Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2001 r., V CKN 1840/00
Zobowiązanie, którego świadczeniem jest suma pieniężna wyrażona w
walucie obcej, może być wykonane przez świadczenie w złotych polskich.
Przewodniczący: Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sędziowie SN: Tadeusz Domińczyk, Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2001 r. na rozprawie
sprawy z powództwa S.A.E.E., spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
przeciwko Arturowi P. o zapłatę, na skutek kasacji strony powodowej od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 czerwca 2000 r.,
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki we Wrocławiu wyrokiem z dnia 11 lipca 1997 r.,
uwzględniając częściowo powództwo, zasądził od pozwanego na rzecz strony
powodowej, na podstawie art. 509 k.c., kwotę 28 020,84 zł z ustawowymi
odsetkami. Sąd ten ustalił, że pozwany pozostawał w stałych kontaktach
z zagraniczną firmą "A." A/S, będącą spółką z o.o. z siedzibą w Danii, od której
nabywał różnego rodzaju urządzenia telewizji kablowej. Umową z dnia 5 stycznia
1995 r. spółka ta przeniosła na rzecz powodowej (polskiej) spółki wierzytelności
przysługujące jej od pozwanego, wynikające ze wspomnianych wzajemnych
transakcji handlowych.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu apelacji obu stron,
uwzględniając apelację pozwanego zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił
oraz oddalił apelację strony powodowej. Rozstrzygnięcie to uzasadnione zostało
między innymi stwierdzeniem, że nie nastąpiło skuteczne przeniesienie
wierzytelności, bowiem umowa z dnia 5 stycznia 1995 r. "nie określa co jest jej
przedmiotem".
W następstwie rozpoznania kasacji strony powodowej, Sąd Najwyższy
wyrokiem z dnia 5 listopada 1999 r., III CKN 423/98 (OSNC 2000, nr 5, poz. 92)
uchylił zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał, że skuteczne jest zbycie
wierzytelności, nie oznaczonej dokładnie w umowie przelewu, jeżeli można ją
określić na podstawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego wynika.
Stwierdził ponadto – odmiennie niż Sąd Apelacyjny – że jeżeli zbywca jest
podmiotem kilku wierzytelności, to nie ma przeszkód, aby na podstawie jednej
umowy dokonał ich zbycia.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny rozstrzygnął ją w taki sam
sposób, a mianowicie zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił powództwo w
całości, a ponadto oddalił apelację strony powodowej.
Tym razem Sąd Apelacyjny uznał, że w sytuacji gdy – jak ustalił –
przedmiotem zobowiązania pozwanego, odpowiadającego wierzytelności przejętej
przez stronę powodową, była suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, spełnienie
świadczenia powinno nastąpić przez zapłatę sumy nominalnej w walucie obcej
określonej przez strony, nie zaś w złotych polskich, stanowiących przelicznik tej
sumy. Powództwo, w którym żąda się zasądzenia kwoty w złotych polskich,
podlegało więc oddaleniu.
Kasacja strony powodowej oparta została na podstawie naruszenia przepisów
postępowania, a mianowicie art. 213 § 1 i 2 k.p.c. przez pominięcie oczywistego
faktu, że uznanie długu przez podmiot polski miało być spełnione na rzecz powoda
jako innego podmiotu polskiego, co uzasadniało żądanie powództwa w pieniądzu
polskim. W ramach podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego skarżący
zarzucił naruszenie art. 353 § 1 k.c. i art. 354 § 1 k.c., a także naruszenie art. 358
k.c. w związku z art. 13 ust.1 ustawy z dnia 15 lutego 1989 r. – Prawo dewizowe
(Dz.U. Nr 6, poz. 33 ze zm.) przez uznanie, że wierzytelność dochodzona pozwem
powinna być określona – między stronami procesu (podmiotami polskimi) – w
walucie wymienialnej zamiast w pieniądzu polskim. We wniosku kasacyjnym autor
apelacji żądał "zmiany zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego i
orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu", ewentualnie uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie bezsporną jest okoliczność, że wierzytelność, która była
przedmiotem umowy przelewu, powstała w obrocie dewizowym w okresie
obowiązywania ustawy z dnia 15 lutego 1989 r. – Prawo dewizowe. Na gruncie
Prawa dewizowego z 1989 r., strony w umowie nie mogły ustalić płatności w złotych
polskich, skoro obowiązkiem osoby krajowej (pozwanego), było w obrocie z
zagranicą towarami i usługami nie tylko ustalenie płatności w walucie obcej, lecz
także dokonywanie płatności w walucie obcej (art.12). Nie budzi więc zastrzeżeń
pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., II CKN
512/97 (OSNC 1998, nr 6, poz. 105), że jeżeli zgodnie z przepisami prawa
przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, to
spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej w walucie obcej
określonej w umowie, nie zaś w złotych polskich, stanowiących przelicznik tej sumy.
Pogląd ten – wbrew stwierdzeniom Sądu Apelacyjnego – nie mógł stanowić
podstawy wnioskowania przy ocenie roszczenia zgłoszonego przez stronę
powodową. Z dniem 31 grudnia 1994 r. cytowana ustawa utraciła moc i weszła w
życie ustawa z dnia 2 grudnia 1994 r. – Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 136, poz. 703
ze zm.).
Sąd Apelacyjny – mając na względzie także unormowanie przyjęte w art. 12
ust. 3 Prawa dewizowego z 1994 r. oraz pogląd wyrażony w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 1998 r., I CKN 863/97 (OSP 1999, nr 4, poz.
82) – wprawdzie trafnie uznał, a więc wbrew wcześniej zaprezentowanemu
poglądowi, opartemu na cytowanym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia
1997 r., że od tej chwili ustalona w umowie płatność w walucie obcej mogła być
zmieniona na walutę polską, przyjął jednak, że do przekształcenia takiego nie
doszło wobec braku w tym zakresie oświadczeń woli obu stron.
Odnosząc się do tej części rozważań Sądu Apelacyjnego zauważyć należy, że
dotyczą one stosunku prawnego, który łączył pozwanego z poprzednim
wierzycielem. Przy ocenie powództwa wprawdzie nie można abstrahować od tego
stosunku zobowiązaniowego, ale przecież nie on, lecz umowa przelewu, z której
strona powodowa wywodzi swe roszczenie, ma zasadnicze znaczenie w sprawie.
Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy ustalił, że strona
powodowa na podstawie umowy przelewu nabyła, przysługującą dotychczasowemu
wierzycielowi wobec pozwanego, wierzytelność pieniężną wyrażoną w dewizach. Z
ustaleń tych nie wynika, aby strony uzgodniły sposób wykonania tego
zobowiązania. Zgodnie z art. 509 § 2 k.c., wierzytelność przechodzi na nabywcę w
takim stanie, w jakim była w chwili zawarcia umowy o przelew, a więc ze wszystkimi
związanymi z nią prawami. Łączy się to ściśle z zasadą, że cesjonariusz wstępuje w
pozycję prawną cedenta. W zakresie omawianej wierzytelności, pozycję prawną
cedenta – jako osoby zagranicznej w rozumieniu Prawa dewizowego – nie
wyznaczały powołane przez Sąd Apelacyjny przepisy Prawa dewizowego z 1994 r.,
dotyczące ustalania i dokonywania płatności w obrocie z zagranicą towarami i
usługami, lecz przepisy dotyczące obrotu wierzytelnościami.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 2 tego Prawa, dla dokonania czynności obrotu
dewizowego w postaci przeniesienia między osobą krajową a zagraniczną
własności wartości dewizowych znajdujących się w kraju albo przeniesienia
wierzytelności lub zobowiązania, których przedmiotem świadczenia są wartości
dewizowe znajdujące się w kraju., wymagane było zezwolenie dewizowe. Inne
przepisy prawa dewizowego z 1994 r. nie miały zastosowania przy zawieraniu w
dniu 5 stycznia 1995 r. umowy przelewu. Z tego uregulowania płynie tylko taki
wniosek, że dla skuteczności przelewu wierzytelności wyrażonej w dewizach
konieczne było zezwolenie dewizowe. Dodać ponadto należy, że skoro
wierzytelność ta mogła być zmieniona przez dłużnika i cedenta (podmiot
zagraniczny) na walutę polską, to tym bardziej przekształcenia tego mogli dokonać
dłużnik i cesjonariusz.
W toku procesu pozwany kwestionował wyłącznie kurs marki niemieckiej,
według którego strona powodowa, a także biegli dokonali rozliczenia, stanowiącego
podstawę żądanej przez stronę powodową zapłaty w złotych polskich. W
składanych oświadczeniach pozwany wręcz domagał się rozliczeń w złotych
polskich. W świetle powyższego zaskakujące jest stwierdzenie Sądu Apelacyjnego,
że pozwany nie zgodził się na rozliczenie swego zadłużenia (scedowanej
wierzytelności) w złotych polskich. Okoliczność, że w powołanym przez Sąd
Apelacyjny wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1998 r., I CKN
863/97, tego rodzaju zgoda wyrażona została w formie uznania powództwa, nie
oznacza, iż tylko w tej formie dopuszczalna jest zgoda dłużnika na dochodzenie
przez wierzyciela zapłaty w złotych polskich wierzytelności wyrażonej w walucie
obcej.
Gdyby nawet istniały podstawy do stwierdzenia braku wspomnianej zgody ze
strony pozwanego, to na pytanie, czy nabyta przez stronę powodową
(cesjonariusza) wierzytelność pieniężna wyrażona w walucie obcej może być
dochodzona od pozwanego (dłużnika) w złotych polskich, należałoby udzielić
odpowiedzi twierdzącej. I nie trzeba jej poszukiwać – wbrew metodzie przyjętej
przez Sąd Apelacyjny – w prawie dewizowym ani też przez analizę relacji
zachodzących pomiędzy przepisami tego prawa a art. 358 § 1 k.c. Jak już bowiem
zaznaczono, przepisy Prawa dewizowego z dnia 2 grudnia 1994 r. mają w
ograniczonym zakresie odniesienie do umowy przelewu, której przedmiotem są
wartości dewizowe; nakładają na strony takiej umowy tylko obowiązek uzyskania
zezwolenia dewizowego. Dalsze natomiast kwestie związane z wykonaniem
zobowiązania, gdy nie jest to już przedmiotem ustalenia przez strony, nie są objęte
działaniem przepisów prawa dewizowego. Z oczywistych względów przepisy te nie
regulują stosunku prawnego zachodzącego pomiędzy nabywcą wierzytelności
(cesjonariuszem) a dłużnikiem. Z kolei relacje zachodzące pomiędzy art. 358 k.c.,
wyrażającym zasadę walutowości, a przepisami Prawa dewizowego, stanowiącymi
wyjątek od tej zasady, nie wyjaśniają kwestii wykonania zobowiązania, którego
przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Stosunek prawny,
będący podstawą zgłoszonego roszczenia, podlega ocenie w płaszczyźnie
przepisów o przelewie oraz dotyczących wykonania zobowiązania (art. 509, art. 513
§ 2, art. 354 § 1 i art. 358 § 1 k.c.).
W świetle przepisów o przelewie można stwierdzić tylko, że na stronę
powodową przeniesiona została wierzytelność, której przedmiotem są wartości
dewizowe. Przepisy te nie wyjaśniają zagadnienia spełnienia świadczeń
pieniężnych wyrażonych w obcej walucie. Wyrażony w piśmiennictwie prawniczym
pogląd, że dopuszczalność kreowania – w wyjątkowych wypadkach – zobowiązań
wyrażonych w obcej walucie nie przesądza o obowiązku spełnienia świadczenia w
tej walucie, uzasadniony został trafnym stwierdzeniem, że istnienie klauzuli
efektywnej zapłaty w walucie obcej jest sprawą co najmniej kontrowersyjną.
Przyjęta w zaskarżonym wyroku teza, że w ustalonym stanie faktycznym sprawy
istnieje bezwzględny zakaz żądania spełnienia świadczenia w walucie polskiej, nie
ma oparcia ani w art. 3581
§ 1 k.c., który – statuując zasadę nominalizmu – dotyczy
wysokości świadczenia, a nie rodzaju waluty, ani też w art. 354 k.c.
Według art. 354 § 1 k.c., zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego
treścią oraz w sposób odpowiadający kryteriom wynikającym z zasad współżycia
społecznego, celu społeczno-gospodarczego zobowiązania oraz ustalonych
zwyczajów. Treść zobowiązania w rozumieniu art. 354 k.c. to przede wszystkim
uprawnienia i obowiązki stron, które są wyraźnie, w sposób nie budzący wątpliwości
określone w ramach łączącego strony stosunku prawnego, w tym również w
zakresie odnoszącym się do sposobu wykonania zobowiązania. Konieczność
odwołania się do kryteriów art. 354 k.c. występuje zatem wtedy, gdy – jak podkreśla
się w doktrynie – z tak rozumianej treści zobowiązania nie wynika w sposób
dostatecznie jednoznaczny, jaki ma być sposób jego wykonania, a także gdy
oczekiwania każdej ze stron są w danych okolicznościach różne i nie zostały
uzgodnione w momencie powstania zobowiązania.
Wobec tego, że sposób wykonania zobowiązania nie jest sporny pomiędzy
stronami, nie ma potrzeby odwoływania się do kryteriów wskazanych w art. 354 k.c.
Gdyby nawet był przedmiotem sporu, to stosując kryteria wskazane w art. 354 k.c.,
nie można było dojść – na gruncie poczynionych w sprawie ustaleń – do wniosków i
ocen, przyjętych przez Sąd Apelacyjny. W konsekwencji uzasadnione jest
uogólnienie, że żądanie spełnienia świadczenia w złotych polskich – w sytuacji gdy
z treści zobowiązania, którego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w
walucie obcej nie wynika w jaki sposób ma być wykonane – nie pozostaje w
sprzeczności z zasadą nominalizmu, która dotyczy wyłącznie wysokości
świadczenia, a nie rodzaju waluty. Żądanie takie podlega ocenie w płaszczyźnie
przesłanek z art. 354 k.c.
Z przytoczonych względów, uznając zasadność zarzutu naruszenia przepisu
art. 354 § 1 k.c. przez błędną jego wykładnię, a także przepisu art.13 ust. 1 Prawa
dewizowego z 1989 r. przez jego zastosowanie, należało orzec, jak w sentencji (art.
39313
§ 1 k.p.c.).