Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2001 r., V CKN 191/00
Uchwała walnego zgromadzenia rolniczej spółdzielni produkcyjnej, w
której przeznaczono na wypłaty nagród dla członków środki pochodzące z
innych źródeł niż dochód spółdzielni, jest nieważna.
Przewodniczący: Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sędziowie SN: Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca), Henryk Pietrzkowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2001 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Stanisława H. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej
„R.” w C. w likwidacji o uchylenie uchwały, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 sierpnia 1998 r.,
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 listopada 1997 r. Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej oddalił
powództwo Stanisława H. o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej „R.” w C. z dnia 6 czerwca 1997 r. Uchwałą tą
wprowadzono zmiany w statucie przez wyeliminowanie dotychczasowego sposobu
przyznawania nagród okolicznościowych i zastąpiono go nowym. Przyjęto
mianowicie, że z okazji Dnia Spółdzielcy prawo do nagród przysługiwać będzie
osobom, które „w roku kalendarzowym poprzedzającym dzień wypłaty
przepracowały jako członkowie … przynajmniej przez okres 6 miesięcy” – w
wysokości 100 % kwoty bazowej. Pozostałym członkom nie spełniającym tego
warunku i kandydatom, wysokość nagrody określono jako równą 20 % kwoty
bazowej. Ustalenie wysokości kwoty bazowej natomiast pozostawiono uznaniu
zarządu spółdzielni w porozumieniu z komisją rewizyjną. Określona w tych
okolicznościach kwota bazowa wyniosła 15 000 zł. W konsekwencji dla członków,
którzy nie osiągnęli limitu czasowego wykonywania pracy, w tym także rencistom i
kandydatom, przypadła kwota 3000 zł.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego, przyjęte kryterium przyznania nagród z
funduszu już wcześniej utworzonego na ten cel, nie pozostaje w sprzeczności z
brzmieniem art. 1 i 158 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze
(jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. – dalej "Pr.spółdz.") oraz z
postanowieniami statutu spółdzielni. Określenie zaś wysokości kwoty bazowej
leżało w gestii zarządu spółdzielni i przeszkodą w tym względzie nie była
okoliczność, że przyznano na nagrody środki pochodzące ze sprzedaży majątku
trwałego.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego i
powołaną uchwałę uchylił oraz orzekł o kosztach. W myśl stanowiska Sądu
Apelacyjnego, uchwała ta narusza postanowienia § 62 ust. 4 statutu, według
którego zasady tworzenia i wykorzystania funduszu określają uchwały walnego
zgromadzenia. Oznacza to, że kwotę bazową nagrody bądź zasady jej ustalania,
powinno określić walne zgromadzenie. Odstąpienie od tego wymogu doprowadziło
do naruszenia przepisu art. 125 § 5 Pr.spółdz., traktującego o podziale majątku
spółdzielni, pozostałego po jej likwidacji. Na nagrody przeznaczono bowiem środki
pochodzące z wyprzedaży majątku spółdzielni zgromadzonego w ciągu
kilkudziesięciu lat jej istnienia, gdy tymczasem bieżące wynagrodzenie członków
wynosiło kwotę 600 zł miesięcznie. Wysokość tego wynagrodzenia w stosunku do
wysokości nagrody nie odpowiada wskazaniom płynącym z brzmienia art. 158
Pr.spółdz.; nie pozostaje mianowicie w stosownej proporcji do nakładu pracy
członków i w istocie eliminuje podział majątku pozwanej spółdzielni, postawionej w
stan likwidacji we wrześniu 1997 r.
W kasacji opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego pozwana
Spółdzielnia wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji,
względnie uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego. Skarżąca zarzuciła
naruszenie przepisów art. 2, 3, 38 § 1 pkt 5, art. 125 § 5, art. 158, 167 Pr.spółdz.
oraz § 62 ust. 3 i 4, § 49 ust. 2a, 2o i 2s, § 37 pkt 19 i § 19 ust. 1 i 3 statutu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do treści art. 18 Pr.spółdz., członek spółdzielni ma prawo korzystać
ze świadczeń spółdzielni. W zakresie określonym w statucie, uwzględniając
specyfikę rolniczych spółdzielni produkcyjnych, przepis art. 158 Pr.spółdz.
ustanawia regułę, że członkowie tych spółdzielni wynagradzani są za pracę,
uczestnicząc w podziale osiągniętego przez nie dochodu, a ściślej tzw. dochodu
podzielnego, powstałego po odliczeniu od dochodu ogólnego (art. 166) odpisów na
fundusze, przewidziane w art. 168 i 171 Pr.spółdz..
Jest to jedyny przewidziany w ustawie sposób wynagradzania członków, przy
czym według wskazań zawartych w art. 158 § 3 Pr.spółdz., wysokość
wynagrodzenia ustala się z uwzględnieniem wkładu pracy, jej uciążliwości,
niezbędnych kwalifikacji oraz odpowiedzialności z tytułu powierzonej funkcji.
Ewentualne ryzyko nieosiągnięcia spodziewanego dochodu i związanego z tym
zagrożenia dla wypłaty wynagrodzeń łagodzić może dokonywanie odpisów z
dochodu podzielnego na rezerwę stabilizacji udziału w dochodzie członków i
domowników w latach następnych. Tworzenie tego rodzaju rezerwy wymaga
stosownego postanowienia w statucie.
Prawo spółdzielcze nie przewiduje możliwości wynagrodzenia członków
rolniczych spółdzielni produkcyjnych w postaci premii i nagród. Nie oznacza to
jednak wyłączenia takiej możliwości. Jak to bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 18 marca 1986 r., IV CR 19/86 (OSNC 1987, nr 2-3, poz. 43)
unormowanie w art. 158 Pr.spółdz. sposobu wynagradzania członków rolniczych
spółdzielni produkcyjnych za pracę – w formie udziału w dochodzie spółdzielni
stosownie do wkładu pracy – nie wyłącza możliwości wprowadzenia przez statut
dodatkowego wynagrodzenia w postaci premii i nagród według zasad określonych
w regulaminie.
Przyjęty przez walne zgromadzenie członków pozwanej spółdzielni statut w §
62 ust. 3 lit. b dopuszczał możliwość tworzenia funduszu nagród, zaś „Regulamin
opłaty za pracę i świadczeń z nią związanych…” upoważniał zarząd, w
porozumieniu z radą nadzorczą, do przyznawania nagród z okazji świąt
państwowych i spółdzielczych, wskazując na fundusz celowy jako ich źródło.
Zmiana tego przepisu regulaminowego, wprowadzona zaskarżoną uchwałą
walnego zgromadzenia, upoważnia zarząd do ustalenia wysokości tzw. kwoty
bazowej, ta zaś stanowi podstawę procentowego określenia wysokości nagrody
stosownie do udziału w efektywnym świadczeniu pracy na rzecz Spółdzielni.
Przepis tej treści statuuje przyznawanie członkom nagród okolicznościowych w
oderwaniu od zasad podziału dochodu spółdzielni i sprawia, że zaskarżona uchwała
jest nieważna.
Przepis art. 158 Pr.spółdz. ma charakter bezwzględnie obowiązujący.
Określony nim system wynagradzania członków spółdzielni produkcyjnej ustala
ścisłe ramy tych wynagrodzeń, wprowadzając je do partycypacji w wypracowanym
dochodzie. Nagroda okolicznościowa, będąca bez wątpienia także formą
wynagrodzenia za pracę na rzecz spółdzielni, nie może zatem być przyznana ze
środków innych niż dochód bieżący liczony za ostatni okres bilansowy bądź też z
funduszu zgromadzonego w następstwie stosowania odpisów z tego dochodu.
Tymczasem, jak wynika z ustaleń Sądu Apelacyjnego, w efekcie podjętej uchwały
na nagrody przeznaczone zostały środki pochodzące ze sprzedaży składników
majątkowych spółdzielni, zaś ich wysokość pozostaje w rażącej dysproporcji do
osiąganych przez członków wynagrodzeń. Skoro zatem na wypłatę nagród dla
członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej mogą być przeznaczone środki
pochodzące wyłącznie z dochodu spółdzielni, to nieważna jest uchwała walnego
zgromadzenia członków takiej spółdzielni, która temu wymogowi nie odpowiada.
Ze względów wyżej wskazanych i wobec braku uzasadnionych podstaw
kasacyjnych, należało orzec, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).