Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 września 2000 r.
II UKN 711/99
Podstawę ustalenia wysokości renty rodzinnej jest tylko jedno z przysłu-
gujących zmarłemu świadczeń - emerytura lub renta wypadkowa (art. 12 ust. 1 i
3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 września 2000 r. sprawy z wniosku
Heleny M.-Ż. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
wysokość renty rodzinnej, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 czerwca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 19 grudnia 1997 r. Zakład Kolejowych Emerytur i Rent w W.
przyznał wnioskodawczyni Helenie M.-Ż. prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu
Witoldzie Ż. i ustalił wysokość świadczenia w kwocie 803, 70 zł miesięcznie stano-
wiącej 85% emerytury zmarłego.
Od tej decyzji wniosła odwołanie wnioskodawczyni zarzucając, że renta ro-
dzinna powinna wynosić 85% świadczeń przysługujących jej mężowi to jest emerytu-
ry i połowy renty wypadkowej.
Wyrokiem z dnia 8 października 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że zmarły w
dniu 29 listopada 1997 r. mąż wnioskodawczyni miał ustalone prawo do emerytury
kolejowej i prawo do renty inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej. Do daty śmierci
pobierał pełną emeryturę i połowę renty. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17
2
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) renta rodzinna
dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmar-
łemu. Świadczeniem tym jest zgodnie z art. 12 ust. 3 kwota emerytury lub renty inwa-
lidzkiej bez dodatku pielęgnacyjnego. Wykładnia językowa tych przepisów prowadzi
do wniosku, że za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, należy uznać
kwotę emerytury lub renty w zależności od tego, które ze świadczeń zmarły pobierał.
Ponieważ mąż wnioskodawczyni pobierał w całości emeryturę jako świadczenie ko-
rzystniejsze, renta rodzinna przysługuje w wysokości 85% emerytury.
Apelacja wnioskodawczyni od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 2
czerwca 1999 r. [...]. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd prawny Sądu pierwszej instan-
cji stwierdzając, że powołane w zaskarżonym wyroku przepisy wykluczają możliwość
przyjmowania jako podstawy obliczenia wysokości renty rodzinnej wysokości świad-
czeń pobieranych przy ich dopuszczalnym zbiegu przez osobę, po której następuje
przyznanie prawa do renty rodzinnej.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni wskazując jako podstawę ka-
sacji naruszenie prawa materialnego przez błędną interpretację przepisów art. 12
ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent,
o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, art. 24 ust. 1
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) w
związku z art. 23 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
oraz przez niezastosowanie przepisu art. 12 ust. 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 90, poz.
416 ze zm.). W uzasadnieniu kasacji wnioskodawczyni zarzuciła, że wskazane prze-
pisy nakazują odmienne rozumienie pojęcia „świadczenie przysługujące zmarłemu”
niż uczynił to Sąd Apelacyjny. Świadczeniem tym jest emerytura kolejowa powięk-
szona o połowę renty. Powołane przepisy nie zezwalają na pobieranie emerytury i
renty równocześnie. Zmarły mógł pobierać tylko jedno świadczenie, a była nim eme-
rytura zwiększona o połowę renty inwalidzkiej. Świadczenie przysługujące zmarłemu
ustala się bez uwzględnienia dodatków do emerytury lub renty, natomiast uwzględ-
nianie zwiększenia emerytury nie jest wyłączone. Definicja emerytury została wska-
3
zana w przepisie art. 12 ust. 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,
który to przepis stanowi, że przez emeryturę i rentę rozumie się łączną kwotę świad-
czeń emerytalnych i rentowych ze wzrostami i dodatkami z wyłączeniem dodatków
rodzinnych, pielęgnacyjnych i dodatków dla sierot zupełnych. Renta rodzinna po-
winna wynosić 85% całego świadczenia pobieranego przez męża wnioskodawcy, co
stanowi kwotę 1.292,41 zł. W związku z tymi zarzutami wnioskodawczyni wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zachodzi zarzucane w kasacji naruszenie prawa materialnego. Zasady
ustalania wysokości renty rodzinnej zostały uregulowane w przepisie art. 12 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw. Zasady te są jednakowe do rent ro-
dzinnych po osobach będących w chwili śmierci pracownikami, osobami nie pozo-
stającymi w zatrudnieniu lecz spełniającymi warunki do uzyskania prawa do emerytu-
ry lub renty i osobami będącymi emerytami lub rencistami. Zgodnie z art. 12 ust. 1
renta rodzinna stanowi określony procent świadczenia, które przysługiwałoby zmar-
łemu, a na podstawie art. 12 ust. 3 za kwotę tego świadczenia uważa się kwotę eme-
rytury lub renty inwalidzkiej bez uwzględnienia dodatków, o których mowa w art. 21.
W stosunku do osób, które w chwili śmierci spełniły warunki wymagane do uzyskania
prawa do emerytury (wymagany wiek i okres zatrudnienia) lub były już emerytami,
kwotą przysługującego im świadczenia jest kwota emerytury obliczonej na zasadach
określonych w art. 10 powołanej ustawy lub należnej zgodnie z wcześniej przyzna-
nym prawem. W stosunku do osób, które warunków wymaganych do emerytury nie
spełniły, kwotą przysługującego im świadczenia jest kwota renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy. W stosunku do pracowników lub innych osób spełniających
warunki do obu świadczeń kwotą przysługującego świadczenia, od której oblicza się
rentę rodzinną jest kwota jednego z tych świadczeń. W takim przypadku rentę ro-
dzinną oblicza się w określonym procencie od emerytury lub od renty z tytułu nie-
zdolności do pracy, a nie od obu tych świadczeń.
To stanowisko nie jest w kasacji kwestionowane, zarzuca się natomiast, że
mężowi wnioskodawczyni przysługiwało jedno świadczenie stanowiące sumę eme-
4
rytury i połowy renty z tytułu choroby zawodowej. Taki pogląd nie znajduje żadnego
uzasadnienia. Mąż wnioskodawczyni nabył bowiem przed śmiercią prawo do dwóch
świadczeń. Jednym z nich było prawo do zaopatrzenia emerytalnego z tytułu osią-
gnięcia wymaganego wieku i posiadania wymaganego okresu opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne. Drugim było prawo do renty przyznane na podstawie
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych. Świadczenia przyznane na dwóch różnych podstawach praw-
nych przysługiwały mu niezależnie od siebie. Istniały jedynie ograniczenia w wypłacie
dwóch pełnych świadczeń określone w art. 24 ust. 1 ustawy wypadkowej. Przepis ten
stanowi, że osobie uprawnionej do renty wypadkowej i emerytury na mocy innych
przepisów wypłaca się jedno pełne świadczenie i połowę drugiego. Ograniczenie
dotyczy wyłącznie wypłaty świadczeń nie pozbawia się natomiast uprawnionego
prawa do żadnego z nabytych świadczeń. Uprawniony pobierający pełną emeryturę i
połowę renty mógł w każdym czasie zgłosić żądanie wypłacania mu pełnej renty i
połowy emerytury, gdyż powołany przepis daje mu w tym zakresie prawo wyboru.
Wobec takiej treści omawianego przepisu wypłacana mężowi wnioskodaw-
czyni połowa renty wypadkowej nie jest zwiększeniem emerytury, jak się twierdzi w
kasacji, lecz jest realizacją prawa do innego, niezależnego od emerytury świadcze-
nia. Przepis art. 12 ust. 1 i 3 przewiduje ustalenie wysokości renty rodzinnej od jed-
nego świadczenia przysługującego zmarłemu - emerytury lub renty - zatem w przy-
padku, gdy osoba zmarła miała ustalone obok prawa do emerytury prawo do renty
wypadkowej, rentę rodzinną po niej ustala się w określonym procencie od jednego z
przysługujących jej świadczeń. W przypadku wnioskodawczyni organ rentowy ustalił
rentę rodzinną w wysokości 85% emerytury zmarłego męża, gdyż zgodnie z jego
wyborem to świadczenie było mu wypłacane w pełnej wysokości. Nie pozbawia to
wnioskodawczyni prawa do dokonania innego wyboru i żądania ustalenia renty ro-
dzinnej w wysokości 85% renty wypadkowej męża.
Nie jest uzasadnione powoływanie się na przepis art. 12 ust. 7 ustawy z dnia
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 90, poz. 416 ze zm.). Przepis ten wymienia dochody z tytułu świadczeń z
ubezpieczenia społecznego podlegające opodatkowaniu podatkiem od osób fizycz-
nych i dochody, które są z takiego opodatkowania wyłączone. Dotyczy on świadczeń,
które są wypłacane czyli zostały uprzednio ustalone. Nie może więc mieć zastoso-
wania ani wprost ani pomocniczo przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości.
5
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================