Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 lutego 2001 r.
I PKN 228/00
Rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie art. 231
§ 4
KP nie wyklucza nabycia prawa do odprawy pieniężnej z art. 8 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami sto-
sunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2001 r. sprawy z powództwa
Jerzego R. i Marka K. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki
Zdrowotnej w B. o odprawę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 2 grudnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 czerwca 1999 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Rawie
Mazowieckiej oddalił powództwo Jerzego R. i Marka K. przeciwko Samodzielnemu
Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w B. o zapłatę odpraw pieniężnych. Sąd
Rejonowy ustalił, że powodowie zatrudnieni jako anestezjolodzy otrzymali zawiado-
mienie o przekształceniu Zespołu Opieki Zdrowotnej w Samodzielny Zakład oraz o
możliwości rozwiązania stosunków pracy w trybie art. 231
§ 4 KP. Powodowie złożyli
takie oświadczenia i ich stosunki pracy uległy rozwiązaniu. Sąd Rejonowy przyjął, że
w takiej sytuacji nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
2
poz. 19 ze zm.). Do rozwiązania stosunków pracy nie doszło bowiem w wyniku indy-
widualnej decyzji pracodawcy, a w wyniku oświadczeń woli pracowników.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 2 grudnia 1999 r. [...] oddalił apelacje powodów. Sąd drugiej instancji wywiódł,
że art. 231
§ 3 KP nakłada na pracodawcę obowiązek zawiadomienia załogi o prze-
kształceniach organizacyjnych powodujących przejście pracowników do nowego pra-
codawcy, a art. 231
§ 4 KP wskazuje na możliwość rozwiązania stosunku pracy przez
pracowników bez wypowiedzenia za siedmiodniowym uprzedzeniem. Skorzystanie
przez powodów z tego uprawnienia nie oznacza, iż nastąpiło ono z przyczyny leżącej
wyłącznie po stronie pracodawcy. Zmiany organizacyjne w związku z reformą służby
zdrowia i hipotetyczne zagrożenie miejsc pracy, nie może być traktowane jako indy-
widualna decyzja pozwanego o rozwiązaniu stosunków pracy z przyczyn leżących
wyłącznie po stronie zakładu. Rozwiązanie stosunków pracy nastąpiło z inicjatywy
powodów, bowiem gdyby nie ich dobrowolnie złożone oświadczenia, zapewne pra-
cowaliby na dotychczas zajmowanych stanowiskach. Powodowie mogli, ale nie mu-
sieli rozwiązać stosunków pracy. Nie wystąpiła też przesłanka wyłączności przyczyny
rozwiązania stosunków pracy po stronie pracodawcy. Okoliczność, że po dobrowol-
nym rozwiązaniu stosunków pracy przez 6 anestezjologów, pracodawca zatrudnił
tylko trzech nowych, nie oznacza, że pracodawca dokonał zwolnień z przyczyn eko-
nomicznych.
Kasację od tego wyroku wnieśli powodowie, którzy zarzucili naruszenie art.
231
§ 4 i art. 361
§ 1 KP oraz art. 4771
§ 1 KPC. W jej uzasadnieniu wywiedli, że na-
stąpiła likwidacja dawnej placówki zatrudnienia i powstał nowy, samodzielny podmiot.
Rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 KP powoduje dla pracownika skutki,
jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę
za wypowiedzeniem. Zdaniem powodów w takiej sytuacji powinien mieć zastosowa-
nie art. 361
KP w związku z art. 4771
§ 1 KPC albo ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 361
KP i art. 4771
§ 1 KPC jest bezzasadny. Powodowie
nie dochodzili odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia, a zasądzenie
takiego roszczenia przez Sąd pierwszej instancji, gdyż tylko ten Sąd mógł orzec po-
nad żądanie, byłoby bezzasadne. Zgodnie bowiem z utrwalonym już orzecznictwem
3
(uchwała z dnia 10 października 2000 r., III ZP 24/00, OSNAPiUS 2001 r. nr 3, poz.
63) pracownikowi, który w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodaw-
cę skorzystał z możliwości rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, za sied-
miodniowym uprzedzeniem (art. 231
§ 4 KP), nie przysługuje odszkodowanie (po-
dobnie wyrok z dnia 2 sierpnia 2000 r., I PKN 747/99, dotychczas nie publikowany).
Za usprawiedliwioną podstawę kasacji uznał natomiast Sąd Najwyższy zarzut
naruszenia art. 231
§ 4 KP, a pośrednio także wymienionego w uzasadnieniu kasacji
art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Sądy obu instancji uznały bowiem, że w przy-
padku rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia za sied-
miodniowym uprzedzeniem w trybie art. 231
§ 4 KP nie mogą mieć zastosowania
przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., gdyż do rozwiązania umowy o pracę do-
chodzi wskutek oświadczenia pracownika, a nie oświadczenia pracodawcy. Poglądu
tego nie można podzielić. Zgodnie bowiem z art. 231
§ 4 KP in fine rozwiązanie sto-
sunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika skutki, jakie przepisy prawa pracy
wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Prze-
pis ten stwarza więc fikcję prawną, według której ten sposób rozwiązania umowy o
pracę dla oceny jego skutków należy traktować jak wypowiedzenie pracodawcy. Nie
zawiera on więc żadnych ograniczeń w zakresie rodzaju tych skutków, a w szczegól-
ności nie wynika z niego, aby w ocenie tych skutków w płaszczyźnie stosowania
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. taki sposób rozwiązania umowy o pracę traktować
inaczej niż rozwiązanie umowy przez pracodawcę w drodze wypowiedzenia. Ponie-
waż rozwiązanie umowy o pracę w ten sposób jest jedną z przesłanek stosowania
ustawy (dotyczy ona także rozwiązania w drodze porozumienia stron, w którym rów-
nież konieczne jest oświadczenie woli pracownika), to ocena przysługiwania odprawy
pieniężnej powinna być uzależniona od spełnienia pozostałych przesłanek z art. 1 i
10 tej ustawy. Zdaniem Sądu Najwyższego sytuacja prawna jest podobna jak przy
wypowiedzeniu zmieniającym. W tym przypadku pracodawca również nie zmierza do
rozwiązania umowy o pracę, a skutek taki może nastąpić tylko przy złożeniu przez
pracownika oświadczenia o odmowie przyjęcia zaoferowanych warunków pracy lub
płacy. Utrwalone orzecznictwo dopuszcza stosowanie ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. do rozwiązania umowy o pracę w wyniku odmowy przyjęcia przez pracownika no-
wych warunków pracy lub płacy w przypadku spełnienia specyficznych przesłanek. W
wyroku z dnia 9 listopada 1990 r., I PR 335/90 (OSP 1991 r. z. 9, poz. 212) Sąd Naj-
wyższy uznał, iż okoliczność, że rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie wy-
4
powiedzenia zmieniającego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego ma jedy-
nie znaczenie dla oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli bo-
wiem pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia
może być w pewnym wypadku potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania sto-
sunku pracy. Będzie tak wtedy, gdy z uwagi na interes pracownika i zakładu pracy
oraz rodzaj i charakter zaproponowanej pracy w zasadzie można oczekiwać, iż pra-
cownik powinien przyjąć zaoferowane mu nowe warunki. Oznacza to, że odmowa
przyjęcia nowych warunków pracy noszących znamiona szykany, jak i nieprzyjęcie
warunków wyraźnie z jakiegoś powodu niedogodnych dla pracownika nie stoi na
przeszkodzie uznaniu, że przyczyny rozwiązania stosunku pracy leżą wyłącznie po
stronie zakładu pracy. Analizowany problem wystąpił także w sprawie, w której Sąd
Najwyższy uznał, że z art. 11 w związku z art. 10 ust. 1 i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. wynika, iż pracownik nabywa prawo do odprawy, jeżeli pracodawca
zgodził się na ofertę pracownika rozwiązania umowy o pracę w drodze porozumienia
stron, gdyż wskutek zmian organizacyjnych zmierzał do zmniejszenia zatrudnienia
(wyrok z dnia 1 października 1999 r., I PKN 283/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 3, poz.
72). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy nie wykluczył możliwości stosowa-
nia ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w przypadku rozwiązania umowy o pracę w try-
bie art. 231
§ 4 KP, jeżeli spełnione są pozostałe jej przesłanki. Podsumowując, nale-
ży uznać, że rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie art. 231
§ 4
KP nie wyklucza możliwości zastosowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., jeżeli
spełnione są pozostałe jej przesłanki, a więc w szczególności, gdy wyłączną przy-
czyną złożenia przez pracownika oświadczenia woli były zmiany określone w art. 1
tej ustawy, a równocześnie następowało zmniejszenie zatrudnienia, które motywo-
wało pracownika do złożenia oświadczenia woli.
Z tych względów na podstawie art. 39313
§ 1 KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================