Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 sierpnia 2000 r.
I PKN 766/99
Z przepisu art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gmin-
nych (Dz.U. Nr 123, poz. 779) nie wynika, że komendanta straży zatrudnia się na
podstawie powołania, gdyż nie jest to przepis odrębny w rozumieniu art. 68 KP.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 sierpnia 2000 r. sprawy z powódz-
twa Romana S. przeciwko Urzędowi Miasta K. o odszkodowanie, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Kielcach z dnia 20 września 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 11 lutego 1999 r. odda-
lił powództwo Romana S. skierowane przeciwko Urzędowi Miasta K. o ustalenie, że
stosunek pracy zawarty przez Prezydenta Miasta K. z powodem w dniu 1 grudnia
1992 r. na podstawie mianowania nie uległ rozwiązaniu, a odwołanie powoda ze sta-
nowiska Komendanta Straży Miejskiej przez Zarząd Miasta uchwałą z dnia 26 listo-
pada 1998 r. jest bezskuteczne.
Sąd ten ustalił, że powód został mianowany na stanowisko Komendanta
Straży Miejskiej w K. 1 grudnia 1992 r. przez Prezydenta Miasta K. Podstawą mia-
nowania był § 15 statutu Straży Miejskiej z 14 lutego 1991 r. stanowiący, że Komen-
danta Straży Miejskiej mianuje Prezydent Miasta. Ze statutu wynikało również, że
straż miejska jest jednostką budżetową utworzoną na podstawie zarządzenia prezy-
denta miasta. Uchwałą Rady Miejskiej z 25 września 1997 r. został nadany nowy
2
statut straży miejskiej. Zgodnie z jego § 9 komendanta straży zatrudnia i zwalnia Za-
rząd Miasta. Zarząd Miasta 26 listopada 1998 r. podjął uchwałę o odwołaniu powoda
ze stanowiska Komendanta Straży Miejskiej w K. Pismo w tej sprawie, jakie otrzymał
powód, zawierało informację, że odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem
umowy o pracę ze skutkiem rozwiązującym na 28 lutego 1999 r.
W ocenie Sądu Pracy powód był zatrudniony na podstawie powołania, a nie
był mianowanym pracownikiem samorządowym. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz.U. Nr 123, poz. 779)
strażą kieruje komendant powoływany i odwoływany przez zarząd gminy po zasięg-
nięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Zatem z
dniem wejścia w życie tej ustawy (1 stycznia 1998 r.) stosunek pracy powoda z mocy
prawa przekształcił się w stosunek pracy z powołania. Natomiast w art. 2 ustawy o
pracownikach samorządowych zawarte zostało enumeratywne wyliczenie stanowisk,
na których zatrudnia się pracowników na podstawie mianowania, a wśród nich nie
ma stanowiska komendanta straży.
Wyrok ten zaskarżył powód, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Kielcach wyrokiem z dnia 20 września 1999 r. oddalił jego apelację, w
której domagał się on zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji i zasądzenia odszko-
dowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Sąd Okręgowy uznał, że
powód nie był pracownikiem samorządowym, a więc nie ma do niego zastosowania
pragmatyka dotycząca pracowników samorządowych. Mianowanie powoda „odbyło
się” na innej podstawie: na podstawie §15 statutu Straży Miejskiej. Zdaniem Sądu
drugiej instancji, zatrudniając powoda na podstawie mianowania popełniono błąd,
gdyż jako kierownik zakładu pracy powinien on być zatrudniony na podstawie powo-
łania. Zastosowana podstawa nawiązania stosunku pracy jako korzystniejsza dla
pracownika wiązała jednak strony. Uchwała Rady Miejskiej z 25 września 1997 r,
którą nadany został straży nowy statut – w opinii Sądu Okręgowego – dokonała
zmiany „sposobu zatrudnienia powoda w ten sposób, że od dnia jej obowiązywania
powód stał się pracownikiem zatrudnionym na podstawie powołania. Postanowień tej
uchwały powód nie zaskarżył i wobec tego stała się ona względem powoda obowią-
zująca mimo niezachowania trybu wypowiedzenia warunków zatrudnienia.” Odwoła-
nie powoda ocenione zostało jako prawidłowe „pod względem formalnym”.
Od tego wyroku powód wniósł kasację, podnosząc zarzut naruszenia prawa
materialnego: art. 3 KC w związku z art. 5 i 300 KP polegającego na przyjęciu, że
3
stosunek pracy na podstawie mianowania, nawiązany z powodem jako komendan-
tem Straży Gminnej 1 grudnia 1992 r. przekształcił się z mocy samego prawa w sto-
sunek pracy na podstawie powołania w chwili wejścia w życie nowego statutu Straży
Miejskiej w brzmieniu nadanym uchwałą Rady Miejskiej w K. z dnia 27 września
1997 r., podczas gdy zastosowanie w takiej sytuacji przepisów nowego statutu do
stosunku pracy powstałego przed jego wejściem w życie narusza zasadę niedziała-
nia prawa wstecz, a także art. 68 § 1 KP poprzez jego niezastosowanie polegające
na przyjęciu, że uchwała Rady Miejskiej – statut Straży Gminnej z 27 września 1997
r. - może stanowić podstawę do nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania,
podczas gdy w dacie podejmowania tej uchwały nie było przepisów ustawy ani też
przepisów wydanych na podstawie art. 298 KP, które określałyby możliwość nawią-
zania stosunku pracy z komendantem straży miejskiej na podstawie powołania. Po-
wód zarzucił też naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na wynik
sprawy poprzez uznanie apelacji za bezzasadną (art. 385 KPC), pomimo nierozpoz-
nania istoty sprawy (art. 378 § 2 KPC), polegające w szczególności na nieodniesie-
niu się przez Sąd odwoławczy do zarzutów apelacji i nieustosunkowaniu się do tych
zarzutów w uzasadnieniu wyroku. Kasacja zawiera wniosek o zmianę zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 11
lutego 1999 r. poprzez uznanie, iż rozwiązanie stosunku pracy z powodem nastąpiło
z naruszeniem przepisów prawa i zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania w
wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia i zasądzenie kosztów procesu, ewen-
tualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w Kielcach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Uzasadniony jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 68 KP. Kluczową kwestią w
rozpoznawanej sprawie było ustalenie podstawy zatrudnienia powoda. Od tego, czy
był on zatrudniony na podstawie mianowania, czy też na podstawie powołania zależy
ocena zgodności z prawem podjętych przez pracodawcę działań zmierzających do
rozwiązania łączącego strony stosunku pracy.
Nie było sporne, że powód został zatrudniony na podstawie mianowania.
Wbrew opinii Sądu Okręgowego nie popełniono przy tym błędu polegającego na za-
4
stosowaniu niewłaściwej podstawy zatrudnienia. W dacie mianowania straże miejskie
działały na podstawie rozdziału 4 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. Nr
30, poz. 179 ze zm.). Zgodnie z art. 23 ust. 1 tej ustawy, burmistrzowie i prezydenci
miast mogli tworzyć (w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych) umunduro-
wane straże miejskie. Szczegółowy zakres zadań, obowiązków i uprawnień straży
miejskich, a także ich strukturę, umundurowanie, dystynkcje i uzbrojenie określać
miał statut nadawany przez burmistrza lub prezydenta miasta w porozumieniu z Mini-
strem Spraw Wewnętrznych. Straż miejska była jednostką organizacyjną gminy (mia-
sta). Kierownik gminnej jednostki organizacyjnej, zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) był
zatrudniany na podstawie mianowania, jeżeli statut tak stanowił, a tak, co wynika z
niezakwestionowanych ustaleń, było w przypadku powoda. Przepis ten miał pierw-
szeństwo w stosowaniu przed art. 68 § 1 KP w ówczesnym brzmieniu, w myśl które-
go kierownicy zakładów pracy byli zatrudniani na podstawie powołania. Wynika to z
art. 31 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, zgodnie z którym Kodeks
pracy ma zastosowanie tylko w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie. W za-
skarżonym wyroku Sąd przyjął, że powód został zatrudniony na podstawie mianowa-
nia, jednakże posłużył się przy tym regułą z art. 18 § 1 KP, uznając (skądinąd słusz-
nie), że zastosowana podstawa zatrudnienia była dla powoda bardziej korzystna.
Takie rozumowanie nie było jednakże potrzebne.
Sąd Okręgowy popadając w sprzeczność, z jednej strony stwierdził, że powód
nie był pracownikiem samorządowym, a z drugiej strony ustalił, że był on pracowni-
kiem Urzędu Miasta, a uchwałą „tego Urzędu” mogła zostać dokonana zmiana pods-
tawy zatrudnienia. W myśl przepisów art. 32 i 33 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
strażach gminnych (Dz.U. Nr 123, poz. 779) do strażników w zakresie nieuregulowa-
nym w tej ustawie, a do pozostałych pracowników w całości, stosuje się przepisy
ustawy o pracownikach samorządowych. Ustawa nie reguluje podstawy zatrudnienia
strażników. Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy straż jest jednostką organizacyjną
gminy. Strażą kieruje komendant powoływany i odwoływany przez zarząd gminy po
zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji (art. 7
ust. 1). Przełożonym komendanta jest – w myśl art. 7 ust. 2 - wójt, burmistrz (prezy-
dent miasta). Z treści art. 7 ust. 1 nie można wyprowadzać wniosku na temat pod-
stawy zatrudnienia komendanta straży miejskiej. Przede wszystkim nie należy przy-
wiązywać nadmiernej wagi do określenia „powoływany i odwoływany” użytego w tym
5
przepisie. Określenia te nie są używane konsekwentnie i nie zawsze świadczą o
wskazaniu na podstawę zatrudnienia. Tradycyjnie używane były i są dla określenia
powierzenia pewnej istotnej funkcji, zwłaszcza takiej, której pełnienie wiąże się ze
szczególnymi uprawnieniami, na przykład z kompetencją do wydawania decyzji ad-
ministracyjnych. W tym sensie używane określenie „powołanie” oznacza raczej to, co
można nazwać inwestyturą. Warto w tym miejscu przypomnieć, że wszak również w
odniesieniu do sędziów ustawodawca posługuje się tym tradycyjnym zwrotem (art.
51 § 1 usp), a przecież nikt nie twierdzi, że sędziowie są zatrudniani na podstawie
powołania w rozumieniu art. 68 KP. Na podobne rozumienie powołania w Kodeksie
handlowym zwracał uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 października 1994 r. I
PZP 2/94 (OSNAPiUS 1994 nr 11, poz. 174) . Ponadto warto podkreślić, że przepis
art. 7 ust. 1 ustawy o strażach gminnych ma wyraźnie charakter normy określającej
istotny element organizacji straży (osobę kierującą) oraz kompetencję organu upraw-
nionego do powierzenia funkcji komendanta straży. Trudno z jego brzmienia odczy-
tać intencję uregulowania podstawy zatrudnienia komendanta w rozumieniu art. 68 §
1 KP. Tak więc również po wejściu w życie ustawy o strażach gminnych ich komen-
danci mogą być zatrudnieni na podstawie mianowania, jeżeli statut gminy przewiduje
taką podstawę zatrudnienia kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, co
jednakże nie zostało w sprawie ustalone. Natomiast w § 9 nowego regulaminu straży
nazwanego statutem określono jedynie organ zatrudniający i zwalniający Komen-
danta, a nie podstawę zatrudnienia. Niezależnie od tego nie można zaakceptować
stanowiska Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym stosunek pracy z mianowania
przekształciłby się w „z mocy prawa” w stosunek z powołania, tylko dlatego, że
wszedł w życie przepis przewidujący - zdaniem Sądu - taką podstawę nawiązania
stosunku pracy. Ustawa musiałaby zawierać specjalną, wyraźną regulację dotyczącą
przekształceń dotychczas istniejących stosunków pracy, której nie ma w ustawie o
strażach gminnych. Niesłuszny jest też pogląd Sądu drugiej instancji, w myśl którego
do takiego przekształcenia mogłoby dojść w drodze uchwały Rady Miejskiej, którą
nadano straży statut , a w nim jakoby ustalono, że komendant zatrudniany ma być na
podstawie powołania. Samo nadanie statutu w drodze uchwały Rady Miejskiej nie
może spowodować takiej zmiany w podstawie zatrudnienia. Nie może przekształcić
stosunku pracy z mianowania w stosunek pracy z powołania. Niezależnie od tego
nieuprawnione jest wyprowadzenie wniosku przez Sąd Okręgowy o zatrudnieniu ko-
6
mendanta w drodze powołania z przepisu § 9 statutu straży, z którego wynika jedy-
nie, że osobę tę zatrudnia i zwalnia Zarząd Miasta
Konkludując należy stwierdzić, że powód był zatrudniony na podstawie mia-
nowania, a zatem zaskarżony wyrok, w którym przyjęto jego zatrudnienie na podsta-
wie powołania, narusza art. 68 § 1 KP. Pozostałe zarzuty kasacji nie są słuszne.
Problem niedziałania prawa wstecz nie dotyczył rozpoznawanej sprawy. Natomiast
wbrew zarzutom kasacji Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy i nie naruszył wska-
zanych w kasacji przepisów postępowania, tym bardziej w stopniu wpływającym na
wynik sprawy.
Wobec powyższego, Sąd Najwyższy uwzględniwszy kasację, orzekł jak w
sentencji na podstawie art. 393 13
§ 1 KPC.
========================================