Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 26 września 2000 r., III CZP 26/00
Przewodniczący: Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędziowie SN: Marian Kocon (sprawozdawca), Maria Grzelka
Sąd Najwyższy przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego w sprawie z wniosku wierzyciela „P.-L.” Linie Żeglugowe,
spółka z o.o. w G., z udziałem Beaty i Jacka W., „Przedsiębiorstwa Produkcyjno-
Handlowo-Usługowego „J.” w Z. ze skargi na czynności komornika po rozpoznaniu
na posiedzeniu jawnym dnia 26 września 2000 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Łomży postanowieniem z dnia 18 kwietnia
2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:
1. „Czy obowiązek zwrotu wierzycielowi przez komornika połowy wniesionej
przez wierzyciela opłaty stosunkowej przewidziany w art. 45 ust. 2 ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882) zachodzi w każdym
przypadku bezskuteczności egzekucji), tj. nawet wówczas gdy wierzyciel swoim
działaniem lub zachowaniem uniemożliwił osiągnięcie celu egzekucji lub gdy
bezskuteczność nastąpiła z przyczyn obiektywnych,
2. W szczególności czy obowiązek ten zachodzi także w przypadku umorzenia
postępowania egzekucyjnego wskutek uprawomocnienia się postanowienia o
upadłości dłużnika (art. 63 prawa upadłościowego)?”.
podjął następującą uchwałę:
Jeżeli egzekucja okaże się bezskuteczna wskutek umorzenia
postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 63 § 1 rozporządzenia
Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (jedn.
tekst: Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) przed wyegzekwowaniem choćby
części świadczenia, komornik zwraca wierzycielowi połowę wniesionej opłaty
stosunkowej, o której mowa w art. 44 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.).
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, w trybie art. 390 § 1
k.p.c., zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:
Na wniosek „P.-L.” Linie Żeglugowe”, spółki. z o.o. w G. komornik przy Sądzie
Rejonowym w Z. wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko Beacie W. i
Jackowi W., którego przedmiotem była kwota 1647,80 zł z odsetkami, i zgodnie z
wnioskiem wierzyciela zajął wierzytelność pieniężną dłużników wynikającą ze
sprzedaży drewna „S. Okna i Drzwi”, S.A w S., rachunek bankowy dłużników w
Banku Gospodarki Żywnościowej w Z., a także bliżej określone ruchomości. Przed
wyegzekwowaniem świadczenia ogłoszona została upadłość dłużników. Wobec
uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości komornik
postanowieniem z dnia 7 grudnia 1999 r. ustalił koszty postępowania
egzekucyjnego na kwotę 1647,80 zł (według użytego sformułowania: „opłata
stosunkowa z art. 44. 1, 45. 1 – 1647,80 zł ”).
Przy rozpoznaniu zażalenia komornika na postanowienie Sądu Rejonowego w
Zambrowie z dnia 1 marca 2000 r., uchylające postanowienie komornika z dnia 7
grudnia 1999 r., Sądowi Okręgowemu w Łomży nasunęło się zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości, sformułowane w sentencji postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą instytucji unormowanej w art. 390 § 1 k.p.c. jest, zgodnie z utrwaloną
wykładnią, aby rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego było niezbędne dla
rozpoznania środka odwoławczego w konkretnej sprawie. Wychodząc z tego
założenia trzeba stwierdzić, że przedstawione w sprawie zagadnienie prawne
sformułowane zostało zbyt szeroko, gdyż rozpoznanie wniesionego środka
zaskarżenia nie wymaga rozstrzygnięcia wątpliwości przedstawionych w pkt 1
sentencji postanowienia. Zbędne jest zatem ustosunkowywanie się do tych
wątpliwości.
Drugie z przedstawionych zagadnień prawnych wymaga wykładni art. 45 ust.
2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr
133, poz. 882 ze zm.), a w szczególności użytego w tym przepisie określenia
„egzekucja (...) bezskuteczna”. Zakres znaczeniowy pozostałego tekstu tego
przepisu nie nasuwa wątpliwości.
Zgodnie z treścią ustępu 2 art. 45 ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji: „Jeżeli egzekucja okaże się bezskuteczna (...), komornik zwraca połowę
opłaty stosunkowej”. Przepis ten reguluje zatem sytuacje, gdy komornik, w
przypadku bezskuteczności egzekucji, zwraca z urzędu połowę pobranej od
wierzyciela opłaty stosunkowej, o której mowa w art. 44 ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji.
Podobnej materii został poświęcony § 30 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności
komorników (Dz.U. Nr 62, poz. 254 ze zm.). Przepis ten określa wysokość całego
ryczałtu kancelaryjnego należnego w sytuacji, której przepis ten dotyczy, z tym
zastrzeżeniem, że w razie „bezskuteczności egzekucji” można pobrać tylko połowę
tego ryczałtu.
W tekstach obu przepisów posłużono się podobnymi określeniami; w tekście
pierwszego określeniem „egzekucja (...) bezskuteczna”, a w tekście drugiego
określeniem „bezskuteczności egzekucji”. Choć brak w tym zakresie pełnej
spójności terminologicznej, jest niewątpliwe, że w obu przepisach chodzi o to samo,
mianowicie – o bezskuteczność egzekucji. Z tym bowiem pojęciem wiąże
ustawodawca zarówno przewidziany w ust. 2 art. 45 ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji zwrot połowy pobranej od wierzyciela opłaty, jak i nakaz
pobrania co najwyżej tylko połowy kwoty obliczonej zgodnie z § 30 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Żaden z tych przepisów jednakże nie
wskazuje, kiedy zachodzi bezskuteczność egzekucji.
Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie, który podjął niniejszą uchwałę,
istnieją dostateczne podstawy ku temu, by wykładnię określenia „bezskuteczności
egzekucji”, dokonaną przez Sąd Najwyższy na gruncie § 30 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w uzasadnieniu uchwały z dnia 10
listopada 1995 r., III CZP 155/95 (OSNC 1996, nr 2, poz. 28), odnieść do użytego w
ustępie 2 art. 45 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji określenia „egzekucja
(...) bezskuteczna”. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wyraził między
innymi pogląd, że na gruncie § 30 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości można przyjąć, choć z pewnymi zastrzeżeniami, iż przypadki, gdy
ma miejsce bezskuteczność egzekucji, wymienia art. 824 § 1 k.p.c. Wskazał przy
tym, że bezskuteczność egzekucji może zachodzić także w innych sytuacjach.
Nie powinno budzić wątpliwości, że na gruncie ustępu 2 art. 45 ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji przykładem takiej innej sytuacji jest
występujący w sprawie przypadek umorzenia postępowania egzekucyjnego przed
wyegzekwowaniem choćby części świadczenia, wobec uprawomocnienia się
postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika (art. 63 § 1 zdanie drugie
rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. – Prawo
upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). (...) W tym
bowiem przypadku niepodobna zasadnie zaprzeczyć twierdzeniu, że „egzekucja
okazała się bezskuteczna”.
Za tym, że sformułowanie art. 45 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji „egzekucja okaże się bezskuteczna”, obejmuje ten występujący w
sprawie przypadek, przemawia także cel wprowadzenia art. 45 ust. 2 do ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji, tj. zdopingowanie komorników do efektywnego
działania przez uzależnienie ich dochodów z opłat wnoszonych przez wierzycieli od
skuteczności egzekucji.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.