Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 31 marca 2000 r.
II UKN 457/99
Warunkiem objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą jest zgłoszenie działalności do ubez-
pieczenia społecznego, połączone z jej rzeczywistym prowadzeniem na pods-
tawie wpisu do ewidencji lub koncesji. Nie jest natomiast takim warunkiem
zgłoszenie działalności w urzędzie skarbowym w celu wymierzenia podatku.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2000 r. sprawy z wniosku
Bożeny D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. o usta-
lenie obowiązku ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, na
skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
10 lutego 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. w decyzji z dnia 6 kwietnia
1998 r. ustalił, że Bożena D. nie podlega od dnia 1 sierpnia 1997 r. i nadal ubezpie-
czeniu społecznemu przewidzianemu w ustawie z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpie-
czeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) i w związku z tym odmówił
wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 17 września do 28 grudnia 1997 r. Pods-
tawę wydania powyższej decyzji stanowiło ustalenie, że mimo wpisania do ewidencji
działalności gospodarczej dnia 30 lipca 1997 r., wnioskodawczyni nie podjęła tej
działalności.
Sąd Wojewódzki w Katowicach wyrokiem z dnia 25 czerwca 1998 r. zmienił w
ten sposób zaskarżoną decyzję, że ustalił, iż ubezpieczona Bożena D. podlegała
2
ubezpieczeniu społecznemu od dnia 1 do 22 sierpnia 1997 r. oraz od 17 września do
28 grudnia 1997 r. i oddalił odwołanie wnioskodawczyni w pozostałej części. Sąd
pierwszej instancji ustalił, że na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodar-
czej z dnia 30 lipca 1997 r. wnioskodawczyni rozpoczęła działalność gospodarczą w
zakresie handlu obwoźnego – sprzedaży artykułów przemysłowych pochodzenia
krajowego i zagranicznego od dnia 1 sierpnia 1997 r. Działalność tę prowadziła do
dnia 22 sierpnia 1997 r. Od dnia 17 września 1997 r. wnioskodawczyni korzystała ze
zwolnienia lekarskiego z powodu choroby, a od dnia 29 grudnia 1997 r. – z urlopu
macierzyńskiego. Skoro więc wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą
do dnia 22 sierpnia 1997 r., a zachorowała w ciągu miesiąca od zaprzestania tej
działalności, tj. 17 września 1997 r., to zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą
oraz art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U.
z 1983 r. Nr 30, poz.143 ze zm.) nabyła prawo do zasiłku chorobowego w czasie od
17 września do 28 grudnia 1997 r., gdyż podlegała ubezpieczeniu społecznemu od 1
do 22 sierpnia 1997 r.
W apelacji od wyroku Sądu Wojewódzkiego organ rentowy twierdził, że wnios-
kodawczyni pozorowała prowadzenie działalności, na co wskazywały ujawnione
podczas kontroli poważne nieprawidłowości w dokumentowaniu handlu obwoźnego
oraz rażące sprzeczności w oświadczeniach wnioskodawczyni składanych przez nią
samą. Sam fakt rezerwacji przez męża wnioskodawczyni dwustanowiskowego miejs-
ca na targowisku w O. nie potwierdza prowadzenia działalności gospodarczej wnios-
kodawczyni, zwłaszcza że nie przedstawiła dowodu uiszczenia opłaty targowiskowej,
chociaż podawała, iż sprzedaży dokonywała na targowiskach w O., W. i w K. Nie
podała również jednoznacznie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej, mia-
nowicie w zgłoszeniu do ubezpieczenia i do protokołów podała datę 1 sierpnia 1997
r., natomiast w Urzędzie Skarbowym w O. - 18 sierpnia 1997 r., choć do tej daty była
już siedmiokrotnie na targowisku. Z ewidencji przychodów wynikało też, że w okresie
od 1 do 22 sierpnia 1997 r. wnioskodawczyni była na targowiskach 11 razy, nato-
miast z przedstawionych później przez jej męża dowodów w postaci ewidencji przy-
chodów wynikały 3 dodatkowe wyjazdy na targowiska we wrześniu 1997 r., przedłu-
żające działalność do dnia 6 września 1997 r. Zdaniem organu rentowego, wyjazdy
te zostały dopisane do ewidencji przychodów już po przeprowadzeniu kontroli i
3
słusznie nie zostały uznane przez Sąd Wojewódzki. Ponadto wnioskodawczyni nie
przedstawiła dowodów zakupu od męża (prowadzącego także działalność gospodar-
czą) towarów jakoby sprzedawanych w sierpniu 1997 r., jak również ewidencji sprze-
daży dziennej, którą była obowiązana prowadzić dla celów podatkowych. Złożony
przez męża wnioskodawczyni w dniu 2 lutego 1998 r. notes, zawierający rozchód
dzienny towaru między innymi w okresie od 2 do 6 września 1997 r., nasuwa podej-
rzenie, że jego treść została dopisana po przeprowadzeniu kontroli. Przytaczając
podane wyżej twierdzenia i zarzuty strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania wnioskodawczyni.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 10 lutego 1999 r. oddalił ape-
lację. Uznał, że brak jest w sprawie dowodów świadczących o tym, że wnioskodaw-
czyni jakoby pozorowała prowadzenie działalności gospodarczej. Wprawdzie w ape-
lacji strona pozwana przytoczyła szereg przykładów wskazujących na nieprawidło-
wości w prowadzeniu działalności gospodarczej, jednak nie podała żadnego przeko-
nywającego argumentu na to, że działalność ta w okresie od 1 do 22 sierpnia 1997 r.
faktycznie nie była prowadzona. Nie może być wystarczającym argumentem brak
dowodu opłaty targowiskowej, podawanie przez wnioskodawczynię różnych termi-
nów rozpoczęcia działalności gospodarczej, brak dokumentów świadczących o za-
kupie towarów bądź też sposób uiszczania podatku. Nieprawidłowości te mogą po-
wodować konsekwencje karno-skarbowe, ale nie są wystarczającym dowodem nie-
prowadzenia przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej. Zresztą w postę-
powaniu przed Sądem Apelacyjnym wnioskodawczyni złożyła wystawiony dnia 30
lipca 1997 r. na jej nazwisko rachunek Firmy Handlowej „A.” na zakup odzieży dams-
kiej o wartości 1.360,00 zł. Do wątpliwości organu rentowego, wyrażających się w
stwierdzeniu, że na podstawie „sprawozdania i załączonych protokołów nie można
jednoznacznie ustalić, czy Bożena D. prowadziła działalność gospodarczą czy też
nie”, Sąd Apelacyjny odniósł się w ten sposób, że „uzyskanie zaświadczenia o wpisie
do ewidencji działalności gospodarczej w zakresie handlu obwoźnego od 1.8.1997 r.,
uzyskanie statystycznego numeru identyfikacyjnego Regon oraz numeru identyfikacji
podatkowej, dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i uiszczenie po-
datku w Urzędzie Skarbowym” uznał za rozstrzygające dla sprawy. Dlatego też po-
dzielił stanowisko Sądu Wojewódzkiego co do tego, że od 1 do 22 sierpnia 1997 r.
wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą w zakresie handlu obwoźnego
i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniu społecznemu przewidzianemu w art. 1
4
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego organ rentowy zarzucił naruszenie
prawa materialnego polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu
art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 wskazanej wcześniej ustawy wskutek niesłusznego
przyjęcia, że wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej w czasie od 1 do 22 sierpnia 1997 r., mimo iż
nie podjęła tej działalności. Organ rentowy zarzucił ponadto naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 233 § 1 KPC, gdyż Sąd niedostatecznie wyjaśnił okoliczności
sprawy i nietrafnie ocenił materiał dowodowy. Zdaniem organu rentowego, na wnios-
kodawczyni – a nie na organie rentowym – ciążył obowiązek udowodnienia, że speł-
niała warunki do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym, Tymczasem wnioskodaw-
czyni nie przedstawiła dowodów opłat targowych, okazując jedynie dowód opłaty za
rezerwację dwóch stanowisk przez jej męża Jerzego D., podawała różne terminy
rozpoczęcia działalności gospodarczej, zgłosiła wniosek o wpis do ewidencji działal-
ności gospodarczej będąc w ciąży, nie okazała dowodów zakupu towarów, a rachu-
nek wystawiony przez Firmę Handlową „A.”, złożony dopiero w postępowaniu apela-
cyjnym, nie został ujęty w książce przychodów. Wszystkie te okoliczności, niedos-
tatecznie rozważone przez Sąd Apelacyjny, przemawiają za nierozpoczęciem dzia-
łalności gospodarczej. Tym samym nie było podstaw do zastosowania art. 1 ustawy
o działalności gospodarczej.
Z tego względu organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o jego zmianę przez ustalenie,
że wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej.
W odpowiedzi na kasację wnioskodawczyni zażądała jej oddalenia, wyjaśnia-
jąc, że jednorazowych opłat targowych nie przechowywała, gdyż koszty korzystania z
miejsc na targowiskach nie są odliczane od podatku. Prowadziła „natomiast książkę
przychodów dla ryczałtowców”, okazała rachunki na zakup towarów oraz dzienne
rozchody asortymentu i zapłaty podatku, a także uzyskała wpis prowadzonej działal-
ności gospodarczej do ewidencji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Kasacja okazała się niezasadna. Przede wszystkim należy zauważyć, że po
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach spór w sprawie ograniczał się do kwestii,
czy wnioskodawczyni faktycznie rozpoczęła działalność gospodarczą i czy prowa-
dziła ją w czasie od 1 do 22 sierpnia 1997 r. Wbrew stanowisku strony pozwanej,
Sądy obu instancji nie popełniły błędu ustalając tę okoliczność. Ze sprawozdania z
kontroli doraźnej z dnia 13 lutego 1998 r., przeprowadzonej przez inspektora Wy-
działu Kontroli ZUS Oddziału w C. Janinę M., wynika bowiem, że wnioskodawczyni
rozpoczęła działalność w zakresie handlu obwoźnego od dnia 1 sierpnia 1997 r. i
prowadziła (osobną) książkę ryczałtową. Do dnia 22 sierpnia 1997 r. w książce tej
znalazło się 11 zapisów świadczących o prowadzeniu handlu i uzyskiwaniu obrotów.
Jednak w ocenie inspektora, czynności wnioskodawczyni w dniu, w którym zajmo-
wała się handlem, zabierały jej każdorazowo 5 godzin, co daje łącznie 55 godzin,
czyli rozmiar czasu nie wystarczający do ubezpieczenia społecznego. Również ze
sprawozdania z kontroli doraźnej sporządzonego dnia 4 marca 1998 r. przez za-
stępcę kierownika Wydziału Kontroli ZUS Ryszarda W. wynika, że w rejestrze roz-
chodów prowadzonym przez wnioskodawczynię został odnotowany utarg w kwocie
1.683 zł pochodzący ze sprzedaży towarów w dniach 1,2,5,7,8,12,14,19,21 i 22
sierpnia 1997 r., chociaż w jego ocenie wnioskodawczyni nie udowodniła swego
pobytu na targowiskach w te dni, gdyż nie okazała kwitów opłat targowych za sier-
pień 1997 r., zaś przedłożone kwity wpłaty podatku od obrotu za sierpień i wrzesień
1997 r. do Urzędu Skarbowego w O. zawierały błędy w wyliczeniu należności.
W świetle faktów opisanych w sprawozdaniach, a pomijając ocenę tych faktów
przez osoby, które sporządziły sprawozdania, należy stwierdzić, że istniały podstawy
do ustalenia przez Sąd Apelacyjny, iż wnioskodawczyni rozpoczęła działalność gos-
podarczą od dnia 1 sierpnia 1997 r. i działalność tę faktycznie prowadziła. Nie jest
więc trafny zarzut strony pozwanej zawarty w kasacji, że Sąd Apelacyjny naruszył
art. 233 § 1 KPC, gdyż niedostatecznie wyjaśnił okoliczności sprawy i nietrafnie oce-
nił materiał dowodowy. Nie może bowiem wzruszyć dokonanych ustaleń brak pokwi-
towań na uiszczenie przez wnioskodawczynię opłaty targowej, skoro były to opłaty
jednorazowe, nie wymagające przechowywania ze względu na możliwość odliczenia
ich od podatku. Nie przemawia także przeciwko dokonanym ustaleniom nieprawidło-
we – zdaniem strony pozwanej – wyliczenie przez wnioskodawczynię podatku od
obrotu. Jest to bowiem sprawa między wnioskodawczynią a organami podatkowymi.
Wreszcie nie może mieć decydującego znaczenia okoliczność, że w Urzędzie Skar-
6
bowym w O. wnioskodawczyni zgłosiła rozpoczęcie działalności gospodarczej w dniu
18 sierpnia 1997 r., natomiast wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem społecznym,
złożony w Oddziale ZUS w C., pochodził z dnia 1 sierpnia 1997 r., ponieważ z punktu
widzenia podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu osób prowadzących działalność
gospodarczą istotne znaczenie ma fakt dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia
społecznego, połączony z faktycznym prowadzeniem działalności gospodarczej na
podstawie formalnego wpisu tej działalności do ewidencji. Należy poza tym zazna-
czyć, co zauważył także Sąd Apelacyjny, że organ rentowy, wydając decyzję nieko-
rzystną dla wnioskodawczyni, nie twierdził kategorycznie, że nie prowadziła ona
działalności gospodarczej, lecz że na podstawie „sprawozdania i załączonych proto-
kołów nie można jednoznacznie ustalić, czy Bożena D. prowadziła działalność gos-
podarczą czy też nie”.
Z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) wynika, że warunkiem objęcia obowiązkowym ubez-
pieczeniem społecznym osób wymienionych w tytule ustawy jest – oprócz posiadania
przez nie obywatelstwa polskiego – prowadzenie na własny rachunek działalności
gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej (lub konce-
sji). Organ rentowy nie kwestionował tego, że wnioskodawczyni uzyskała wpis pro-
wadzonej przez siebie działalności do ewidencji oraz że stało się to dnia 30 lipca
1997 r., z mocą od 1 sierpnia 1997 r. Tak więc wskazany w art. 1 ust. 1 ustawy z 18
grudnia 1976 r. warunek formalny został niewątpliwie spełniony. Za nietrafne nale-
żało jednak uznać stanowisko strony pozwanej, przywiązujące tak duże znaczenie
do daty zgłoszenia przez wnioskodawczynię działalności w Urzędzie Skarbowym w
O., która była późniejsza (18 sierpnia 1997 r.) niż data zgłoszenia przez nią działal-
ności do ewidencji (30 lipca 1997 r.). Zgłoszenie bowiem działalności w celu wymie-
rzenia podatku od prowadzonej działalności nie jest warunkiem wymaganym ustawą
o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, w
związku z czym data tego zgłoszenia mogłaby być tylko pośrednim dowodem i to nie
wyłącznym, wskazującym na czas prowadzenia przez wnioskodawczynię działalno-
ści gospodarczej. Trzeba poza tym zauważyć, że strona pozwana nie kwestionowała
również i tego, że wnioskodawczyni zgłosiła wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem
społecznym od dnia 1 sierpnia 1997 r. i okoliczność tę podawała kilkakrotnie w
swoich pismach, znajdujących się w aktach sprawy i w aktach organu rentowego.
7
Według art. 3 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r. obowiązek ubezpieczenia powstaje
z dniem rozpoczęcia działalności rodzącej obowiązek ubezpieczenia, a ustaje z
dniem, w którym nastąpiło zaprzestanie działalności. Z punktu widzenia tego przepi-
su istotne znaczenie ma zatem rozpoczęcie i prowadzenie działalności, o której sta-
nowi art. 1 ustawy, czyli takiej, która jest prowadzona na własny rachunek i na pods-
tawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub na podstawie koncesji, okre-
ślonych w przepisach o działalności gospodarczej. Te zaś okoliczności zostały w
sprawie wyjaśnione i ustalone. Nie jest więc zasadny zarzut kasacji, według którego
w stanie faktycznym sprawy Sąd Wojewódzki wydał wyrok z naruszeniem art. 1 ust.
1 i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą. Oznacza to, że kasacja oparta na drugiej z
powołanych w niej podstaw również nie mogła odnieść skutku.
Z tych względów i z mocy art. 39312
KPC Sąd Najwyższy orzekł jak w senten-
cji wyroku.
========================================