Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 lutego 2001 r.
III ZP 31/00
Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego (art. 13 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa, Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) następuje, gdy
niezdolność do pracy powstała już po ustaniu tytułu ubezpieczenia oraz wtedy,
gdy zasiłek chorobowy podlega przedłużeniu na dalszy okres na warunkach
wskazanych w art. 10 ust. 1 tej ustawy. Nie dotyczy to sytuacji, gdy niezdolność
do pracy powstała w trakcie ubezpieczenia i trwała po jego ustaniu przez okres
nie dłuższy niż 6 lub 9 miesięcy, w zależności od rodzaju choroby powodującej
niezdolność do pracy.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Jerzy Kuźniar (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 6 lutego 2001 r. sprawy z wniosku
Haliny M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o zasiłek
chorobowy, na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z
dnia 25 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł apelację.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Halina M. była zatrudniona w P.M. Polska S.A.. w okresie
od 16 września 1999 r. do 13 marca 2000 r. jako pracownik pomocniczy. W świetle
świadectwa pracy stosunek pracy łączący strony ustał z dniem zakończenia pracy
(art.30 § 1 pkt 5 KP). Od dnia 10 marca 2000 r. wnioskodawczyni stała się niezdolna
do pracy na skutek choroby i niezdolność ta trwała do dnia 22 marca 2000 r. Za
okres od dnia 10 do 13 marca 2000 r., pobrała należne wynagrodzenie za czas nie-
2
zdolności do pracy. Decyzją z dnia 21 marca 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddział w R. odmówił przyznania wnioskodawczyni prawa do zasiłku choro-
bowego za okres od 14 do 22 marca 2000 r., stwierdzając, że w dniu 13 marca 2000
r. ustało ubezpieczenie chorobowe z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o
pracę, a wnioskodawczyni kontynuuje działalność zarobkową, prowadząc gospodar-
stwo rolne i opłacając z tego tytułu podatek rolny. W odwołaniu od tej decyzji wnio-
skodawczyni podała, że nie prowadzi działalności zarobkowej w gospodarstwie rol-
nym, gdyż z uwagi na jego obszar (0,43 ha przeliczeniowego) nie opłaca składki
ubezpieczeniowej z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolników.
Wyrokiem z dnia 25 maja 2000 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie zmienił decyzję organu rentowego i przyznał odwołującej
się prawo do zasiłku chorobowego za wyżej podany okres, stwierdzając, że jako po-
siadacz gospodarstwa rolnego o powierzchni poniżej 1 ha przeliczeniowego, nie
podlega ona obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników, a tym samym
nie może być uznana za osobę prowadzącą działalność zarobkową w rozumieniu art.
13 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636).
Rozpoznając apelację organu rentowego od tego wyroku, Sąd Apelacyjny w
Rzeszowie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne, budzące poważne wątpliwości: ”czy pod pojęciem kontynuowania lub podję-
cia działalności zarobkowej określonym art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25. 6. 1999
r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (Dz.U. z dnia 12 lipca 1999 r. Nr 60, poz. 636) należy rozumieć prowa-
dzenie działalności rolniczej na gruntach podlegających opodatkowaniu podatkiem
rolnym stosownie do przepisów ustawy z dnia 15. 11. 1984 r. o podatku rolnym (tekst
jednolity: Dz.U. Nr 94 z 1993 r., poz. 431).”
W uzasadnieniu postanowienia, Sąd za-
uważył, że zasiłek chorobowy przysługuje w razie niezdolności do pracy spowodo-
wanej chorobą, a więc jego funkcja jako substytutu zarobku, polega na zabezpiecze-
niu środków niezbędnych do utrzymania w okresie trwania choroby. Wnioskodaw-
czyni stała się niezdolna do pracy w okresie zatrudnienia, powstaje więc pytanie, czy
zachowała prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia, czy też winna być
uznana za osobę prowadzącą działalność zarobkową w gospodarstwie rolnym, pod-
legającym opodatkowaniu podatkiem rolnym. Niewielki obszar tego gospodarstwa
(0,43 ha przeliczeniowego) sprawia, że wnioskodawczyni mogłaby podlegać ubez-
3
pieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia tego gospodarstwa tylko na wniosek.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, niezdolność do pracy stanowi przeszkodę w świad-
czeniu pracy w gospodarstwie rolnym niezależnie od jego wielkości i niezależnie od
podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu w oparciu o przepisy ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( jednolity tekst: Dz.U.
z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ).
Działalność zarobkowa, w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. „winna przejawiać się rzeczywistą aktywnością ubiegającego się o
świadczenie ukierunkowaną na uzyskanie zarobku”
, zaś w niniejszej sprawie przesz-
kodą dla tego jest niezdolność do pracy wnioskodawczyni. Wątpliwe jest nadto - w
ocenie Sądu Apelacyjnego - czy określenie ”działalność zarobkowa”
odnosi się także
do rolników, czy też tylko do osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu w
oparciu o ustawę z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.). W przedstawionym postanowieniu, Sąd Apela-
cyjny nie przedstawił swojego stanowiska w tej mierze, wyraził jednak pogląd, że
ochrona ubezpieczeniowa winna być szeroko rozumiana, powołując się na stanowi-
sko Sądu Najwyższego zajęte w wyrokach z dnia 20 maja 1994 r., II UR 5/94
(OSNAPiUS 1994 nr 8, 135) i 21 maja 1997 r., II UKN 101/97 (OSNAPiUS 1998 nr 9,
275). Jednocześnie Sąd nie podzielił odmiennego poglądu Sądu Najwyższego za-
wartego w wyroku z dnia 12 grudnia 1999 r., II UKN 256/99 (dotąd niepublikowane-
go).
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zasadą, stosownie do art. 6 ust. 1 omawianej ustawy z dnia 25 czerwca 1999
r. jest, że zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do
pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Tytułem tego
ubezpieczenia jest zatrudnienie lub inna działalność, których podjęcie rodzi obowią-
zek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na
zasadach dobrowolności w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych (art. 3 ustawy). Prawo to nabywa się po upływie 30 dni nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego. Należy zauważyć, że świadczenie to nadto przysługuje
także osobie, która stała się niezdolna do pracy już po ustaniu tytułu ubezpieczenia
chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i
4
powstała w czasie określonym w art. 7 pkt 1 i 2 ustawy. Wskazane przepisy od-
powiadają dyspozycji, odpowiednio, art. 5 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 poprzednio obo-
wiązującej ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.).
Zgodnie z art. 13 ust. 1 obecnie obowiązującej ustawy zasiłek chorobowy nie
przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba nie-
zdolna do pracy, między innymi: kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła dzia-
łalność zarobkową. Świadczenie to nie przysługuje także za okres niezdolności do
pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ustało ono po wyczerpa-
niu prawa do zasiłku chorobowego ( art. 13 ust. 2 ustawy ).
Zgodzić się należy z Sądem Apelacyjnym, że ustawa nie definiuje w art. 3 za-
wierającym jej słownik, pojęcia „działalność zarobkowa”
, zaś jej regulacja odnosi się
jedynie do osób objętych ubezpieczeniem na wypadek choroby i macierzyństwa
określonym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, która także pojęcia tego
nie wyjaśnia. Rozważenia jednak przede wszystkim wymaga czy powołany przepis
art. 13 tej ustawy ma zastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy. Przepis
ten, pozbawiający zasiłku chorobowego, odnosi się, w ocenie Sądu Najwyższego, do
sytuacji, w której niezdolność do pracy powstała już po ustaniu tytułu ubezpieczenia
oraz wtedy, gdy zasiłek chorobowy podlega przedłużeniu na dalszy okres na warun-
kach wskazanych w art. 10 ust. 1 ustawy. Nie dotyczy zaś sytuacji gdy niezdolność
do pracy powstała w trakcie ubezpieczenia i trwała po jego ustaniu przez okres nie
dłuższy niż 6 lub 9 miesięcy w zależności od rodzaju choroby powodującej niezdol-
ność do pracy. Funkcja tego przepisu jest analogiczna do spełnianej uprzednio przez
art. 6 ust. 2 poprzedniej ustawy zasiłkowej, ten zaś - co niewątpliwe - odnosił się do
przypadku, w którym prawo do zasiłku chorobowego przysługiwało po ustaniu za-
trudnienia, obecnie po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
W okolicznościach sprawy jest niesporne, że niezdolność wnioskodawczyni do
pracy powstała jeszcze w czasie trwania zatrudnienia (tytułu ubezpieczenia choro-
bowego), jej więc sytuację prawną w zakresie zasiłku chorobowego reguluje art. 6
ust. 1 obowiązującej ustawy. Przepis art. 13 ust. 1 pkt 2 tejże ustawy , w przedsta-
wionym stanie faktycznym, nie może mieć zastosowania, dotyczy on bowiem, w
świetle powyższych uwag, przypadku, w którym niezdolność do pracy powstała już
po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
5
W tych okolicznościach brak było podstaw prawnych do podejmowania
uchwały, czym się kierując Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpoznania (art. 390 §
1 KPC).
Oceniając merytorycznie apelację organu rentowego, Sąd Najwyższy stwier-
dził jej niezasadność z przyczyn wyżej podanych. Zasiłek chorobowy przysługuje
ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwa-
nia ubezpieczenia chorobowego (tytułem ubezpieczenia, w okolicznościach sprawy,
było zatrudnienie), zaś utrata prawa do zasiłku, w tych okolicznościach, mogłaby na-
stąpić jedynie na zasadach przewidzianych w art. 15 i następnych obowiązującej
ustawy, których istnienia w tej sprawie organ rentowy nie powoływał. Tak więc mimo
błędnego uzasadnienia stanowisko Sądu Okręgowego zawarte w zaskarżonym przez
organ rentowy wyroku było trafne, co mając na uwadze orzeczono jak w sentencji po
myśli art. 385 w związku z art. 390 § 1 KPC.
Na marginesie tych rozważań i w związku z uwagami Sądu Apelacyjnego za-
wartymi w uzasadnieniu postanowienia, należy stwierdzić, że powołane w nim wyroki
Sądu Najwyższego (w jednym przypadku zawierające pogląd nie podzielany przez
Sąd Apelacyjny), nie mają odniesienia do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy.
Wszystkie one dotyczą ubezpieczenia społecznego rolników, a ściślej niepodlegania
temu ubezpieczeniu, po pierwsze, w przypadku korzystania z urlopu wychowawcze-
go udzielonego żonie rolnika jako pracownicy, także w razie korzystania z tego
urlopu w okresie przypadającym po wygaśnięciu stosunku pracy (wyrok z dnia 20
maja 1994 r., II UR 5/94 ), po drugie, w okresie pobierania zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
zakończoną podczas tej choroby (wyrok z dnia 21 maja 1997 r. II UKN 101/97), a po
trzecie, podlegania temu obowiązkowemu ubezpieczeniu w trakcie pobierania przez
rolnika prowadzącego działalność rolniczą świadczenia rehabilitacyjnego przyznane-
go po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, jeżeli łączący go uprzednio stosunek pracy
- rodzący obowiązek ubezpieczenia pracowniczego - został rozwiązany (wyrok z dnia
15 grudnia 1999 r., II UKN 256/99). Niezależnie od tego na ile zawarta w nich argu-
mentacja jest dla Sądu Apelacyjnego przekonywająca, nie znajdzie ona zastosowa-
nia w rozpoznawanej sprawie, która dotyczy nie tylko innego rodzajowo ubezpie-
czenia, ale także wykładni zupełnie innych - nowych - przepisów.
========================================