Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 20 STYCZNIA 2005 R.
I KZP 29/04
Na postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie europejskiego
nakazu aresztowania, wydane na podstawie art. 607a k.p.k., zażalenie nie
przysługuje.
Przewodniczący: sędzia SN M. Sokołowski.
Sędziowie SN: E. Strużyna (sprawozdawca),
J. Żywolewska-Ławniczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa A., po rozpoznaniu przedsta-
wionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w L., po-
stanowieniem z dnia 13 października 2004 r., zagadnienia prawnego wy-
magającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy na postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie wydania europej-
skiego nakazu aresztowania przysługuje zażalenie?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do roz-
strzygnięcia sformułowane zostało przez Sąd Apelacyjny w L. w związku z
przekazaniem temu Sądowi do rozpoznania zażalenia wniesionego przez
Prokuratora Okręgowego w R. na postanowienie Sądu Okręgowego w R. z
2
dnia 22 września 2004 r., w przedmiocie oddalenia wniosku o wydanie eu-
ropejskiego nakazu aresztowania.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego, wyrażone w pytaniu, wynikają z fak-
tu, że przepisy rozdziału 65a, dodanego do Kodeksu postępowania karne-
go ustawą z dnia 4 marca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, usta-
wy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks wykroczeń (Dz.
U. Nr 69, poz. 626), wprawdzie nie zawierają normy dopuszczającej możli-
wość wniesienia zażalenia na postanowienie o wydaniu europejskiego na-
kazu aresztowania (ENA) lub o odmowie jego wydania, ale charakter i
skutki procesowe tej decyzji skłaniają do rozważenia, czy dopuszczalność
zażalenia nie wynika z normy art. 459 § 2 k.p.k. w zw. z art. 252 § 1 k.p.k.
Na wstępie zawartych w uzasadnieniu postanowienia, wydanego w trybie
określonym w art. 441 § 1 k.p.k., rozważań Sąd Apelacyjny zakłada, że
skoro w przepisach procesowych wyraźnie przewidziano możliwość wnie-
sienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie prawnej dopuszczalności
ekstradycji, instytucji uregulowanej w rozdziale 65 Kodeksu postępowania
karnego, a także na postanowienie polskiego sądu w przedmiocie przeka-
zania osoby ściganej innemu państwu członkowskiemu Unii Europejskiej,
wydane w trybie uregulowanym w rozdziale 65b, natomiast nie przewidzia-
no możliwości zaskarżenia postanowienia dotyczącego europejskiego na-
kazu aresztowania, instytucji wprowadzonej do tego Kodeksu w rozdziale
65a, to teza o racjonalności ustawodawcy wyklucza traktowanie tego braku
jako luki w prawie, co oznacza, że jest to zamierzona regulacja.
Sąd Apelacyjny, wskazując na genezę i charakter instytucji, której
poświęcono rozdział 65a, eksponuje fakt, że postanowienie polskiego sądu
o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania, stanowiąc prawną podsta-
wę tymczasowego aresztowania na terytorium innego państwa członkow-
skiego Unii Europejskiej, pozbawia osobę ściganą i aresztowaną możliwo-
ści podnoszenia przed organem sądowym wykonującym nakaz zarzutów
3
bezpodstawnego wydania tego nakazu. Osoba aresztowana może podno-
sić bowiem tylko te okoliczności, które wykluczają dopuszczalność przeka-
zania jej organowi, który wydał nakaz. Jeżeli zatem nie wystąpią okoliczno-
ści uzasadniające odmowę wykonania ENA, osoba wobec której nakaz
wydano zostanie pozbawiona wolności nie ze względu na rodzaj orzecze-
nia stanowiącego formalną podstawę wydania nakazu, ale z uwagi na sam
fakt jego wydania.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego postanowienie wydane w trybie art.
607a lub 607b k.p.k. jest więc „sui generis postanowieniem o zastosowaniu
środka zapobiegawczego”. Istotne jest także to, że pozbawienie wolności
(zatrzymanie, aresztowanie) osoby ściganej będzie regułą co najmniej do
czasu ewentualnego zdecydowania przez organ sądowy o możliwości za-
stosowania innego środka zapobiegawczego. Sądu Apelacyjnego nie prze-
konuje pogląd (podnoszony w piśmiennictwie), że wydanie ENA nie ozna-
cza automatyzmu w zakresie tymczasowego aresztowania, gdyż „pozba-
wienie wolności (zatrzymanie, aresztowanie) będzie regułą do czasu, gdy
organ sądowy nie zdecyduje o możliwości zastosowania innego środka
(art. 12 decyzji)”. Ponadto, skoro wydanie ENA uzależnione jest od doko-
nania ustaleń - a mianowicie istnienia przesłanki określonej w art. 607a
k.p.k. oraz braku przesłanek negatywnych wskazanych w art. 607b k.p.k., a
skutek tych ustaleń jest kluczowy dla możliwości prowadzenia stosownego
postępowania karnego, to brak mechanizmu kontroli takiej decyzji sądowej
jest niezrozumiały.
Prokurator Prokuratury Krajowej, ustosunkowując się do zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w L., wniósł o podjęcie
uchwały, że na postanowienie sądu okręgowego wydane na podstawie art.
607a k.p.k. w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania zażalenie
nie przysługuje.
4
Zdaniem autora wniosku złożonego w imieniu Prokuratury Krajowej,
dla udzielenia odpowiedzi na postawione pytanie niezbędne jest określenie
charakteru postanowienia wydawanego na podstawie art. 607a k.p.k., a w
szczególności rozstrzygnięcie czy można je zaliczyć do kategorii postano-
wień „w przedmiocie środka zapobiegawczego”, co stanowiłoby podstawę
do uznania możliwości zaskarżenia go w oparciu o przepis art. 252 § 1
k.p.k. Ponieważ zdaniem autora wniosku wykładnia językowa instytucji
określonej w art. 607a k.p.k. nie pozwala na wyrobienie sobie poglądu w tej
kwestii, należy odwołać się do dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonal-
nej.
W pierwszej kolejności zwrócić więc należy uwagę na fakt, że przepi-
sy rozdziału 65a nie zawierają uregulowań, z których można byłoby wy-
prowadzić wniosek, iż postanowienie w przedmiocie ENA jest równoznacz-
ne z zastosowaniem lub niezastosowaniem środka zapobiegawczego w
postaci tymczasowego aresztowania. Dla wydania ENA konieczne jest bo-
wiem istnienie prawomocnej decyzji, na mocy której osoba ścigana ma być
pozbawiona wolności (postanowienia o aresztowaniu, prawomocnego wy-
roku). Postanowienie wydane na podstawie art. 607a k.p.k. jest zatem tylko
wnioskiem o zastosowanie środka zapobiegawczego w państwie, w którym
przebywa osoba ścigana. Charakter prawny omawianego postanowienia
pozwala na porównanie go raczej do instytucji listu gończego określonego
w rozdziale 29 Kodeksu postępowania karnego, niż na zaliczenie do kate-
gorii postanowień o środku zapobiegawczym.
Zdaniem autora wniosku złożonego w imieniu Prokuratury Krajowej,
okoliczność że w rozdziale 65b, w którym uregulowano tryb postępowania
w sytuacji, gdy inne państwo członkowskie Unii Europejskiej zwraca się do
polskiego sądu o aresztowanie i przekazanie osoby na podstawie ENA,
ustawodawca zawarł wyraźną normę pozwalającą na zaskarżenie zażale-
niem postanowienia sądu w przedmiocie przekazania, nakazując „odpo-
5
wiednie stosowanie” w tym względzie przepisów art. 252 k.p.k. dowodzi, iż
brak takiego unormowania w odniesieniu do postanowienia wydawanego
na podstawie art. 607a k.p.k. nie może być uznany za przeoczenie, lecz za
celowe działanie racjonalnego prawodawcy. We wniosku zwraca się także
uwagę na uregulowania zawarte w Decyzji Ramowej Rady Unii Europej-
skiej z dnia 13 czerwca 2002 r., stanowiącej podstawę wprowadzenia do
Kodeksu postępowania karnego instytucji europejskiego nakazu areszto-
wania, w której nie przewidziano prawa do zaskarżenia postanowienia w
przedmiocie wydania ENA. Zdaniem Prokuratora Prokuratury Krajowej
gwarancyjne funkcje kontroli sądowej decyzji o pozbawieniu wolności oso-
by ściganej spełniane są zarówno w państwie wydania ENA poprzez moż-
liwość zaskarżenia orzeczenia, na mocy którego osoba ścigana ma być
pozbawiona wolności, a które było podstawą wydania nakazu, jak i w pań-
stwie wykonania nakazu, w którym tymczasowe aresztowanie zastosowane
na okres trwania postępowania prowadzonego na podstawie ENA wymaga
decyzji sądowej, podlegającej zaskarżeniu zgodnie z prawem wewnętrz-
nym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ramy prawne nowej formy międzynarodowej współpracy organów
wymiaru sprawiedliwości państw członków Unii Europejskiej, europejskiego
nakazu aresztowania, zakreślone zostały Traktatem Amsterdamskim z
1997 r. Traktat ten wprowadził instytucję prawną o nazwie „decyzja ramo-
wa”, wiążącą wszystkie państwa Unii Europejskiej i zobowiązującą te pań-
stwa do implementacji uregulowań decyzji ramowej w ustawodawstwie
wewnętrznym.
Decyzja Ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i
procedury wydawania osób miedzy Państwami Członkowskimi z dnia 13
czerwca 2002 r. (2002/584/WSiSW), zobowiązała państwa członkowskie
Unii Europejskiej do dokonania odpowiednich zmian w wewnętrznym usta-
6
wodawstwie procesowym do dnia 1 stycznia 2004 r., przy czym w odnie-
sieniu do Polski obowiązek ten został zaktualizowany w dniu jej przystąpie-
nia do Unii. Ustawą z dnia 4 marca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks wy-
kroczeń (Dz. U. Nr 69, poz. 626), z dniem 1 maja 2004 r. wprowadzone zo-
stały do Kodeksu postępowania karnego nowe rozdziały: 65a i 65b, regulu-
jące funkcjonowanie instytucji europejskiego nakazu aresztowania w pol-
skiej procedurze karnej.
Jeszcze przed wprowadzeniem instytucji europejskiego nakazu
aresztowania do polskiego procesu karnego przedstawiciele środowiska
naukowego toczyli dyskusję czy ENA jest formą ekstradycji, naruszającą
konstytucyjny zakaz wydawania własnych obywateli, czy też odmiennym
instrumentem międzynarodowej współpracy organów wymiaru sprawiedli-
wości. Po dodaniu stosownych regulacji do Kodeksu postępowania karne-
go spór, koncentrujący się wokół zakazu ekstradycji obywateli polskich
(zawartego w art. 55 ust. 1 Konstytucji RP, a także, w ograniczonym zakre-
sie, w art. 602 k.p.k.), trwa nadal. W licznych, opublikowanych dotychczas
na temat ENA, poglądach przedstawicieli doktryny brak jednak wypowiedzi
ułatwiających usuwanie trudności interpretacyjnych występujących w sto-
sowaniu tej instytucji przez polskie organy wymiaru sprawiedliwości.
W świetle uregulowania instytucji ENA w rozdziale 65a Kodeksu po-
stępowania karnego nie jest kwestią oczywistą m.in. to czy na postanowie-
nie sądu okręgowego w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania
przysługuje zażalenie, co wywołuje w orzecznictwie sądów powszechnych
poważne rozbieżności. W niektórych z sądów okręgowych uznaje się bo-
wiem, że zażalenie przysługuje i jest ono przekazywane do rozpoznania
sądowi apelacyjnemu, który zażalenie rozpoznaje, pozostawia bez rozpo-
znania lub formułuje w tym względzie wątpliwości (jak w niniejszej spra-
wie), natomiast w innych sądach okręgowych odmawia się przyjęcia zaża-
7
lenia jako niedopuszczalnego z mocy ustawy. Rozbieżności te występują
pomimo zdecydowanego poglądu, że postanowienie w przedmiocie ENA
nie podlega zaskarżeniu, wyrażonego przez przedstawicieli nauki prawa
karnego procesowego w komentarzu m.in. do przepisów zamieszczonych
w rozdziałach 65a i 65b Kodeksu postępowania karnego (P. Hofmański, E.
Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, Suplement do tomów I-
III, Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2004, s. 40).
Wiadomo, że przepisy rozdziału 65a Kodeksu postępowania karnego
nie zawierają normy, która stanowiłaby podstawę zaskarżenia postanowie-
nia wydanego na podstawie art. 607a, a więc postanowienia o wydaniu eu-
ropejskiego nakazu aresztowania lub postanowienia o odmowie wydania
takiego nakazu. Należy więc zgodzić się zarówno z poglądem Sądu Apela-
cyjnego jak i stanowiskiem Prokuratury Krajowej, że rozstrzygnięcie kwe-
stii, czy dopuszczalne jest zaskarżenie ENA na podstawie przepisu zawar-
tego w innym rozdziale Kodeksu postępowania karnego, zależy od ustale-
nia charakteru postanowienia wydawanego na podstawie art. 607a k.p.k., a
zwłaszcza czy postanowienie to należy do jednej z kategorii postanowień
zaskarżalnych na zasadach ogólnych. Sąd Apelacyjny, wskazując na ko-
nieczność zajęcia w tym względzie stanowiska, a nadto wyrażając przeko-
nanie, że brak mechanizmu kontroli w odniesieniu do tak doniosłej, o gwa-
rancyjnym charakterze decyzji sądu jest niezrozumiały, zaniechał samo-
dzielnego rozstrzygnięcia tego zagadnienia. Analiza uzasadnienia posta-
nowienia wydanego na podstawie art. 441 §1 k.p.k. nie pozwala na podzie-
lenie wszystkich zawartych w nim argumentów.
Ustosunkowanie się do podstawowej w sprawie kwestii wymaga
przypomnienia, że w świetle art. 459 §1 i 2 k.p.k. do kategorii postanowień
sądu na które przysługuje zażalenie należą postanowienia:
a) zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej,
b) dotyczące środków zabezpieczających,
8
c) inne postanowienia, na które przepis szczególny przewiduje zażalenie.
Postanowienie w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania
bez wątpienia nie należy ani do kręgu postanowień wymienionych w pkt a,
ani do wymienionych w pkt b. Zatem jedynie uznanie, że postanowienie w
przedmiocie ENA jest postanowieniem „co do środka zapobiegawczego”
(art. 459 § 2 in fine), stanowiłoby przesłankę zaskarżenia go na podstawie
art. 252 §1 k.p.k.
Na rozstrzygnięcie kwestii czy postanowienie w przedmiocie europej-
skiego nakazu aresztowania podlega zaliczeniu do kategorii postanowień
„co do środka zapobiegawczego” nie pozwala analiza językowa definicji
tego nakazu. Kodeks postępowania karnego takiej definicji wprawdzie nie
zawiera, ale z określenia europejskiego nakazu aresztowania zawartego w
artykule 1 Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2002
r., wynika, że jest to „decyzja sądowa wydana przez państwo członkowskie
w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie oso-
by, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego
lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego”
(www.ms.gov.pl). Można jedynie odnotować, że w definicji określono euro-
pejski nakaz aresztowania zarówno jako „decyzję sądową” jak i „wniosek”.
Także w rozdziale 65a Kodeksu postępowania karnego brak przepisu
z którego mogłoby wynikać, że postanowienie w przedmiocie europejskie-
go nakazu aresztowania może być utożsamiane z zastosowaniem lub od-
mową zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego
aresztowania, a więc z postanowieniem „co do środka zapobiegawczego”.
W treści art. 607c § 1 pkt 4 k.p.k. sformułowany został natomiast warunek,
aby europejski nakaz aresztowania zawierał „sygnaturę, rodzaj i treść pra-
womocnego albo podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu, w związku z
którym nakaz został wydany”. Ujęcie przytoczonego przepisu jest realizacją
wymogu określonego w art. 8 ust. 1 pkt c Decyzji Ramowej, aby w ENA
9
wskazane zostały „dowody istnienia podlegającego wykonaniu wyroku,
środka zabezpieczającego lub jakiegokolwiek innego podlegającego wyko-
naniu orzeczenia sądowego”. Należy dodać, że w sytuacji, gdy organ są-
dowy wykonujący nakaz uzna informacje zawarte w nakazie, także w
przedmiocie istnienia podstawy do pozbawienia osoby ściganej wolności,
za niewystarczające, zobowiązany jest do wystąpienia o niezwłoczne prze-
kazanie niezbędnych informacji uzupełniających (art. 15 ust. 2 Decyzji).
Wydanie europejskiego nakazu aresztowania może zatem nastąpić
jedynie wówczas, gdy wydane zostało wcześniej orzeczenie sądowe sta-
nowiące podstawę do pozbawienia osoby ściganej wolności, z reguły za-
skarżalne, tzn. postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
lub prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności względnie
inne sądowe orzeczenie o zastosowaniu środka zabezpieczającego pole-
gającego na pozbawieniu wolności (wydane np. na podstawie art. 93 k.k.).
Wydanie postanowienia w przedmiocie ENA musi więc być poprzedzone
prawomocnym lub podlegającym wykonaniu orzeczeniem, niezależnym od
ENA, na podstawie którego osoba ścigana ma być pozbawiona wolności
(P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, op.cit. s. 40).
Nie można zatem podzielić przekonania Sądu Apelacyjnego, że ENA
jest swego rodzaju (sui generis – jak Sąd ten napisał) postanowieniem o
zastosowaniu środka zapobiegawczego. Europejski nakaz aresztowania
ma raczej charakter wniosku o uniemożliwienie osobie ściganej ukrywania
się (ucieczki) przez jej zatrzymanie i ewentualne aresztowanie – ale na in-
nej, podlegającej z reguły zaskarżeniu, wydanej wcześniej i wyraźnie okre-
ślonej w nakazie podstawie prawnej, po wskazaniu dowodów, że podstawa
taka istnieje – o ile organ wykonujący nakaz podejmie decyzję, że areszto-
wanie jest konieczne (art. 12 Decyzji Ramowej). Pogląd, że „ENA nie jest
samodzielną podstawą pozbawienia kogokolwiek wolności (nieco podobnie
jak list gończy)” i konieczne jest przed jego wydaniem zastosowanie tym-
10
czasowego aresztowania, chyba że wydane już zostało orzeczenie skazu-
jące lub inne orzeczenie w przedmiocie zastosowania środka polegającego
na pozbawieniu wolności, został już zresztą wyrażony w piśmiennictwie (P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, op.cit. s. 43).
W myśl takiej interpretacji przepisów rozdziału 65a Kodeksu postę-
powania karnego i przepisów Decyzji Ramowej, z której wynika, że posta-
nowienie o wydaniu ENA traktować należy jedynie jako wniosek o zasto-
sowanie środka zapobiegawczego przez organ wymiaru sprawiedliwości
państwa, w którym przebywa osoba ścigana, zredagowany został wzór na-
kazu, wprowadzony rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 20
kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru europejskiego nakazu aresztowania (Dz.
U. Nr 73, poz. 664), wydanym na podstawie art. 607c § 3 k.p.k. Wniosek
ten stanowi wprawdzie podstawę zatrzymania osoby, wobec której wydano
ENA, ale decyzja organu państwa wykonania nakazu podlega kontroli w
myśl zasad przewidzianych w procedurze karnej tego państwa. Podobnie
jak w sytuacji, gdy organem państwa wykonania jest polski sąd. Zgodnie
bowiem z art. 607 lit. i § 3 k.p.k. na postanowienie w przedmiocie przeka-
zania przysługuje zażalenie.
Możliwości zaskarżenia postanowienia w przedmiocie europejskiego
nakazu aresztowania nie przewidują także przepisy Decyzji Ramowej. W
art. 11 tej Decyzji, określającym uprawnienia ściganej osoby, zaliczono do
nich jedynie prawo do powiadomienia tej osoby o europejskim nakazie
aresztowania i jego treści, o możliwości wyrażenia przez nią zgody na
przekazanie jej organowi sądowemu który wydał ENA, a ponadto o prawie
do korzystania z pomocy prawnej i pomocy tłumacza zgodnie z prawem
państwa wykonania nakazu.
Uznając, w świetle tych argumentów, brak w rozdziale 65a Kodeksu
postępowania karnego wyraźnej regulacji mogącej stanowić podstawę
prawną zaskarżenia postanowienia w przedmiocie ENA za celowy zabieg
11
racjonalnego ustawodawcy, należy równocześnie odrzucić sugestie Sądu
Apelacyjnego o możliwości zaliczenia postanowienia w przedmiocie euro-
pejskiego nakazu aresztowania do kategorii postanowień „co do środka
zapobiegawczego” w ujęciu art. 459 §2 k.p.k. W wypadku wydania euro-
pejskiego nakazu aresztowania gwarancyjne funkcje kontroli sądowej po-
zbawienia wolności osoby ściganej spełniane są zatem w państwie wyda-
nia nakazu - przez możliwość zaskarżenia orzeczenia, które stanowiło
podstawę wydania nakazu, natomiast w państwie wykonania nakazu -
przez możliwość zaskarżenia decyzji o przekazaniu.
Z tych względów Sąd Najwyższy uchwalił jak na wstępie.