Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 października 2000 r., I CKN 287/00
Fakt prowadzenia działalności społecznie użytecznej przez posiadacza
nieruchomości nie przesądza uznania zgłoszonego przez użytkownika
wieczystego żądania jej wydania za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 5 k.c.).
Przewodniczący: Sędzia SN Marian Kocon
Sędziowie SN: Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca), Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 3 października 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Kółka Rolniczego w L. przeciwko Skarbowi Państwa,
Zasadniczej Szkole Rolniczej w L. o wydanie nieruchomości, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 24 kwietnia
1998 r.,
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Kółko Rolnicze w L. wystąpiło przeciwko Skarbowi Państwa, Zasadniczej
Szkole Rolniczej w L. z żądaniem wydania nieruchomości, na której zostało
ustanowione na rzecz powoda użytkowanie wieczyste.
Sąd Wojewódzki w Rzeszowie wyrokiem z dnia 11 lipca 1994 r. oddalił
powództwo wskazując, że żądanie powodowego Kółka pozostaje w sprzeczności z
art. 5 k.c. Na nieruchomości, której wydania domaga się strona powodowa, istnieje
bowiem szkoła kształcąca kadry dla rolnictwa.
W wyniku rewizji powoda Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 kwietnia 1998 r.
zmienił zaskarżone orzeczenie i nakazał stronie pozwanej wydać nieruchomość.
Sąd ten wskazał, że skoro podejmowane przez stronę pozwaną starania o
uchylenie decyzji stanowiącej podstawę ustanowienia użytkowania wieczystego i
odebrania nieruchomości nie odniosły skutku, stronie powodowej nadal przysługuje
prawo użytkowania wieczystego do działki o powierzchni 0,2077 ha. Powód, jako
użytkownik wieczysty tej działki, który wybudował na niej określone obiekty,
powinien mieć możliwość korzystania ze swojego prawa. Jego żądanie, aby
pozwany ustąpił z zajmowanej nieruchomości, pozostaje w zgodzie z art. 233 k.c.,
prawo użytkowania wieczystego podlega bowiem takiej samej ochronie jak prawo
własności. W sprawie nie występuje przy tym sprzeczność żądania powodowego
Kółka Rolniczego z zasadami współżycia społecznego. Zastosowanie art. 5 k.c. nie
może unicestwić prawa strony powodowej do korzystania ze spornej
nieruchomości, a przepis ten mógłby ewentualnie zapewnić ochronę nietrwałą, ze
względu na potrzeby istniejące w danych okolicznościach. Skoro jednak strona
pozwana nie uczyniła od 1992 r. nic w kierunku polubownego załatwienia sporu ani
w kierunku uzyskania innych budynków dla dalszego prowadzenia szkoły, także po
zapadnięciu w 1997 r. wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego ostatecznie
przesądzającego przysługiwanie prawa wieczystego użytkowania stronie
powodowej, nie może powoływać się na zasady współżycia społecznego.
Przekonywające jest stanowisko powoda, że upłynął już wystarczająco długi czas,
w którym strona pozwana powinna była zadbać o własne interesy, ale nie kosztem
powoda, i poczynić starania, aby zapewnić sobie odpowiednią siedzibę w innym
pomieszczeniu.
Kasacja strony pozwanej oparta została na obu podstawach kasacyjnych
wymienionych w art. 3931
k.p.c. W ramach pierwszej podstawy wskazano
naruszenie art. 5 i 233 k.c. – przez błędną wykładnię. W ramach drugiej podstawy
podniesiono naruszenie art. 320 k.p.c., gdyż – zdaniem skarżącego – Sąd powinien
był zastosować ten przepis z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w kasacji w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art.
3931
pkt 2 k.p.c.) ograniczają się do zarzutu niezastosowania art. 320 k.p.c.
Oznacza to, że skarżący nie kwestionuje stanu faktycznego ustalonego
w rozpoznawanej sprawie. Stan ten zaś jest taki, że powodowemu Kółku
Rolniczemu przysługuje prawo użytkowania wieczystego do nieruchomości, której
wydania żąda. Strona pozwana zaś nie legitymuje się uprawnieniem do korzystania
z tej nieruchomości skutecznym wobec użytkownika wieczystego. Zatem żądanie
wydania nieruchomości znajduje uzasadnienie w obowiązujących przepisach.
Należy mieć na względzie, że prawo użytkowania wieczystego podlega
ochronie takiej, jak prawo własności. Wprawdzie w przepisach art. 232-243 k.c. nie
znalazło się wyraźne odesłanie do przepisów chroniących własność, ale możliwość
zastosowania tych przepisów, a w szczególności art. 222 k.c., nie budzi żadnych
wątpliwości. Wynika to z ukształtowania w art. 233 k.c. treści prawa użytkowania
wieczystego analogicznie jak treści prawa własności w art. 140 k.c. Zarówno
właściciel, jak i użytkownik wieczysty wykonują swoje prawo „z wyłączeniem innych
osób”. Oznacza to, że w stosunku do osoby posiadającej nieruchomość bez tytułu
prawnego skutecznego względem użytkownika wieczystego, może on realizować
przysługujące mu roszczenie windykacyjne.
Dokonanie oceny, czy użytkownik domagający się wydania przedmiotu
swojego prawa, działa w zgodzie z zasadami współżycia społecznego i społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości, czy też jego działanie pozostaje w
sprzeczności z tymi normami, jest – co do zasady – dopuszczalne. Treść art. 5 k.c.
daje możliwość dokonania takiej oceny w stosunku do wykonywania każdego prawa
podmiotowego przez osobę uprawnioną. Wystąpienie z żądaniem wydania
nieruchomości jest wykonywaniem prawa podmiotowego (roszczenia
windykacyjnego). Jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony można
obecnie uznać pogląd, zgodnie z którym możliwość oddalenia roszczenia
windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. wystąpi w sytuacjach zupełnie
wyjątkowych, a zatem niezmiernie rzadkich. Ostrożność w oddalaniu powództwa
windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. jest tym bardziej konieczna, że oznacza to
pozbawienie właściciela (lub użytkownika wieczystego) ochrony przysługującego
mu prawa.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie można dopatrzyć się takiej
wyjątkowej sytuacji. Wprawdzie trafnie zwraca się uwagę, że wydanie
nieruchomości stronie powodowej zmusi Zasadniczą Szkołę Rolniczą w L. do
poszukiwania innych budynków, w których będzie mogła kontynuować działalność,
lub do uiszczania na rzecz Kółka Rolniczego opłat za korzystanie z nieruchomości
strony powodowej, jednak jest to naturalna konsekwencja prowadzenia działalności
przy wykorzystaniu cudzej nieruchomości. Sam fakt, że prowadzona przez
posiadacza nieruchomości działalność jest społecznie użyteczna nie może
automatycznie prowadzić do uznania zgłoszonego przez użytkownika wieczystego
żądania wydania przedmiotu jego prawa za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Zarzut naruszenia art. 233 i art. 5 k.c. nie znajduje zatem uzasadnienia.
Za niezasadny należy także uznać zarzut naruszenia art. 320 k.p.c.
Przepis ten daje sądowi możliwość m.in. wyznaczenia odpowiedniego terminu do
wydania nieruchomości. Z jego brzmienia nie wynika, czy sąd może dokonać tego
także z urzędu, a więc bez stosownego wniosku pozwanego. W doktrynie
wypowiedziany został pogląd, że art. 320 k.p.c. może być przez sąd stosowany nie
tylko na wniosek strony, ale także z urzędu.
Nie rozstrzygając tego zagadnienia w sposób definitywny należy zauważyć, że
od dnia wejścia w życie ustawy z 1 marca 1996 r. nastąpiło wyraźne wzmocnienie
zasady kontradyktoryjności w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, że działanie
sądu z urzędu występuje rzadko, jedynie wówczas, gdy ustawa taką możliwość
dopuszcza. Nawet zaś w takich sytuacjach sąd nie powinien „wyręczać” strony w
podejmowaniu działań zmierzających do ochrony jej praw. Dotyczy to zwłaszcza
jednostek organizacyjnych, które są w stanie zapewnić sobie profesjonalną obsługę
prawną. (...)
Także zatem zarzut naruszenia art. 320 k.p.c. nie znajduje uzasadnienia.
Z powyższych względów kasacja podlegała oddaleniu jako pozbawiona
usprawiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.).