Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 czerwca 2000 r., III CZP 15/00
Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Barbara Myszka, Tadeusz Żyznowski
Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka w sprawie z powództwa Włodzimierza Ł. przeciwko Wiesławie Ł. i
Magdalenie W. o eksmisję, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28
czerwca 2000 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Warszawie postanowieniem z dnia 27 marca 2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art.
390 k.p.c.:
„Czy emerytowi wojskowemu, który zachował uprawnienie do kwatery stałej
przydzielonej mu w trakcie trwania małżeństwa – przy uwzględnieniu małżonka i
domownika przy ustalaniu przysługującej powierzchni mieszkalnej – służy
roszczenie o eksmisję byłego małżonka z tej kwatery w oparciu o stosowane per
analogiam przepisy art. 690 k.c. w związku z art. 222 § 1 k.c., czy też art. 718 § 1 w
związku z art. 715 k.c., bądź art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie
lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 105, poz. 509 ze zm.), o
ile kwatera stała nie jest położona w budynku, o którym mowa w art. 55 ust. 2 pkt 1-
3 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm.)?”
podjął następującą uchwałę:
W sprawie z powództwa rozwiedzionego małżonka, który zachował
uprawnienie do osobnej kwatery stałej na podstawie art. 23 ust. 4 ustawy z
dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm.), o eksmisję jego współmałżonka z tej
kwatery, stosuje się odpowiednio art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o
najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. 1998 r. Nr 120,
poz. 787 ze zm.).
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
wynikło na tle następującego stanu faktycznego:
Decyzją właściwego organu wojskowego z dnia 14 maja 1980 r.
Włodzimierzowi Ł. – wówczas żołnierzowi zawodowemu – przyznana została
osobna kwatera stała. Powierzchnię mieszkalną tej kwatery ustalono z
uwzględnieniem dwóch członków rodziny żołnierza: jego żony Wiesławy i
podopiecznej Magdaleny W. Małżeństwo Włodzimierza i Wiesławy Ł. zostało
rozwiązane wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 1997 r.
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa decyzją z dnia 25 lutego 2000 r. stwierdziła, że
Włodzimierz Ł. – obecnie emeryt wojskowy – zachował uprawnienie do przyznanej
mu kwatery. Tymczasem wyrokiem z dnia 5 listopada 1999 r. Sąd Rejonowy dla
Warszawy Pragi uwzględnił powództwo Włodzimierza Ł. i orzekł eksmisję Wiesławy
Ł. i Magdaleny W., przy czym jako podstawę tego rozstrzygnięcia wskazał przepisy
art. 690 i 222 k.c.
W toku rozpoznawania apelacji pozwanych Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły
się poważne wątpliwości prawne, które wyraził w przedstawionym na wstępie
pytaniu. W uzasadnieniu zaś tego pytania Sąd dał wyraz przekonaniu, że
uprawnienie rozwiedzionego małżonka do korzystania z kwatery wojskowej,
przyznanej drugiemu z rozwiedzionych małżonków wywodzi się ze stosunku
rodzinnego, a ewentualne spory na tym tle mają charakter cywilnoprawny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W przedstawionym zagadnieniu prawnym wyrażono wątpliwość jedynie co do
podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy uznał bowiem, że roszczenie
rozwiedzionego emeryta wojskowego, który zachował prawo do osobnej kwatery
stałej, skierowane przeciwko byłemu małżonkowi i innej osobie, zamieszkałym w
kwaterze, podlega rozpoznaniu przed sądem powszechnym.
Tym samym Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu Najwyższego
wyrażonego w uchwale z dnia 9 listopada 1987 r., III CZP 62/87 (OSNCP 1989, nr
4, poz. 61) w części odnoszącej się do sytuacji rozwiedzionego małżonka, który
zajmował wspólnie osobną kwaterę stałą przydzieloną jego współmałżonkowi jako
żołnierzowi zawodowemu. W powołanej uchwale Sąd Najwyższy wyraził
zapatrywanie, że „żądanie rozwiedzionego małżonka eksmisji współmałżonka z
zajmowanej wspólnie osobnej kwatery stałej, przydzielonej temu małżonkowi jako
żołnierzowi zawodowemu (…), nie podlega rozpoznaniu w drodze sądowej”.
Zapatrywanie to miało oparcie w obowiązującym wówczas stanie prawnym w
zakresie uprawnień do zajmowania kwatery przez członków rodziny żołnierza
zawodowego. Stosownie bowiem do treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 maja
1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (jedn. tekst: Dz.U. 1992 r., Nr 5, poz. 19), w
razie rozwiązania przez rozwód związku małżeńskiego żołnierza zawodowego,
zajmującego osobną kwaterę stałą, rozwiedzeni małżonkowie zachowywali prawo
do zamieszkiwania w dotychczasowej kwaterze do czasu przekwaterowania.
Przekwaterowania zaś obowiązany był dokonać wojskowy organ kwaterunkowy na
wniosek rozwiedzionych małżonków (ust. 2 art. 18). W wypadkach wyjątkowych, w
szczególności gdy jeden z rozwiedzionych małżonków swym nagannym
postępowaniem uniemożliwiał wspólne zamieszkiwanie, przekwaterowanie
(zamiana kwatery na osobną kwaterę i lokal zamienny) mogło nastąpić na wniosek
jednego z małżonków. Z takiego uregulowania wynika przede wszystkim to, że
uprawnienie małżonka żołnierza zawodowego, podobnie jak i innych członków jego
rodziny, do mieszkania w przyznanej żołnierzowi kwaterze, nie było ich
uprawnieniem samoistnym, lecz zależnym (pochodnym). Płynie stąd wniosek, że
ani małżonka żołnierza zawodowego, ani też innych członków jego rodziny nie
łączył z wojskowym organem kwaterunkowym (Skarbem Państwa) stosunek
administracyjnoprawny. Uprawnienie tych osób do korzystania z kwatery było
następstwem pozostawania ich w stosunku rodzinnym z żołnierzem zawodowym,
co nadawało temu uprawnieniu charakter cywilnoprawny.
W odniesieniu do rozwiedzionego małżonka żołnierza zawodowego,
odmiennie niż to miało miejsce wobec innych członków rodziny żołnierza, cytowana
ustawa oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze (zob. zarządzenie
Ministra Obrony Narodowej nr 31/MON z dnia 30 czerwca 1976 r. w sprawie
przydzielania, zwalniania i remontów osobnych kwater stałych… (jedn. tekst:
Dziennik Rozkazów MON 1984 r., poz. 16) zawierały postanowienia określające
tryb opróżniania kwater przez rozwiedzionych małżonków, którzy utracili prawo ich
zajmowania w okolicznościach wskazanych w art. 18 ust. 2 i 3 powołanej ustawy.
Jeżeli wobec tego przydzielanie rozwiedzionym małżonkom lokali zamiennych
leżało w gestii wojskowych organów kwaterunkowych, to logiczny jest wniosek, że
w zakresie właściwości tych organów mieściło się także nakazywanie
rozwiedzionym małżonkom zwolnienia dotychczas zajmowanych kwater.
Ustawa z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm.) nie zawiera odpowiednika
art. 18 ust. 2, 3 i 5 uchylonej ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych, jeżeli kwatera
nie należy do kategorii tych, o których mowa w art. 55 ust. 2 pkt 1-3 ustawy, czyli
znajdujących się w budynkach położonych na wojskowych terenach zamkniętych,
przeznaczonych, na podstawie decyzji dyrektora oddziału terenowego Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej, na zakwaterowanie całości lub części kadry określonej
jednostki wojskowej, oraz do kategorii lokali funkcyjnych.
Poza szczególnymi sytuacjami przewidzianymi w ust. 4 i 5 art. 28, ustawa z
dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
wyłącza ingerencję organu wojskowego w sferę uprawnień rozwiedzionego
małżonka do korzystania z kwatery przydzielonej jego byłemu współmałżonkowi
jako żołnierzowi zawodowemu. Konsekwentnie, takiej ingerencji nie przewiduje
także rozporządzenie wykonawcze Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 maja
1996 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 65, poz. 320). Tymczasem nie może
być wątpliwości, że chodzi tu o lokale mieszkalne będące w dyspozycji Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej, o jakich mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o
najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. 1998, Nr
120, poz. 787 ze zm. – dalej „u.naj.lok”). Art. 21 ust. 2 ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej definiuje bowiem kwaterę jako samodzielny
lokal mieszkalny. Powierzone zaś Wojskowej Agencji Mieszkaniowej lokale w myśl
art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej mogą być przeznaczone m.in. na stałe zakwaterowanie żołnierzy
zawodowych. Uprawnionymi do korzystania z kwatery przyznanej żołnierzowi
zawodowemu są także członkowie jego rodziny, których uwzględnia się przy
ustalaniu powierzchni mieszkalnej kwatery (art. 26 ust. 2). Szczególne
uregulowanie sytuacji małżonka żołnierza zawodowego (art. 28 ust. 1) sprawia, że
jego uprawnienie nie gaśnie z chwilą ustania małżeństwa, podobnie jak to ma
miejsce na tle stosunków najmu. Oznacza to, że utrata tego uprawnienia może
nastąpić tylko w warunkach art. 33 ust. 3 u.naj.lok., stosowanego odpowiednio.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.