Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 30/00
W formie aktu notarialnego powinno być złożone nie tylko oświadczenie
o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, ale
także oświadczenie o zobowiązaniu się do ustanowienia takiego prawa (art.
245 § 2 zdanie drugie k.c.).
Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędziowie SN: Marek Sychowicz, Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa „L.”, spółki z o.o. w J, przeciwko Jackowi M, o zapłatę, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8
kwietnia 1998 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodowej spółki od
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze z dnia 23 grudnia 1997 r.,
uchylającego wyrok zaoczny z dnia 5 września 1997 r. i oddalającego powództwo o
zapłatę przez pozwanego Jacka M. kwoty 250 000 zł tytułem naprawienia szkody
wyrządzonej wskutek niewywiązania się wobec strony powodowej z obowiązku
wniesienia wkładu niepieniężnego w postaci ustanowienia prawa użytkowania na
oznaczonych bliżej działkach gruntu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zobowiązanie, na które powołuje się powodowa
spółka, nie powstało ze względu na niezłożenie przez pozwanego oświadczenia o
objęciu nowych udziałów, podlegających pokryciu wkładem niepieniężnym w
postaci ustanowienia użytkowania nieruchomości, z zachowaniem formy aktu
notarialnego. Zachowanie zaś tej formy w odniesieniu do oświadczenia pozwanego
było nieodzowne dla powstania jego obowiązku dotyczącego ustanowienia
użytkowania nieruchomości.
W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła wyrokowi Sądu
Apelacyjnego naruszenie art. 163 § 1 i art. 258 k.h. oraz art. 471 w związku z art.
361 k.c. Skarżąca przyznała, że oświadczenie pozwanego o objęciu udziałów nie
nastąpiło we wspomnianej wyżej formie, ale to nie było, jej zdaniem, konieczne.
Powołała się na to, że podwyższenie kapitału, o które chodzi w sprawie, zostało
wpisane przez sąd rejestrowy, i że stało się to zgodnie z art. 163 oraz 258 k.h.
W rezultacie, zdaniem skarżącej, wskazane przez nią zobowiązanie pozwanego
powstało i uzasadnia jego odpowiedzialność odszkodowawczą w zakresie
wykraczającym poza ustaloną wartość obarczającego go wkładu niepieniężnego
(wartość tę określono na kwotę 9 600 000 zł sprzed denominacji).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jest poza sporem, że podwyższenie kapitału zakładowego, o które chodzi w
sprawie, nastąpiło na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników nie
zaprotokołowanej przez notariusza. Łączyło się to z zawartym w umowie spółki
postanowieniem, zgodnie z którym „kapitał zakładowy spółki może być
podwyższony uchwałami wspólników do kwoty pięciu miliardów złotych bez zmiany
umowy spółki”. Strona powodowa przyznała też, że oświadczenie pozwanego o
objęciu udziałów, podlegających pokryciu wkładem niepieniężnym w postaci
ustanowienia użytkowania na nieruchomości, nie zostało złożone w formie aktu
notarialnego. Jeżeliby nawet przyjąć – jak to uczynił sąd rejestrowy – że uchwała
wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego nie musiała być
zaprotokołowana przez notariusza, bo chodziło tu o przypadek podwyższenia
kapitału zakładowego na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki (art.
255 § 1 k.h.), oraz aprobować możliwość złożenia przez dotychczasowego
wspólnika oświadczenia o objęciu podwyższonego kapitału zakładowego w formie
pisemnej (jak przyjęto w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 11 września
1991 r., I CZ 12/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 140), to i tak nie ma podstaw do
uznania, że pozwany zobowiązał się skutecznie ustanowić użytkowanie na
nieruchomości. Zgodnie bowiem z art. 245 § 2 zdanie drugie k.c. w związku z art.
73 § 2 k.c., nieodzowną przesłanką zaciągnięcia zobowiązania do ustanowienia
użytkowania na nieruchomości jest złożenie przez właściciela nieruchomości
oświadczenia w formie aktu notarialnego.
Brzmienie art. 245 § 2 zdanie drugie k.c., mówiącego, że forma aktu
notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który ustanawia
ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, mogłoby wprawdzie skłaniać do
opowiedzenia się za tym, że przepis ten dotyczy tylko oświadczenia właściciela o
ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego, jednak przytoczone dalej
argumenty przemawiają za odniesieniem tego przepisu również do oświadczenia
właściciela skierowanego na zobowiązanie się do ustanowienia użytkowania na
nieruchomości.
W razie opowiedzenia się za tym, że art. 245 § 2 zdanie drugie k.c. dotyczy
tylko oświadczenia właściciela o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego, w
kwestii formy oświadczenia właściciela zobowiązującego się do ustanowienia
użytkowania na nieruchomości nasuwałyby się dwa rozwiązania. Według jednego,
miałaby tu odpowiednie zastosowanie, na zasadzie odesłania zawartego w art. 245
§ 1 k.c., norma art. 158 zdanie pierwsze k.c., zastrzegająca formę aktu notarialnego
dla oświadczeń obu stron. Rozwiązanie to szłoby jednak za daleko, wymagałoby
bowiem dla zaciągnięcia zobowiązania do ustanowienia ograniczonego prawa
rzeczowego na nieruchomości surowszej formy niż wymagana dla samego
ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości. Natomiast
według drugiego rozwiązania, wyjątek, o którym mowa, w art. 245 § 2 zdanie drugie
k.c., uchylałby formę wymaganą przez art. 158 k.c. nie tylko w odniesieniu do
oświadczenia nabywcy ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, ale
także w odniesieniu do całej umowy zobowiązującej do ustanowienia
ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości. To rozwiązanie jest nie do
pogodzenia z przyjętym w art. 245 § 1 k.c. odesłaniem do wyrażonej w art. 155 § 1
k.c. konstrukcji umowy o podwójnym skutku. Przyjęcie, że umowa zobowiązująca
do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego jednocześnie ustanawia to
prawo, zakłada zachowanie przy zawieraniu tej umowy formy wymaganej pod
rygorem nieważności dla ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.
Akceptacja tego rozwiązania prowadziłaby do niespójności w obrębie systemu
prawa cywilnego, z jednej bowiem strony umowa przedwstępna nie zawarta w
formie wymaganej pod rygorem nieważności dla umowy przyrzeczonej wywierałaby
tylko tzw. skutek słabszy (art. 390 § 1 k.c.), z drugiej zaś umowa zobowiązująca do
ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie zawarta w
formie wymaganej dla ustanowienia takiego prawa umożliwiałaby dochodzenie jego
ustanowienia na drodze sądowej lub odszkodowania za niewykonanie tej umowy na
zasadach ogólnych.
W świetle poczynionych uwag, właściwa interpretacja art. 245 § 2 zdanie
drugie k.c. prowadzi do uznania, że w zastrzeżonej w tym przepisie formie pod
rygorem nieważności powinno być złożone nie tylko oświadczenie właściciela
o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, ale także jego
oświadczenie o zobowiązaniu się do ustanowienia tego prawa.
Wobec braku podstaw do przyjęcia, że pozwany zaciągnął skutecznie
zobowiązanie, na które powołuje się strona powodowa, zbyteczne było rozważanie
zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie wspomnianego
zobowiązania.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.