Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 listopada 2000 r.
II UKN 54/00
Warunkiem ubezpieczenia rolnika, który podejmuje pozarolniczą działal-
ność gospodarczą, jest trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok
podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym za-
kresie, poprzedzające bezpośrednio datę rozpoczęcia tej działalności (art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2000 r. sprawy z wniosku
Zygmunta C. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w P. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolniczemu, na skutek
kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 29
października 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 9 czerwca 1999 r.
[...] i oddalił odwołanie Zygmunta C. od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziału Regionalnego w P. z dnia 6 maja 1999 r. [...], nie obciążając
wnioskodawcy kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w P. w de-
cyzji z 6 maja 1999 r. stwierdziła ustanie w odniesieniu do Zygmunta C. rolniczego
ubezpieczenia społecznego - zarówno wypadkowego, chorobowego i macierzyńskie-
go jak i emerytalno-rentowego - od 1 lipca 1998 r. W uzasadnieniu podkreślono, że
wnioskodawca podjął pozarolniczą działalność gospodarczą od 15 maja 1998 r., a
przed tą datą podlegał przez okres krótszy niż jeden rok rolniczemu ubezpieczeniu
2
społecznemu i dlatego, wobec niespełnienia warunku z art. 5a ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r.
Nr 7, poz. 25 ze zm.), podlega od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej
ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu.
Wyrokiem z 9 czerwca 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Przemyślu zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie, że wniosko-
dawca nadal podlega od dnia 1 lipca 1998 r. rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu
z mocy ustawy w pełnym zakresie. W uzasadnieniu Sąd podniósł, że wnioskodawca
rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. Jest on właścicie-
lem gospodarstwa rolnego o powierzchni 30 ha przeliczeniowych. Podlegał ubezpie-
czeniu pracowniczemu w okresie od 1 kwietnia 1996 r. do 31 maja 1996 r., a następ-
nie od 1 kwietnia 1997 r. do 30 czerwca 1997 r. i w tym czasie został wyłączony z
podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy. Podleganie rol-
niczemu ubezpieczeniu społecznemu zostało stwierdzone decyzją z dnia 6 maja
1999 r., którą to jednocześnie wyłączono go z podlegania temu ubezpieczeniu od 1
lipca 1998 r. W ocenie Sądu podjęcie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej
„nie spowodowało ustania ubezpieczenia rolniczego, gdyż spełniona została prze-
słanka określona w art. 5a, wnioskodawca opłacił składki za cały okres ubezpiecze-
nia, tj. od 1 lipca 1997 r. do 30 czerwca 1998 r., a więc nieprzerwanie przez jeden rok
(...), ponadto w tym okresie nie podlegał innemu ubezpieczeniu ani nie miał ustalo-
nego prawa do renty lub emerytury (...), nie odprowadzał też składek ubezpieczenio-
wych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, regulował wszak do daty wyro-
kowania składki na ubezpieczenie rolnicze”.
Wyrokiem z 29 października 1999 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego jako nieuzasadnioną. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż wyrok Sądu pierwszej
instancji jest trafny, pomimo błędnego uzasadnienia. W motywach wyroku Sąd Ape-
lacyjny podkreślił, iż Zygmunt C. od 1993 r. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o
pow. 30,69 ha przeliczeniowego. Od 1 marca 1989 r. do stycznia 1999 r. prowadził
działalność gospodarczą, którą kilkakrotnie zawieszał, jak również podejmował w tym
okresie zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę, co spowodowało jego wyłączenie
przez KRUS-Oddział Regionalny w P. z podlegania w pełnym zakresie rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą
od 1989 r. i jej wielokrotnym zawieszaniem, organ rentowy decyzją z dnia 20 maja
1995 r. stwierdził podleganie Zygmunta C. rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w
3
pełnym zakresie z mocy ustawy, stwierdzając jednocześnie obowiązek opłacania
składki wraz z odsetkami z tytułu powstałych zaległości, w tym od 1 stycznia 1995 r.
W oparciu o powyższe Sąd Apelacyjny ustalił, że Zygmunt C. w okresie od 1 stycznia
1995 r. do 30 marca 1996 r. nieprzerwanie podlegał rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu z mocy ustawy w pełnym zakresie przez okres 1 roku 2 miesięcy i 29
dni. Wnioskodawca – wywiódł dalej Sąd Apelacyjny – ponownie rozpoczął prowa-
dzenie działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. Przed tą datą od 1 lipca 1997 r.
podlegał rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, tj. po zaprzestaniu wykonywania
zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę z dniem 30 czerwca 1997 r.
Argumentacja Sądu pierwszej instancji, która w istocie sprowadza się do jed-
noznacznego stwierdzenia, że Zygmunt C. w związku z podjętą w dniu 15 maja 1998
r. działalnością gospodarczą podlegał nieprzerwanie co najmniej rok rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy, tj. od 1 lipca 1997 r. do 30 czerwca
1998 r., gdyż w tym to czasie opłacał składki z tytułu tego ubezpieczenia, jest nietraf-
na. Sam fakt opłacania składek w ramach systemu ubezpieczeniowego rolników nie
jest równoznaczny, w sytuacji tyczącej wnioskodawcy, z podleganiem rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu w związku z niepodzielnością tejże składki, tj. obowiąz-
kiem opłacania jej kwartalnie (art. 4 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków). Fakt rozpoczęcia działalności gospodarczej w dniu 15 maja 1998 r. spowodo-
wał konieczność opłacenia składki z tytułu rolniczego ubezpieczenia społecznego za
II kwartał 1998 r., co nie oznacza, że to właśnie stanowiło o spełnieniu w odniesieniu
do wnioskodawcy przesłanki z art. 5a, tj. nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy przez 1 rok, tj. według
ustaleń Sądu, od lipca 1997 r. do 30 czerwca 1998 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wnioskodawca jednak nadal winien podlegać
rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w pełnym zakresie, a to z tej przyczyny, że
podjęcie przez niego działalności gospodarczej 15 maja 1998 r. poprzedziło jego
podleganie rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu z mocy ustawy w pełnym zakre-
sie przez okres 1 roku 2 miesięcy i 29 dni, tj. od 1 stycznia 1995 r. do 30 marca 1996
r., co stanowi spełnienie przesłanki, o jakiej mowa w art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i co skutkuje, że nadal podlega temu
ubezpieczeniu. Zarzuty apelacji należy uznać za zasadne w tej części, w której kwe-
stionują argumentację Sądu pierwszej instancji, iż wnioskodawca w okresie od lipca
1997 r. do czerwca 1998 r. legitymował się nieprzerwanym jednorocznym okresem
4
podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Organ rentowy nie wziął jednak
pod uwagę podlegania przez wnioskodawcę rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu
z mocy ustawy w pełnym zakresie w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 30 marca 1996
roku.
W kasacji Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny
w P. zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i wniosła o
uchylenie wyroków Sądów obu instancji, obciążenie kosztami postępowania wnio-
skodawcy oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepi-
sanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji i jej wniosek są w pełni uprawnione. Zgodnie z art. 5a ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) rolnik (domownik), który podlegając ubezpieczeniu
społecznemu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie 1 rok, podejmuje
działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służ-
bowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu, chyba że złoży Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że
chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalno-
ści gospodarczej.
Wykładnia tego przepisu stanowiła już przedmiot rozważań Sądu Najwyższe-
go. I tak: w wyroku z 3 grudnia 1998 r., II UKN 343/98, (OSNAPiUS 1999 r. nr 2, poz.
74), Sąd Najwyższy stwierdził, iż - stosownie do art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - warunkiem podlegania rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu przez rolnika (domownika), który podejmuje pozarolni-
czą działalność gospodarczą jest uprzednie, trwające nieprzerwanie przynajmniej
przez jeden rok podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w
pełnym zakresie. Do takiego wniosku Sąd Najwyższy doszedł po dokonaniu wykładni
gramatycznej tego przepisu. Wskazuje na to bowiem konstrukcja gramatyczna
pierwszego zdania tego przepisu, które ma decydujące znaczenie w sprawie. Zdanie
to ma dwa orzeczenia w określonym następstwie czasów. Użycie dla pierwszego
orzeczenia, tj. dla czasownika „podlegać”, formy imiesłowu czynnego w postaci nie-
5
dokonanej oznacza rozpoczęcie tej czynności i jej trwanie przez okres wskazany w
tym przepisie (nieprzerwanie co najmniej 1 rok) zanim nastąpi czynność określona
drugim orzeczeniem, a więc zanim rolnik podjął pozarolniczą działalność gospodar-
czą. Prawo wyboru pomiędzy ubezpieczeniem społecznym rolników a innym ubez-
pieczeniem (zbieg systemów ubezpieczeń społecznych) przysługuje zatem tylko rol-
nikowi (domownikowi), który podjął pozarolniczą działalność gospodarczą po okresie
1 roku nieprzerwanego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela
to stanowisko. Kontynuując zaś ten kierunek orzecznictwa należy dodać, iż przez
„uprzednie” trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok podleganie z mocy
ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie należy rozumieć
podleganie temu ubezpieczeniu bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia pozarolni-
czej działalności gospodarczej, jak to słusznie wywiedziono w kasacji. Treść przepisu
art. 5a nie uprawnia do wniosku, jak to przyjął Sąd Apelacyjny, że może chodzić o
podleganie ubezpieczeniu rolniczemu w innym okresie.
W sprawie jest oczywiste, że wnioskodawca przed podjęciem w dniu 15 maja
1998 r. pozarolniczej działalności gospodarczej nie legitymował się jednorocznym
nieprzerwanym okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z ustawy
w pełnym zakresie poprzedzającym bezpośrednio podjęcie tej działalności. Wynika
to bowiem zarówno z ustaleń Sądu pierwszej instancji, jak i Sądu drugiej instancji.
Kasacja okazała się zatem uzasadniona i dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie wniosko-
dawcy od decyzji organu rentowego na mocy art. 39313
KPC, nie obciążając wnio-
skodawcy kosztami postępowania kasacyjnego (art. 102 KPC).
========================================