Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 listopada 2000 r.
I PKN 118/00
Przepis § 26 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i wa-
runków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego doro-
słych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.) nie stanowi przeszkody do ustalenia w
drodze porozumienia stron innych, nawet mniej korzystnych dla pracownika
warunków związanych z podnoszeniem przez niego kwalifikacji zawodowych.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Katarzyna Gonera, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2000 r. sprawy z po-
wództwa Witolda K. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Zakładów
Opieki Zdrowotnej w S.W. i Skarbowi Państwa – Wojewodzie P. w R. o zasądzenie
należności z tytułu delegacji służbowych, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu z dnia 24 listo-
pada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Stalowej Woli wyrokiem z dnia 24 czerwca 1999
r. oddalił powództwo Witolda K. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi
Zakładów Opieki Zdrowotnej w S.W. oraz Skarbowi Państwa - Wojewodzie P. w R. o
zapłatę należności z tytułu podróży służbowych. Ustalił, że powód, zatrudniony w
pozwanym Zespole od 15 grudnia 1981 r. w charakterze lekarza, a od 15 grudnia
1982 r. na stanowisku asystenta w oddziale chirurgii ogólnej w Szpitalu Miejskim w
S.W., uzyskał dnia 29 stycznia 1992 r. zgodę Lekarza Wojewódzkiego w T. na roz-
poczęcie specjalizacji II stopnia w zakresie urologii. Specjalizację tę miał ukończyć
do dnia 29 stycznia 1995 r. W dniu 25 stycznia 1995 r. powód uzyskał poparcie kie-
2
rownika specjalizacji w sprawie przedłużenia stażu specjalizacyjnego na okres dal-
szych 36 miesięcy. Ze względu na trudną sytuację finansową, pismem z dnia 28
czerwca 1995 r. pracodawca ustalił zasady zwrotu lekarzom kosztów w przypadku
ich wyjazdu na kurs wymagany do I i II stopnia specjalizacji. Uwzględniając opinię S.
Koła Delegatów OIL w L., pracodawca ustalił, że delegacja i zwrot kosztów przejazdu
będzie przysługiwać w razie wyjazdu na kurs wymagany do I lub II stopnia specjali-
zacji oraz podspecjalizacji organizowanych przez Centrum Medyczne Kształcenia
Podyplomowego i Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Kadr Medycznych. Delegacja i
zwrot kosztów przejazdu będzie przysługiwać również w wypadku szkolenia indywi-
dualnego wymaganego do I lub II stopnia specjalizacji oraz podspecjalizacji. W razie
szkolenia trwającego dłużej niż miesiąc, zwrot kosztów przejazdu przysługiwałby raz
na dwa tygodnie. Jednocześnie pracodawca nie będzie pokrywał kosztów wyżywie-
nia i zakwaterowania w czasie kursu. Wyjazdy na kursy nie wymagane do specjaliza-
cji oraz wyjazdy na różnego rodzaju zebrania naukowe i zjazdy mogą się odbywać w
ramach delegacji, ale pod warunkiem rezygnacji lekarza z należności pieniężnych
wiążących się z delegacją. Stosownie do powyższych ustaleń, za czas od 1 kwietnia
1995 r. do 1 stycznia 1998 r. powód, tak jak i inni lekarze, otrzymał tylko zwrot kosz-
tów przejazdu. Powód, podobnie jak i inni pracownicy wyjeżdżający na kurs specjali-
zacyjny, był poinformowany o tym, że nie otrzyma zwrotu kosztów wyżywienia i za-
kwaterowania. Zgadzał się na to i każdorazowo podpisywał oświadczenie umiesz-
czone na druku „polecenie wyjazdu służbowego”, że wyjazd odbywa się „bez zwrotu
kosztów wyżywienia i zakwaterowania”. W taki sam sposób byli traktowani inni leka-
rze. Przy zastosowaniu przytoczonych zasad powód w okresie spornym otrzymał
tytułem zwrotu kosztów przejazdu kwotę 935,50 zł, natomiast według jego wyliczeń
powinien otrzymać kwotę 4.453,24 zł, a wskutek ich waloryzacji – kwotę 8.759,19 zł.
W świetle powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że sporne wyjazdy nie
były wyjazdami służbowymi, uprawniającymi powoda do zwrotu kosztów wyżywienia i
zakwaterowania. Zresztą, rozliczając je, powód nie otrzymywał tych świadczeń i nie
żądał ich. Zdaniem Sądu Rejonowego, okoliczność ta dodatkowo uzasadnia przeko-
nanie, że do ustalenia opisanych wyżej warunków doszło w drodze przyjęcia przez
lekarzy oferty pracodawcy. Ustalone w ten sposób warunki były też zgodne z przepi-
sami regulującymi sprawę podnoszenia kwalifikacji przez lekarzy. W myśl bowiem §
24 zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 1 lutego 1983 r. w spra-
wie specjalizacji lekarzy, lekarzy dentystów, magistrów farmacji oraz innych pracow-
3
ników z wyższym wykształceniem zatrudnionych w służbie zdrowia i opiece społecz-
nej, lekarzowi odbywającemu specjalizację przysługuje zwrot kosztów jak za delega-
cję służbową jedynie w przypadku wyjazdu na egzamin końcowy. Zarządzenie to nie
regulowało zaś sprawy kosztów wyjazdu na szkolenie w ramach urlopu szkoleniowe-
go. Natomiast § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 paź-
dziernika 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych
i wykształcenia ogólnego dorosłych stanowi, że podnoszenie kwalifikacji zawodo-
wych i wykształcenia ogólnego w formach szkolnych i pozaszkolnych może być reali-
zowane na podstawie skierowania zakładu pracy lub bez takiego skierowania. Z kolei
z § 9 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia wynika, że pracownikowi podnoszącemu
kwalifikacje w formach pozaszkolnych, na podstawie skierowania zakładu pracy,
przysługuje zwrot kosztów, w tym kosztów zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu,
o ile umowa zawarta między pracownikiem a zakładem pracy nie stanowi inaczej.
Ponieważ w przedmiotowej sprawie doszło między stronami do zawarcia umowy
ustalającej, że powodowi nie będzie przysługiwać zwrot kosztów zakwaterowania i
wyżywienia, a jedynie zwrot kosztów podróży, jego pretensje dochodzone pozwem
okazały się bezzasadne.
Sąd Rejonowy badał również sprawę w aspekcie, czy zgoda powoda na wa-
runki rozliczania kosztów wyjazdów ustalona przez pracodawcę była wyrażona pod
wpływem groźby i czy wobec tego uchylenie się powoda od skutków oświadczenia
woli mogło być skuteczne czy też nie. W tej kwestii Sąd pierwszej instancji uznał, że
powód nie wykazał przesłanek ustawowych groźby określonych w art. 87 KC, tj. bez-
prawności, powagi groźby oraz normalnego związku przyczynowego między groźbą
a złożeniem oświadczenia woli określonej treści. Z tego więc względu ta podstawa –
zdaniem Sądu Rejonowego - okazała się też nieskuteczna.
Od powyższego wyroku złożył powód apelację, którą oddalił Sąd Okręgowy-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu wyrokiem z dnia 24 listopada
1999 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że wyrok Sądu Rejonowego nie naruszył art. 128
KP w związku z § 6 ust. 1 pkt 1 zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 1 lutego 1983 r. w sprawie specjalizacji lekarzy, lekarzy dentystów, magistrów
farmacji oraz innych pracowników z wyższym wykształceniem zatrudnionych w służ-
bie zdrowia i opiece społecznej wskutek przyjęcia, że mają zastosowanie w sprawie
przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki
4
Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia
kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych. Przepis art. 128 KP,
jako dotyczący rozliczania czasu pracy, pozostaje bowiem bez związku z roszcze-
niem powoda, a gdy chodzi o zarządzenie z dnia 1 lutego 1983 r., to tylko jeden jego
przepis mógłby mieć związek ze sprawą, mianowicie § 24 przewidujący zwrot kosz-
tów podróży na egzamin końcowy według zasad obowiązujących przy rozliczaniu
delegacji służbowych. Poza tym zarządzenie to nie reguluje sprawy rozliczania
kosztów przejazdu i pobytu lekarza poza miejscem stałej pracy i zamieszkania w
okresie stażu specjalizacyjnego. Przewiduje natomiast w § 6 ust. 1 pkt 1, że staż
specjalizacyjny może się odbywać na zasadzie zatrudnienia stażowego albo jako
oddelegowanie okresowe za zgodą lekarza wojewódzkiego. Gdy chodzi o powoda, to
w 1992 r. uzyskał zgodę na odbywanie specjalizacji z urologii poza miejscem stałego
zatrudnienia na zasadzie oddelegowania, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
W związku z tym w latach 1992-94 pracodawca wystawiał powodowi (i innym leka-
rzom odbywającym staże specjalizacyjne) druki „polecenie wyjazdu służbowego” i
rozliczał koszty przejazdu oraz pobytu na takich zasadach jak delegacje służbowe.
Umożliwiały to warunki finansowe pracodawcy. W 1993 r. weszło w życie rozporzą-
dzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12
października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodo-
wych i wykształcenia ogólnego dorosłych, którego § 9 ust. 1 przewiduje możliwość
zawarcia między pracownikiem podnoszącym kwalifikacje a pracodawcą umowy w
sprawie warunków pokrywania kosztów zakwaterowania, wyżywienia i przejazdów na
staż specjalizacyjny.
Sąd Okręgowy uznał jako zasadne ustalenie Sądu Rejonowego, zgodnie z
którym pracodawca – na podstawie tego właśnie przepisu oraz ze względu na swoją
trudną sytuację finansową - przedstawił lekarzom odbywającym staż specjalizacyjny
ustną ofertę zmiany zasad rozliczania kosztów przejazdów i pobytu w miejscach od-
bywania stażu, a oni tę ofertę przyjęli. Następnie tak ustalone zasady „oddelegowy-
wania” lekarzy na staże specjalizacyjne zawarł w piśmie L.dz. ZOZ [...] z dnia 28
czerwca 1995 r. Z tej też przyczyny powód otrzymywał w okresie spornym tylko zwrot
kosztów przejazdów na zajęcia związane z odbywaniem specjalizacji. Poza tym Sąd
Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego co do tego, że postępowanie do-
wodowe nie wykazało podstaw do uchylenia się powoda od skutków wyrażenia
zgody na warunki zaproponowane przez pracodawcę, dotyczące zwrotu kosztów po-
5
noszonych przez powoda w związku z wyjazdami na zajęcia specjalizacyjne. Propo-
zycja pracodawcy nie była bowiem sprzeczna z prawem ani nie nastąpiła w warun-
kach określonych w art. 87 KC.
W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego opartej na zarzucie naruszenia prawa
materialnego powód wskazał, iż Sąd Okręgowy, ustalając, że stosowane do 1995 r.
przez pracodawcę wobec lekarzy odbywających specjalizacje zasady zwrotu kosz-
tów przejazdów, wyżywienia i zakwaterowania, oparte na zasadach obowiązujących
przy podróżach służbowych, były rezultatem przyjętej praktyki, a nie obowiązującego
stanu prawnego, pominął przepisy: § 12 ust. 1 pkt 2 w związku z § 1 ust. 2 pkt 1
uchwały nr 263 Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1982 r. w sprawie podnoszenia
kwalifikacji pracowników uspołecznionych zakładów pracy oraz świadczeń przysłu-
gujących tym pracownikom (M.P. z 1983 r. Nr 1, poz. 6 ze zm.) oraz § 9 ust. 1 pkt 1
w związku z § 1 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków
podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr
103, poz. 472). Z przepisów tych wynika zaś, że postanowienia uchwały nr 263 Rady
Ministrów nie miały zastosowania do pracowników objętych specjalistycznym szkole-
niem medycznym „w zakresie unormowanym odrębnie”, a wobec tego że obowiązu-
jące w okresie spornym zarządzenie z dnia 23 grudnia 1982 r. nie regulowało zwrotu
kosztów związanych z odbywaniem specjalizacji, z wyjątkiem kosztów przejazdu na
egzamin, to tym samym „§ 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 12 października
1993 r. potwierdził prawo powoda do zwrotu pełnych kosztów”. Skarżący podkreślił,
że nie było na piśmie umowy określającej warunki odbywania specjalizacji, i nie miał
też dowodów potwierdzających zawarcie ustnej umowy, zaś składanie przez niego
po dniu 28 czerwca 1995 r. rozliczenia ograniczonego do zwrotu kosztów przejazdu,
było podyktowane chęcią uzyskania chociaż części zwrotu kosztów. Ponadto – zda-
niem skarżącego – Sąd Okręgowy naruszył § 26 wymienionego wyżej rozporządze-
nia z dnia 12 października 1993 r. w związku z art. 18 § 1 KP wskutek przyjęcia, że w
1995 r. strony zawarły ważną umowę per facta concludentia, ograniczającą upraw-
nienia powoda do zwrotu kosztów odbywania specjalizacji.
W konkluzji powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena zarzutów przytoczonych w kasacji mogła być dokonana jedynie w gra-
nicach ustalonego w sprawie stanu faktycznego, gdyż według art. 39311
KPC Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, tj. w granicach wytyczonych za-
wartymi w niej zarzutami naruszenia prawa materialnego i prawa procesowego oraz
wnioskami określającymi zakres zaskarżenia. Gdy chodzi o kasację powoda, to skar-
żący nie zawarł w niej zarzutu naruszenia przepisów postępowania, co sprawia, że
Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi przyjętymi w zaskarżonym
wyroku. Wynikają zaś z nich następujące konsekwencje.
Powód uzyskał zgodę na staż specjalizacyjny II stopnia z urologii w dniu 29
stycznia 1992 r. Obowiązywała wówczas uchwała nr 263 Rady Ministrów z dnia 23
grudnia 1982 r. w sprawie podnoszenia kwalifikacji pracowników uspołecznionych
zakładów pracy oraz świadczeń przysługujących tym pracownikom (M.P. z 1983 r. Nr
1, poz. 6 ze zm.), która postanawiała, że jej przepisy stosuje się do uspołecznionych
zakładów pracy i pracowników tych zakładów podnoszących kwalifikacje w formach
szkolnych i pozaszkolnych (§ 1 ust. 1). Jedną z form szkolenia pozaszkolnego były
staże zawodowe (§ 2 ust. 1 pkt 2). Podnoszenie kwalifikacji zawodowych mogło się
odbywać na podstawie skierowania wydanego przez zakład pracy lub bez skierowa-
nia (§ 9 uchwały). Powyższe rozróżnienie miało taki skutek, że pracownikom, którym
wydano skierowanie w celu podnoszenia kwalifikacji, przysługiwał między innymi
zwrot kosztów przejazdów, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach obowiązują-
cych przy podróżach służbowych na obszarze kraju, o ile podnoszenie kwalifikacji
odbywało się poza miejscowością zamieszkania pracownika (§ 12 ust. 1 pkt 2
uchwały). Natomiast co do pracowników podnoszących kwalifikacje bez skierowania,
pracodawca nie miał obowiązku, lecz mógł pokryć w części koszty związane z pod-
noszeniem kwalifikacji. Pozwany Zespół Opieki Zdrowotnej, chociaż nie wystawił po-
wodowi formalnego skierowania na staż specjalizacyjny i nie zawarł na piśmie
umowy określającej wzajemne prawa i obowiązki swoje oraz powoda (§ 10 ust. 2 i 3
uchwały), zwracał mu koszty przejazdów, zakwaterowania i wyżywienia ponoszone w
związku z odbywaniem stażu specjalizacyjnego. Postępowanie to nie naruszało § 1
ust. 2 uchwały, przewidującego, że jej przepisów nie stosuje się między innymi do
pracowników podstawowej działalności służby zdrowia, objętych specjalistycznym
medycznym szkoleniem, dokształcaniem i doskonaleniem zawodowym, prowadzo-
7
nym przez resort zdrowia i opieki społecznej. Wskazany przepis w swej końcowej
części zastrzegał bowiem, że niestosowanie uchwały nr 263 wobec pracowników
podstawowej działalności służby zdrowia odbywa się tylko „w zakresie unormowa-
nym odrębnie w przepisach dotyczących podnoszenia kwalifikacji” przez tych pra-
cowników. Tymczasem przepis § 24 zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecz-
nej z dnia 1 lutego 1983 r. w sprawie specjalizacji lekarzy, lekarzy dentystów, magi-
strów farmacji oraz innych pracowników z wyższym wykształceniem zatrudnionych w
służbie zdrowia i opiece społecznej (Dz.Urz. MZiOS Nr 3, poz. 19 ze zm.) uregulował
jedynie sprawę zwrotu kosztów wyjazdu lekarza na egzamin końcowy, traktując ten
wyjazd jako delegację służbową. W tej zatem kwestii trafny jest pogląd skarżącego,
że zwrot kosztów przejazdów, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach obowiązu-
jących przy podróżach służbowych na terenie kraju miał oparcie w przepisach, a nie
był tylko sprawą „zwyczajowej praktyki”.
W dniu 13 listopada 1993 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w
sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia
ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.), które spowodowało utratę mocy
obowiązującej uchwały nr 263 z dnia 23 grudnia 1983 r., a w § 26 postanowiło zara-
zem, że pracownicy korzystający ze świadczeń na dotychczas obowiązujących zasa-
dach zachowują je do czasu ukończenia nauki, chyba że przepisy rozporządzenia
przewidują świadczenia korzystniejsze. W związku z tym powód nadal otrzymywał
zwrot związanych ze specjalizacją kosztów przejazdów, zakwaterowania i wyżywie-
nia według zasad obowiązujących przy rozliczaniu delegacji służbowych.
Wymienione rozporządzenie wyraźnie rozgraniczyło kształcenie w formach
szkolnych od kształcenia, dokształcania i doskonalenia w formach pozaszkolnych,
przewidując dla każdej z tych form odmienne uregulowanie prawne. Gdy chodzi o
kształcenie, dokształcanie i doskonalenie pozaszkolne, to podstawowe znaczenie z
punktu widzenia przedmiotowej sprawy ma § 9 ust. 1 rozporządzenia, który postana-
wia, że pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje w formach pozaszkolnych na pod-
stawie skierowania zakładu pracy przysługuje zwrot kosztów uczestnictwa, w tym
zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu, a także urlop szkoleniowy na udział w zaję-
ciach obowiązkowych oraz zwolnienie z części dnia pracy na zasadach przewidzia-
nych w tym przepisie, jeżeli umowa między pracownikiem i pracodawcą nie stanowi
inaczej. Jak z powyższego przepisu wynika, pierwszeństwo w ukształtowaniu warun-
8
ków odbywania doskonalenia zawodowego, w tym także stażu specjalizacyjnego, dał
prawodawca umowie między pracownikiem a zakładem pracy. Dopiero w razie braku
takiej umowy wchodziłyby w rachubę warunki określone w rozporządzeniu.
Nie wzbudza zastrzeżeń pogląd Sądu Okręgowego, że na podstawie tego
przepisu strony mogły inaczej, a więc także mniej korzystnie dla powoda, ukształto-
wać zasady ponoszenia przez pracodawcę kosztów wynikających z odbywania przez
niego stażu specjalizacyjnego. Wbrew poglądowi skarżącego, nie stanowi przesz-
kody po temu art. 18 § 1 KP, przewidujący, że postanowienia umów o pracę oraz
innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej
korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Przepis ten normuje bowiem
wzajemny stosunek między postanowieniami indywidualnej umowy o pracę, a prze-
pisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP, nie dotyczy zaś wszelkich postanowień
umowy o pracę i wszelkich stosunków prawnych, jakie mogą powstać między pra-
cownikiem i pracodawcą – obok stosunku pracy lub w związku ze stosunkiem pracy.
W tej kwestii należy zwrócić uwagę na to, że uchwała nr 263 Rady Ministrów
została wydana na podstawie art. 27 ust. 3 ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju
systemu oświaty i wychowania (Dz.U. Nr 32, poz. 160 ze zm.). Przepis art. 27 ust. 1
tej ustawy stanowił, że Państwo stwarza warunki umożliwiające kształcenie i do-
kształcanie pracujących, zaś art. 27 ust. 3 ustawy przewidywał jedynie uprawnienie
dla Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej do ustalenia
systemu podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracujących
oraz sposobu i terminu jego realizacji. Natomiast rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. zo-
stało wydane na podstawie art. 103 KP, który stanowi, że w zakresie i na warunkach
ustalonych przez wymienione organy w drodze rozporządzenia „pracodawca ułatwia
pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”. Z założeń przyjętych przez
ustawodawcę nie wynika więc, że umożliwienie pracownikom podnoszenia kwalifika-
cji zawodowych i wykształcenia ogólnego, rozumianego jako kształcenie w szkołach
dla dorosłych i w szkołach wyższych oraz jako kształcenie, dokształcanie, a także
doskonalenie w formach pozaszkolnych, jest obowiązkiem pracodawcy oraz że obo-
wiązek ten może być przez pracownika egzekwowany. Tym bardziej więc nie może
być egzekwowane wydanie przez pracodawcę skierowania na podjęcie kształcenia,
dokształcania lub doskonalenia w określonej formie, np. studium podyplomowego,
stażu specjalizacyjnego, kursu itp. Jeżeli jednak doszło do wydania pracownikowi
9
skierowania mającego na celu podniesienie przez niego kwalifikacji zawodowych, to
po stronie pracodawcy powstają określone w przepisach obowiązki wobec pracowni-
ka, w tym właśnie zwrot kosztów przejazdów, zakwaterowania i wyżywienia, udziele-
nie urlopu szkoleniowego na udział w obowiązkowych zajęciach i inne, które mogą
być wymuszone w drodze postępowania sądowego. Nie oznacza to jednak, że obo-
wiązki te – i odpowiadające im uprawnienia pracownika – stały się obligatoryjnym
składnikiem umowy o pracę, którego treść nie może być przez strony uregulowana
nawet mniej korzystnie niż przewidują to odpowiednie przepisy, a to ze względu na
zasadę wyrażoną w art. 18 § 1 KP. Taką też intencję prawodawcy należy dostrzec w
sformułowaniu § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r., zwłaszcza porównując treść
tego przepisu z przepisem § 10 uchwały nr 263 Rady Ministrów z dnia 23 grudnia
1982 r., która straciła moc właśnie wskutek wejścia w życie wskazanego rozporzą-
dzenia. Otóż § 10 uchwały nr 263, przewidujący zawarcie umowy określającej wza-
jemne prawa i obowiązki zakładu pracy i pracownika przed wydaniem pracownikowi
skierowania, stanowił, że ze strony zakładu pracy treścią tej umowy ma być przy-
znanie pracownikowi „świadczeń przewidzianych w (...) uchwale”. Tymczasem § 9
ust. 1 rozporządzenia z dnia 12 października 1993 r. nie zawiera takiego postano-
wienia, stwierdzając, że pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe w for-
mach pozaszkolnych na podstawie skierowania zakładu pracy przysługuje zwrot
kosztów uczestnictwa (w tym zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu) oraz urlop
szkoleniowy i zwolnienie z części dnia pracy – o ile umowa zawarta między pracow-
nikiem i zakładem pracy nie stanowi inaczej.
Podsumowując dotychczasowe rozważania należy zatem wyrazić zapatrywa-
nie, że przepis § 26 rozporządzenia z dnia 12 października 1993 r., zapewniający
pracownikom korzystającym ze świadczeń przed wejściem w życie rozporządzenia
zachowanie uprawnień do świadczeń „na dotychczas obowiązujących zasadach”,
stanowi dla pracownika zabezpieczenie przed jednostronną zmianą jego sytuacji
przez pracodawcę. Przepis ten nie stanowił wszakże przeszkody do ustalenia innych,
nawet mniej korzystnych warunków związanych z podnoszeniem przez pracownika
kwalifikacji zawodowych w drodze porozumienia stron (umowy), tym bardziej wtedy,
gdy było to uzasadnione ważnymi przyczynami.
Z dokonanych w sprawie ustaleń, które są wiążące dla Sądu Najwyższego (z
omówionych wcześniej względów), wynika, że pracodawca, przymuszony swoją
10
trudną sytuacją finansową i faktem odbywania w 1995 r. specjalizacji przez 40 leka-
rzy, nie mógł ponieść wszystkich kosztów związanych z ich uczestnictwem w zaję-
ciach stażowych poza miejscem zamieszkania. Dlatego właśnie przedstawił najpierw
delegatom do Okręgowej Izby Lekarskiej w L., a następnie samym lekarzom odby-
wającym staże specjalizacyjne, ustną ofertę zmiany dotychczasowych zasad rozli-
czania kosztów uczestnictwa w zajęciach stażowych przez ich ograniczenie do
kosztów przejazdów, natomiast w sposób formalny ujął te zasady w piśmie z dnia 28
czerwca 1995 r. Z ustaleń w sprawie wynika również, że „indywidualnie każdy lekarz
– w tym również powód – spotkał się z tą ofertą najpierw w formie ustnej, a następnie
w formie nadruku na delegacji, z którego wynikało, że pracodawca nie będzie zwra-
cał kosztów wyżywienia i zakwaterowania”. Powód zaakceptował powyższe warunki,
przedstawiając do rozliczenia „polecenia wyjazdu służbowego”, zawierające oświad-
czenie o rezygnacji ze zwrotu kosztów wyżywienia i zakwaterowania, i przyjmując
należność odpowiadającą tylko poniesionym kosztom podróży. W świetle powyż-
szych ustaleń faktycznych istniały podstawy do wniosku, że doszło w sposób doro-
zumiany do ustalenia warunków odbywania przez powoda stażu specjalizacyjnego,
chociaż nie została sporządzona umowa na piśmie. Warunki te nie objęły zwrotu
kosztów wyżywienia i zakwaterowania podczas uczestnictwa w kursach specjaliza-
cyjnych. Powyższe zagadnienie przedstawił wyczerpująco od strony faktycznej i
prawnej zwłaszcza Sąd Rejonowy, który omówił także sprawę znaczenia, jakie nale-
żało nadać praktyce wystawiania „poleceń wyjazdu służbowego” lekarzom odbywają-
cym specjalizację. Stanowisko Sądu Rejonowego podzielił Sąd Okręgowy.
Z przedstawionych względów nie mógł odnieść skutku podniesiony w kasacji
zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego wskutek pominięcia § 12 ust. 1 pkt
2 w związku z § 1 ust. 2 pkt 1 uchwały nr 263 Rady Ministrów oraz niezastosowania
§ 26 rozporządzenia z dnia 12 października 1993 r. W świetle bowiem ustalenia, że
strony w sposób dorozumiany określiły świadczenia należne skarżącemu z tytułu
wyjazdów na zajęcia związane ze specjalizacją, ograniczając je – z powodu koniecz-
ności ekonomicznej – do zwrotu kosztów podróży, nie mogło dojść do naruszenia
przepisów przewidujących jeszcze inne świadczenia. Gdy zaś chodzi o twierdzenie
powoda, że składane przez niego częściowe rozliczenia nie oznaczały jego woli (lub
zamiaru) zrezygnowania z przysługujących mu uprawnień do zwrotu pełnych kosz-
tów uczestnictwa w zajęciach specjalizacyjnych oraz że żaden dowód nie potwierdził,
iż doszło między stronami do umowy ustnej ograniczającej zwrot tych kosztów, to
11
należy zwrócić uwagę na okoliczność, że ustalenia Sądów obu instancji są w tej
kwestii inne. Skarżący zaś nie zakwestionował ich w sposób wymagany art. 3933
w
związku z art. 3931
pkt 2 KPC.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji (art.
39312
KPC).
========================================