Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 listopada 2000 r.
I PKN 82/00
Ustalenie przez sąd obowiązującego tekstu regulaminu organizacyjnego
zakładu pracy może być skutecznie zakwestionowane tylko w ramach podsta-
wy kasacyjnej z art. 3931
pkt 2 KPC.
Przewodniczący SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2000 r. sprawy z po-
wództwa Krystyny W. przeciwko Akademii Rolniczej w W. o wynagrodzenie, na sku-
tek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 czerwca
1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację nie obciążając powódki kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 18 grudnia 1998 r. [...] oddalił powództwo Krystyny W. o zasądzenie od
Akademii Rolniczej w W. wypłaty z zysku za lata 1995 - 1997 r. oraz, za ten sam
okres, nagrody z zakładowego funduszu nagród.
Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w S. Rolniczym Zakładzie Doświad-
czalnym w R. - wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo jednostce organizacyjnej
Akademii Rolniczej w W. Pełniła funkcję administratora, a następnie, od 1 czerwca
1997 r., dyrektora tej jednostki. Zgodnie z § 6 pkt 6 Regulaminu Organizacyjnego
Rolniczych Zakładów Doświadczalnych Akademii Rolniczej w W., wprowadzonego
uchwałą [...] Senatu tej Uczelni z dnia 26 listopada 1993 r., „Zakład przedstawia
Rektorowi w terminie do 30 kwietnia sprawozdanie o realizacji planu gospodarczo –
finansowego za rok poprzedni oraz wniosek o zatwierdzeniu podziału zysku z tym, że
50% tego zysku przeznaczone jest do podziału dla załogi”. Regulamin ten został
2
zmieniony uchwałą Senatu nr 18/97 z dnia 30 maja 1997 r. Zgodnie z jego § 12, dy-
rektor Zakładu zobowiązany jest w terminie do 1 marca każdego roku przedstawić
bilans, rachunek zysków i strat oraz pisemne sprawozdanie z działalności Zakładu,
zaś według § 14 - Senat zatwierdza podział zysku bądź podział strat po zweryfiko-
waniu sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta. Umową o pracę z dnia
25 czerwca 1997 r. ustalono dla powódki wynagrodzenie zasadnicze i dodatek funk-
cyjny, w zakresie pozostałych warunków wynagradzania odsyłając do zarządzenia
[...] Rektora z dnia 21 maja 1997 r. Stosownie do § 7 tego zarządzenia, pracownicy
mają prawo do rocznej nagrody z zysku w wysokości do 35% kwoty, o której mowa w
regulaminie rolniczego zakładu doświadczalnego. Wypracowany w latach 1995 –
1997 przez RZD w R. zysk zwiększył jego fundusz zasadniczy i był przeznaczony na
bieżące remonty. Nikt z załogi nie otrzymał w tym okresie nagrody z zysku.
W ocenie Sądu, zakładowe przepisy płacowe nie wprowadzały nagrody z zys-
ku jako świadczenia obligatoryjnego. Wnioski co do podziału zysku nie były uwzględ-
niane, o czym świadczy treść uchwał Senatu w sprawie zatwierdzenia łącznego
sprawozdania finansowego Uczelni za poszczególne lata. Zdaniem Sądu, bezzasad-
ne jest także roszczenie powódki o nagrodę na podstawie przepisów ustawy z dnia
10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwo-
wych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi
(Dz.U. Nr 32, poz. 141 ze zm.). Powódka nie będąc pracownikiem szkoły wyższej nie
była pracownikiem jednostki sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia
są kształtowane na podstawie ustawy budżetowej. Dlatego też nie miała do niej za-
stosowania ustawa, z której wywodzi swoje roszczenia płacowe.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 9 czerwca 1999 r. [...] zmienił
powyższy wyrok, zaskarżony przez Krystynę W. apelacją, w ten sposób, że zasądził
od Akademii Rolniczej w W. na jej rzecz kwotę 5.556,50 zł z ustawowymi odsetkami,
oddalając apelację dalej idącą.
Sąd akceptując w całości ustalenia Sądu pierwszej instancji, poczynił ustale-
nia dodatkowe. Uwzględniając prawomocny wyrok Sądu Wojewódzkiego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 12 lutego 1998 r. [...] ustalił,
że powódkę oraz pozwaną w okresie od 13 grudnia 1993 r. do 31 maja 1997 r. łączył
stosunek pracy. Umowa o pracę z dnia 25 czerwca 1997 r. zawarta między tymi sa-
mymi stronami stanowiła dalszą podstawę zatrudnienia Krystyny W. w Akademii Rol-
niczej w W., z miejscem wykonywania pracy w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym
3
R. Jedną z kwestii omawianych na posiedzeniu Senatu Akademii Rolniczej w dniu 26
listopada 1993 r. była sprawa regulaminu organizacyjnego gospodarstw doświad-
czalnych. W wyniku dyskusji zmieniono brzmienie § 6 pkt 6 przedstawionej Senatowi
wersji regulaminu. Zastąpiono jego projektowaną treść: „ Zakład przedstawia Rekto-
rowi w terminie do 30 kwietnia sprawozdanie z realizacji planu gospodarczo - finan-
sowego za rok poprzedni oraz wniosek o zatwierdzenie podziału zysku z tym, że
50% tego zysku przeznaczone jest do podziału dla załogi” postanowieniem: „ Zakład
przedstawia Rektorowi w terminie do 30 kwietnia sprawozdanie z realizacji planu go-
spodarczo – finansowego za rok poprzedni oraz wniosek o zatwierdzenie podziału
zysku, z tym że nie więcej niż 50% tego zysku może być przeznaczone do podziału
dla załogi”. Zgodnie z § 9 pkt 6 regulaminu „administratorowi przysługuje wypłata
nagrody z zysku w kwocie 30% zysku przeznaczonego do podziału dla załogi wypła-
conego po przyjęciu rocznego bilansu”.
Przy takich ustaleniach Sąd Apelacyjny wzmocnił argumentację Sądu pierw-
szej instancji co do fakultatywności przeznaczenia zysku (jego części) do podziału
dla załogi, a w konsekwencji także i nagrody z zysku. Sąd Apelacyjny podzielił sta-
nowisko Sądu pierwszej instancji, że postanowienie § 9 pkt 6 regulaminu organiza-
cyjnego, a także § 12 pkt 3 umowy o administrowanie z dnia 13 grudnia 1993 r., na-
leży wykładać w powiązaniu z § 6 pkt 6 tego regulaminu. Jeżeli zatem w ogóle zo-
stanie przeznaczona jakaś kwota zysku do podziału dla załogi (§ 6 pkt 6), to wów-
czas 30% tej kwoty przysługuje administratorowi (§ 9 pkt 6 regulaminu i § 12 pkt 3
umowy). Wykładnia ta ma pełne zastosowanie także na gruncie stanu prawnego wy-
nikającego z wprowadzenia nowego regulaminu organizacyjnego uchwałą Senatu z
dnia 30 czerwca 1997 r. oraz zarządzenia nr 15/97 Rektora z dnia 21 maja 1997 r.
Regulamin wyraźnie pozostawia decyzję co do podziału zysku Senatowi (§ 14), zaś
zarządzenie „ustanawia fakultatywne uprawnienie do rocznej nagrody z zysku, przy-
znawanej przez rektora, dla dyrektorów RZD”.
Sąd drugiej instancji odmiennie natomiast ocenił prawo Krystyny W. do nagro-
dy z zakładowego funduszu nagród. Prawomocnym wyrokiem z dnia 12 lutego 1998
r. Sąd Wojewódzki we Wrocławiu ustalił, że powódka była pracownikiem Akademii
Rolniczej w W. Pracownicy Akademii Rolniczej jako państwowej jednostki organiza-
cyjnej nie będącej przedsiębiorstwem państwowym (art. 1 ust. 1 ustawy z 12 wrze-
śnia 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) zostali objęci
zakresem podmiotowym ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z za-
4
kładowego funduszu nagród. Ustawa ta nie wyłącza bowiem z zakresu podmioto-
wego regulacji żadnej grupy pracowników państwowych jednostek organizacyjnych.
Nadto, art. 121 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym przewiduje prawo do nagrody z
zakładowego funduszu nagród dla wszystkich pracowników szkoły wyższej, nieza-
leżnie od ich kategorii.
Krystyna W. zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie „a w
szczególności poprzez błędną ocenę” § 6 ust. 6 i § 9 ust. 6 Regulaminu Organizacyj-
nego Rolniczego Zakładu Doświadczalnego Akademii Rolniczej w W. oraz § 12 ust.
3 umowy o administrowanie Zakładem Doświadczalnym w R., a także naruszenie
przepisów postępowania „polegające na przeprowadzeniu dowodów z dokumentów
nie okazanych w I instancji oraz przesłuchania świadka”, wniosła o uchylenie zaskar-
żonego wyroku „w części II sentencji” oddalającej apelację, a także o uchylenie wy-
roku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 18 grudnia 1998 r. „w części dotyczącej oddalenia powództwa o wypłatę nagród
z zysku za lata 1995 - 1997” i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Są-
dowi pierwszej instancji, z zasądzeniem od strony pozwanej na jej rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu skargi pełnomocnik powódki podniósł,
że w latach 1994 - 1997 Zakład Doświadczalny w R. jako jedyny w Uczelni osiągał
zysk, a pomimo to nie przyznano załodze nagród z zysku. Umowę o administrowanie
strony zawarły na podstawie Regulaminu Organizacyjnego Rolniczych Zakładów Do-
świadczalnych w wersji przedłożonej przez skarżącą. Świadczy o tym identyczna
treść § 5 ust. 1 tej umowy i § 6 ust. 2 regulaminu. Regulamin okazany przez stronę
pozwaną zawiera „w zakresie § 6 ust. 2 i 6 wyraźne cechy dopisywania i przerabia-
nia”. Zeznania świadka Eugeniusza K. co do przebiegu posiedzenia Senatu w dniu
26 listopada 1993 r. są w świetle dokumentów niewiarygodne. Powódka nie miała
możliwości ustosunkowania się do dowodów przeprowadzonych przed Sądem dru-
giej instancji. Pełnomocnik skarżącej zakwestionował także moc obowiązującą za-
rządzenia Rektora Akademii Rolniczej z dnia 21 maja 1997 r., a to wobec odesłania
w § 7 do § 16 regulaminu RZD, który to regulamin został uchwalony przez Senat
Uczelni dopiero 30 maja 1997 r. Przy tym, żaden z regulaminów, ani obowiązujący
od 1 czerwca 1997 r., ani z dnia 26 listopada 1993 r. (w jakiejkolwiek jego wersji), nie
zawierają w swej treści § 16. W tej sytuacji można przyjąć, że zarządzenie Rektora
odsyła do § 6 regulaminu obowiązującego w dacie jego wydania, tj. 21 maja 1997 r.
5
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od Krystyny W. na rzecz Akademii Rolniczej w W. kosztów postępowania kasacyj-
nego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja w przeważającej części skierowana jest na wykazanie, że wersja Re-
gulaminu Organizacyjnego Rolniczych Zakładów Doświadczalnych Akademii Rolni-
czej w W. z dnia 26 listopada 1993 r., przyjęta przez Sąd drugiej instancji za podsta-
wę prawną rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, nie jest oryginalną,
obowiązującą w chwili zawierania przez tę Uczelnię z Krystyną W. umowy o admini-
strowanie (13 grudnia 1993 r.). Dotyczy zatem faktów, a ściślej oceny dowodów
zgromadzonych w postępowaniu apelacyjnym. Podważana jest bowiem wiarygod-
ność zeznań świadka prof. dr hab. Eugeniusza K. - ówczesnego prorektora d/s
współpracy z rolniczymi zakładami doświadczalnymi i referenta kwestii RDZ na po-
siedzeniu Senatu w dniu 26 listopada 1993 r. oraz autentyczność egzemplarza re-
gulaminu przedłożonego Sądowi drugiej instancji przez stronę pozwaną. Pomimo
powołania jako podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania pełnomoc-
nik skarżącej nie wskazał jakim konkretnym przepisom proceduralnym uchybił Sąd,
w jaki sposób oraz z jakimi konsekwencjami dla wyniku sprawy. W tej sytuacji należy
przyjąć, że ustalenia Sądu drugiej instancji co do treści regulaminu organizacyjnego
(zwłaszcza zaś brzmienia jego § 6 pkt 6) nie zostały skutecznie podważone, a jako
niewadliwe wiążą Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu sprawy.
Zarzut naruszenia prawa materialnego nie może być odnoszony do § 12 ust. 3
umowy o administrowanie z dnia 13 grudnia 1993 r. Umowa stanowi źródło wzajem-
nych zobowiązań stron, które ją zawarły. Nie jest natomiast źródłem prawa. Enume-
ratywny katalog źródeł prawa pracy, a więc aktów zbudowanych z przepisów prawa
pracy, zawarty jest w art. 9 KP. Przepis ten, oprócz źródeł prawa obowiązującego
powszechnie (wymienionych w art. 87 Konstytucji) uwzględnia tzw. autonomiczne, w
tym zakładowe, źródła prawa pracy. Nie mieści się w nich indywidualna umowa.
Skoro postanowienie umowy nie jest przepisem prawa, jego naruszenie nie może
być podnoszone w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3931
pkt 1 KPC.
Zarzut naruszenia § 6 pkt 6 Regulaminu Organizacyjnego Rolniczego Zakładu
Doświadczalnego w R. dotyczy tego aktu w wersji projektowanej, tj. przedłożonej na
6
posiedzeniu Senatu Akademii Rolniczej w dniu 26 listopada 1993 r., a dostarczonej
skarżącej przez prof. dr hab. Aleksandra D. Wobec niezakwestionowania skutecznie
ustalenia, że projektowana, „robocza” treść tego postanowienia została zmieniona
przez Senat na posiedzeniu w dniu 26 listopada 1993 r., za obowiązującą jego wer-
sję należy uznać wersję przedstawioną przez stronę pozwaną i przyjętą przez Sąd
drugiej instancji. Ocena prawna, że § 6 pkt 6 regulaminu kształtuje wypłatę z zysku
jako nagrodę, czyli świadczenie fakultatywne, jest prawidłowa. Zgodnie z tym posta-
nowieniem „Zakład przedstawia Rektorowi w terminie do 30 kwietnia sprawozdanie z
realizacji planu gospodarczo - finansowego za rok poprzedni oraz wniosek o za-
twierdzenie podziału zysku, z tym, że nie więcej niż 50% tego zysku może być prze-
znaczona do podziału dla załogi”. Sformułowanie „nie więcej niż 50% tego zysku
może być przeznaczona do podziału dla załogi” należy rozumieć, że decyzję w
przedmiocie zarówno przeznaczenia części zysku do podziału dla załogi, jak i wyso-
kości tej części, w granicach do 50%, pozostawiono uznaniu Rektora. Rektor mógł
zatem przeznaczyć do podziału dla załogi 50% wypracowanego zysku lub mniej (np.
20% lub 40%), albo przeznaczyć go w całości na inne cele (np. na zwiększenie fun-
duszu zasadniczego i bieżące remonty, jak to uczynił w latach 1995 – 1997 Senat
uchwałami: nr 24/96 z dnia 28 czerwca 1996 r., nr 19/97 z dnia 17 czerwca 1997 r.,
nr 8/98 z dnia 30 czerwca 1997 r.). Trafnie wobec tego Sąd uznał, że prawo admini-
stratora do wypłaty nagrody z zysku w kwocie 30% zysku przeznaczonego do po-
działu dla załogi wypłaconego po przyjęciu rocznego bilansu (§ 9 pkt 6 regulaminu, §
12 pkt 3 umowy o administrowanie), powstaje tylko wówczas, gdy dla załogi została
w ogóle przeznaczona jakakolwiek część zysku.
Tak samo należy wykładać § 7 zarządzenia nr 15/97 Rektora Akademii Rolni-
czej z dnia 21 maja 1997 r. w sprawie zasad wynagradzania Dyrektorów Rolniczych
Zakładów Doświadczalnych, zgodnie z którym pracownicy mają prawo do rocznej
nagrody z zysku w wysokości do 35% kwoty, o której mowa w regulaminie RDZ.
Przepis ten jest odpowiednikiem § 9 pkt 6 regulaminu obowiązującego do 31 maja
1997r. Zmiany regulaminu organizacyjnego dokonane uchwałą Senatu nr 18/97 z
dnia 30 maja 1997 r., polegające na zobowiązaniu dyrektora zakładu do przedsta-
wienia do 1 marca każdego roku bilansu, rachunku zysków i strat oraz pisemnego
sprawozdania z działalności (§12) oraz wprowadzeniu unormowania, że podział zy-
sku lub strat zatwierdza Senat po zweryfikowaniu sprawozdania finansowego przez
biegłego rewidenta (§14), nie wpłynęły na zmianę charakteru prawnego wypłaty z zy-
7
sku. Sąd drugiej instancji prawidłowo ocenił, że nagroda z zysku nadal pozostaje
świadczeniem fakultatywnym. Zmiana stanu prawnego nie ma przeto znaczenia dla
oceny prawa skarżącej do nagrody z zysku po 1 czerwca 1997 r., tj. po objęciu przez
nią stanowiska dyrektora Rolniczego Zakładu Doświadczalnego w R..
Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł
jak w sentencji.
========================================