższym). Nie ulega wątpliwości, że każdy nauczyciel akademicki ma
obowiązek poddać się tej ocenie (art. 104 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym).
Prawidłowość (rzetelność) negatywnej oceny okresowej dotyczącej mianowanego
nauczyciela akademickiego (art. 94 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 104 ustawy o szkol-
nictwie wyższym) podlega kontroli sądu pracy rozpatrującego powództwo o przywró-
cenie do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 1997 r., I PKN 116/97,
OSNAPiUS 1998 nr 5, poz. 148). Również sposób i tryb przeprowadzenia okresowej
oceny nauczyciela akademickiego podlega kontroli sądu pracy. Wynika to nie tylko z
art. 125 ustawy o szkolnictwie wyższym, zgodnie z którym spory o roszczenia ze
stosunku pracy pracownika uczelni (w tym również mianowanego nauczyciela aka-
demickiego) rozpatrują sądy pracy, ale również z ogólnych przepisów art. 1, art. 2 i
art. 476 KPC. Sprawa, w której mianowany nauczyciel akademicki (pracownik) do-
maga się od szkoły wyższej (pracodawcy) określonych zachowań w związku z kwes-
tionowaniem sposobu i trybu przeprowadzania okresowej oceny, o jakiej stanowi art.
104 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz.
385, ze zm.), jest sprawą z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 KPC).
Z uzasadnienia pozwu – w konfrontacji ze zgłoszonym przez powoda żąda-
niem – nie sposób w obecnym stanie sprawy stwierdzić, z jakich okoliczności fak-
tycznych, poza wskazanym w pozwie pismem dyrektora Instytutu Organizacji i Za-
rządzania Politechniki W., powód wywodzi swoje roszczenie. Odrzucenie pozwu z
powodu niedopuszczalności drogi sądowej nie może jednak być traktowane jako
właściwa reakcja sądu na istotne niedostatki w zakresie umotywowania przez powo-
da zgłoszonego roszczenia. Niewystarczające przytoczenie przez powoda okoliczno-
ści faktycznych powinno być traktowane jako brak formalny pozwu (które to pismo
nie spełnia wówczas warunku określonego w art. 187 § 1 pkt 2 KPC), a zatem po-
winno prowadzić bądź do zwrotu pozwu na podstawie art. 130 § 1 KPC, bądź do za-
wieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 KPC (w razie gdy zwrot po-
zwu nie jest już możliwy z uwagi na doręczenie odpisu pozwu pozwanemu), jeżeli
6
stwierdzone zostanie, że istnieją braki uniemożliwiające nadanie sprawie dalszego
biegu. Istnienie okoliczności uzasadniających odrzucenie pozwu sąd bierze pod roz-
wagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 202 KPC), a zatem odrzucenie pozwu z
przyczyn wskazanych w art. 199 § 1 pkt 1 KPC może nastąpić nie tylko w wyniku
wstępnego badania sprawy (art. 467 KPC), ale także po przeprowadzeniu czynności
wyjaśniających (art. 468 KPC) lub po informacyjnym wysłuchaniu stron (art. 212
KPC).
Z uzasadnienia pozwu zdaje się wynikać, że powód kwestionuje pewne dzia-
łania pracodawcy zmierzające do poddania jego pracy na stanowisku mianowanego
nauczyciela akademickiego okresowej ocenie, traktując te działania jako naruszające
jego wolność (nie wiadomo przy tym – bo nie wynika to z twierdzeń faktycznych poz-
wu – czy powodowi chodzi o wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru
miejsca pracy, o czym stanowi art. 65 ust. 1 Konstytucji, czy o wolność w ujęciu naj-
bardziej ogólnym, np. w rozumieniu art. 31 ust. 1 lub innych przepisów Konstytucji, w
kasacji powód powołuje się bowiem na art. 31 ust. 2 zdanie 2 Konstytucji mówiący o
tym, że nikogo nie wolno zmuszać do tego, czego prawo mu nie nakazuje). Do poz-
wu nie zostało nawet dołączone pismo dyrektora Instytutu Organizacji i Zarządzania
Politechniki W. z dnia 19 lutego 1998 r. [...], na które powód powołuje się jako na
zdarzenie faktyczne wywołujące skutki prawne w sferze stosunku pracy powoda i
skutkujące naruszenie praw (wolności) powoda jako pracownika.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia
na podstawie art. 39313
§ 1 KPC.
========================================