Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 16 listopada 2000 r., III CZP 39/00
Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Zbigniew Kwaśniewski, Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku F.K. GmbH & KG przeciwko K. Fabryce
Mebli, spółce z o.o. w K. o egzekucję świadczenia pieniężnego po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 19 października 2000 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 18 lipca
2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:
„1) Czy z uwagi na obowiązujące przepisy k.p.c. i prawa dewizowego
egzekucja świadczeń pieniężnych wyrażonych w walucie obcej może polegać na
zajęciu takich składników majątku dłużnika, ze sprzedaży których komornik nie
uzyska bezpośrednio na zaspokojenie roszczeń wierzyciela waluty obcej
oznaczonej w tytule wykonawczym?;
2) w razie odpowiedzi twierdzącej – czy komornik władny jest nabyć walutę
obcą oznaczoną w tytule wykonawczym za walutę polską uzyskaną z egzekucji
przeciwko dłużnikowi?”
podjął następującą uchwałę:
Tytuł wykonawczy, w którym obowiązek zapłaty wyrażony został w
walucie obcej, komornik wykonuje stosując przepisy kodeksu postępowania
cywilnego o egzekucji świadczeń pieniężnych.
Uzasadnienie
Prawomocnym wyrokiem zaocznym z dnia 12 października 1999 r. Sąd
Okręgowy w Krakowie zasądził od K. Fabryki Mebli, spółki z o.o. w K. na rzecz F.K.
GmbH & KG w K. kwotę 148 848,99 marek niemieckich z odsetkami. Tytuł
wykonawczy wierzyciel złożył u komornika Sądu Rejonowego w Krakowie z
wnioskiem o wyegzekwowanie należności przy użyciu każdego z możliwych
sposobów. Postanowieniem z dnia 1 lutego 2000 r. komornik odmówił wszczęcia
postępowania egzekucyjnego z uzasadnieniem, że tytuł opiewa na walutę obcą i
zajęcie może być dokonane tylko z uwzględnieniem tej waluty, a nie złotych
polskich.
Skargę na to postanowienie Sąd Rejonowy w Krakowie oddalił, podzielając
stanowisko komornika. Przyjął, że dłużnik obowiązany jest spełnić świadczenie w
markach, a to oznacza niedopuszczalność przeliczenia ich na złotówki i
egzekwowanie złotówek.
W zażaleniu na to postanowienie wierzyciel zarzucił, że przepisy o egzekucji
świadczeń pieniężnych nie różnicują wierzycieli egzekwujących w zależności od
tego, czy ich należności wyrażone są w walucie polskiej czy obcej. Sam fakt
wyrażenia egzekwowanej należności w walucie obcej nie może ich wobec tego
stawiać w sytuacji gorszej niż gdyby egzekwowali wierzytelności opiewające na
złote polskie, zwłaszcza jeżeli chcą przyjąć świadczenie w złotówkach.
W toku rozpatrywania zażalenia zrodziło się zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości, które Sąd Okręgowy w Krakowie przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2
i 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do treści art. 358 § 1 k.c., zobowiązania pieniężne na terenie kraju
strony obowiązane są wyrażać w złotówkach. Surowy rygor ustanowionej tym
przepisem zasady walutowości podlega jednak złagodzeniu przez otwarcie –
w drodze ustawowego wyjątku – możliwości określenia przedmiotu świadczenia
w pieniądzu innym niż polski. Katalog tych wyjątków określają w głównej mierze
przepisy prawa dewizowego.
Obecnie zagadnienie to reguluje ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. – Prawo
dewizowe (Dz.U. Nr 160, poz. 1063 ze zm. – dalej "Pr.dew."). Ideą przewodnią tej
ustawy, określoną w art. 5, jest zasada własności wartości dewizowych oraz
swobody obrotu dewizowego. Zasady te doznają wprawdzie ograniczeń, np. w art.
9, niemniej jednak z reguły mają one charakter względny, skoro mogą być usunięte
w następstwie uzyskania stosownego zezwolenia dewizowego.
Art. 13 Pr.dew. stanowi, że zobowiązania pieniężne w obrocie dewizowym z
zagranicą mogą być wyrażane wyłącznie w walucie polskiej lub w walutach
wymienialnych. W tych walutach mogą być także dokonywane płatności. Oznacza
to zrównanie waluty polskiej z walutami obcymi, jeżeli te mieszczą się w wykazie
walut wymienialnych ujętych w zarządzeniu Prezesa Narodowego Banku Polskiego
z dnia 31 grudnia 1998 r. w sprawie wykazu walut obcych będących walutami
wymienialnymi (M.P. z 1999 r. Nr 2, poz. 11).
W okresie międzywojennym istotne znaczenie dla rozwiązania problemu,
którego dotyczy przedstawione zagadnienie prawne, miały przepisy tzw. dekretu
walutowego, czyli rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 czerwca
1934 r. o wierzytelnościach w walutach zagranicznych (Dz.U. R. P. Nr 59, poz.
509), zawieszającego moc obowiązującą art. 211 k.z. Zgodnie z art. 1 tego
rozporządzenia, wierzytelność, wyrażoną w walucie zagranicznej, dłużnik może
zapłacić pieniędzmi polskimi, chyba że zapłata w pieniądzach zagranicznych była
wyraźnie zastrzeżona (ust. 1), przy czym zastrzeżenie takie uważa się za
nieistniejące, jeżeli wierzytelność płatna jest na obszarze Państwa Polskiego (ust.
2). W myśl zaś art. 2 wspomnianego rozporządzenia, wysokość sumy, którą dłużnik
płaci pieniędzmi polskimi, powinna być obliczona według kursu wypłat (czeku) w
danej walucie zagranicznej w dniu wymagalności wierzytelności (ust. 1), a jeżeli
dłużnik dopuścił się zwłoki, wierzyciel może żądać zapłaty, stosownie do swego
wyboru, według kursu wypłat bądź w dniu wymagalności, bądź w dniu zapłaty
(ust. 2), przy czym obowiązujący jest przeciętny kurs wypłat, notowany na giełdzie
pieniężnej w Warszawie (ust. 3).
Nie ulega wątpliwości, że art. 2 ust. 2 rozporządzenia miał zastosowanie w
razie zasądzenia od dłużnika wierzytelności w walucie zagranicznej. Wierzyciel
mógł w takim wypadku zażądać w toku egzekucji przeliczenia zasądzonej
wierzytelności na złote polskie według wybranego kursu, bądź z dnia
wymagalności, bądź z dnia zapłaty. Warto zwrócić uwagę na doniosłość
rozstrzygnięcia art. 2 ust. 2 rozporządzenia w przedmiocie kursu miarodajnego dla
przeliczenia. Przyznanie wierzycielowi wyboru kursu przerzucało ryzyko zmian
kursu na pozostającego w zwłoce dłużnika. Rozwiązanie analogiczne do przyjętego
w art. 2 ust. 2 powoływanego rozporządzenia, zawarte w art. 41 ust. 1 zdanie drugie
ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282) i w art.
36 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 283), zachowało moc obowiązującą.
Nieistnienie obecnie, poza prawem wekslowym i czekowym, norm o treści
odpowiadającej art. 1 i 2 wspomnianego rozporządzenia – względnie zbieżnego
z nimi co do zasady art. 211 k.z. – dało podstawę do zajęcia stanowiska, zgodnie
z którym, jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona
w walucie obcej, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej
w walucie obcej określonej w umowie, nie zaś w złotych polskich, stanowiących
przelicznik tej sumy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., II CKN
512/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 105).
Stąd nie można jednak wyciągać wniosku, że egzekucję wyroku
zasądzającego wierzytelność w walucie obcej można prowadzić tylko ze środków
pieniężnych dłużnika w tej samej walucie, na którą opiewa wyrok. Godziłoby to
bowiem w sposób oczywisty w zasadę odpowiedzialności dłużnika całym swoim
majątkiem, a także byłoby nie do pogodzenia z przyświecającym przepisowi art. 13
Pr.dew. założeniem równorzędności waluty polskiej z walutami wymienialnymi. W
wypadku wyroku zasądzającego wierzytelność w walucie obcej musi się zatem
dopuścić egzekucję także z innych składników majątku dłużnika, tj. również z
zasobów pieniężnych w walucie polskiej i praw wyrażonych w walucie polskiej oraz
wszelkich pozostałych przedmiotów majątkowych przez ich spieniężenie na
potrzeby zaspokojenia zasądzonej należności w walucie obcej.
Należy zauważyć, że w latach dziewięćdziesiątych szczegółowe kwestie
prowadzenia egzekucji na podstawie tytułów wykonawczych opiewających na
walutę obcą rozstrzygało nie obowiązujące już zarządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad
tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-
księgowego (Dz.Urz. Ministerstwa Sprawiedliwości Nr 2, poz. 9). W myśl tego
zarządzenia, komornik był obowiązany przekazać wyegzekwowane sumy pieniężne
wierzycielowi za pośrednictwem banku dewizowego (§ 51 i 52). Rola banku
sprowadzała się tu w istocie do dokonania odpowiedniego przeliczenia.
W powołanym zarządzeniu nie było wprawdzie wprost mowy o tytułach
wykonawczych opiewających na walutę obcą, niemniej sam mechanizm
przeliczania przewidziany w tym zarządzeniu zachowywał aktualność także
w odniesieniu do wspomnianych tytułów.
Postępowanie egzekucyjne, poza wyjątkami, toczy się na żądanie wierzyciela
(art. 796 k.p.c.), także więc wierzyciel będący podmiotem zagranicznym jest w
zasadzie dysponentem tego postępowania. Składając wniosek egzekucyjny obliguje
komornika, aby dostępnymi środkami prawnymi dążył do zaspokojenia
go stosownie do treści tytułu wykonawczego, komornik zaś wyposażony został
w instrumenty, które temu celowi sprzyjają; może on żądać stosownych informacji,
zarówno od uczestników postępowania, jak i organów władzy i instytucji (art. 761 §
1 k.p.c.).
Egzekwowanie należności wyrażonej w walucie obcej to tylko jedna z sytuacji,
w których komornik może się spotkać z koniecznością stosowania kursów
przeliczeniowych. Wystarczy wskazać na przepis § 41 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników (Dz.U. Nr
10, poz. 52 ze zm.), który nakazuje komornikowi obliczać wartość pieniędzy
zagranicznych, stosując odpowiednie kursy walut. Byłoby niezrozumiałe, gdyby
komornik nie był władny czynić tego na użytek egzekucji prowadzonej na podstawie
tytułu wykonawczego, w którym obowiązek świadczenia wyrażony został w walucie
obcej (wymienialnej). Jeżeli zaś to czyni, to nie jako uczestnik obrotu dewizowego,
a jako organ egzekucyjny w ramach swoich obowiązków.
Transfer zasądzonych i egzekwowanych kwot pieniężnych będących
przedmiotem wierzytelności nie jest objęty reglamentacją. Nie należy bowiem do
żadnej z siedmiu kategorii obrotu dewizowego w rozumieniu art. 9 Pr.dew.
Ograniczeniem transferu jest pośrednictwo bankowe, przewidziane w art. 12
Pr.dew., co ma w istocie charakter porządkowy i służy kontroli przepływu pieniędzy.
Sumy wyrażone w walucie polskiej uzyskiwane przez komornika w toku egzekucji
wierzytelności w walucie obcej powinny być przez niego niezwłocznie przeliczane
na walutę, w której jest wyrażona egzekwowana wierzytelność, według kursu
wskazanego w art. 8 Pr.dew.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.