Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 marca 2001 r.
II UKN 402/00
Przyznanie lub podwyższenie świadczenia bez odsetek na mocy wyroku
sądowego zmieniającego decyzję organu rentowego, nie musi powodować
obowiązku zapłaty odsetek od daty, od której świadczenie powinno być wypła-
cone.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2001 r. sprawy z wniosku Ka-
zimierza K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wy-
płatę odsetek, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lu-
blinie z dnia 21 maja 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 11 czerwca 1996 r. W. Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
w L. wykonując wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 lutego 1996 r. [...] do-
konała przeliczenia emerytury wnioskodawcy Kazimierza K. według wyższego niż
ustalony w poprzedniej decyzji wskaźnika wysokości podstawy wymiaru i przyznała
odsetki od podwyższonego świadczenia od 4 kwietnia 1996 r. Po otrzymaniu tej de-
cyzji wnioskodawca zgłosił żądanie przyznania odsetek od listopada 1991 r. Decyzją
z dnia 11 kwietnia 1997 r. organ rentowy odmówił przyznania odsetek i od tej decyzji
wnioskodawca wniósł odwołanie.
Wyrokiem z dnia 27 listopada 1998 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że organ rentowy przeli-
czając od 1 listopada 1991 r. emeryturę wnioskodawcy nie dysponował dokumentami
płacowymi, które pozwoliłyby na ustalenie wyższego wskaźnika wysokości podstawy
wymiaru. Dokumenty takie zostały złożone w postępowaniu apelacyjnym [...] i dały
2
Sądowi Apelacyjnemu podstawę do zmiany decyzji wyrokiem z dnia 27 lutego 1996
r. Organ rentowy wykonał wyrok po otrzymaniu z Ministerstwa Sprawiedliwości infor-
macji o odmowie wniesienia rewizji nadzwyczajnej. Odsetki zostały przyznane od
dnia 4 kwietnia 1996 r., to jest w dniu następnym po upływie siedmiu dni od przeka-
zania wyroku do realizacji. Zdaniem Sądu organ rentowy nie pozostawał w zwłoce,
zatem żądanie przyznania odsetek od wcześniejszej daty nie znajduje podstaw.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 21 maja 1999 r. [...]
zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że przyznał wnioskodawcy odsetki od podwyższo-
nego świadczenia od dnia 6 marca 1996 r. do dnia 3 kwietnia 1996 r., a w pozostałej
części oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że organ rentowy pozostawał w
zwłoce w wypłacie podwyższonego świadczenia od dnia 6 marca 1996 r. Zgodnie z §
33 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postę-
powania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U.
Nr 10, poz. 49 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzję nie później niż w ciągu 60 dni
od daty zgłoszenia wniosku. Termin ten może ulec przesunięciu i wówczas decyzja
powinna być wydana nie później niż w ciągu 7 dni od daty wyjaśnienia ostatniej oko-
liczności niezbędnej do wydania decyzji. Termin ten, liczony od daty wyroku Sądu
Apelacyjnego przyznającego podwyższone świadczenie, to jest od dnia 27 lutego
1996 r. upłynął 5 marca 1996 r. i od dnia następnego przysługują odsetki określone
w art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubez-
pieczeń społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.). W tym
zakresie apelacja została uwzględniona natomiast w pozostałej części Sąd uznał
apelację za nieuzasadnioną. Nie mają bowiem zastosowania powołane w apelacji
przepisy Kodeksu cywilnego wobec uregulowania obowiązku zapłaty odsetek i jego
zakresu w powołanej ustawie.
Wyrok ten w części oddalającej apelację zaskarżył kasacją wnioskodawca i
wskazując jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię przepisu § 33 ust. 1 i 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty
tych świadczeń wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji
podniósł, że organ rentowy w 1992 r. odmówił ustalenia podstawy wymiaru emerytu-
ry w oparciu o dochody z okresu wskazanego przez wnioskodawcę z tej przyczyny,
3
że nie dysponował dokumentami płacowymi. W toku postępowania toczącego się na
skutek odwołania od tej decyzji okazało się, że zarobki wnioskodawcy są możliwe do
ustalenia. Ostatnią okolicznością, po ustaleniu której organ rentowy z mocy po-
wołanego przepisu powinien był w ciągu 7 dni wydać decyzję, było wydanie w 1993 r.
przez Sąd Apelacyjny wyroku wskazującego sposób wyliczenia zarobków wniosko-
dawcy na podstawie innych dokumentów niż zaginione dokumenty płacowe dotyczą-
ce wnioskodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, co oznacza, że bada wyłącznie naruszenie przepisów wskazanych przy przyto-
czeniu podstaw kasacyjnych. Kasacja oparta na podstawie błędnej wykładni § 33 ust.
1 i 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postę-
powania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń nie
może zostać uwzględniona z dwóch przyczyn.
Po pierwsze, Sąd Apelacyjny słusznie uznał, że przewidziany w § 33 ust. 2 pkt
1 tego rozporządzenia termin do wydania decyzji liczy się od daty wydania prawo-
mocnego wyroku przyznającego świadczenie. Organ rentowy nie ma procesowego
obowiązku wydania decyzji przyznającej lub podwyższającej świadczenie w toku po-
stępowania sądowego toczącego się na skutek odwołania od decyzji odmawiającej
przyznania lub podwyższenia świadczenia. Obowiązek taki nie wynika z powołanego
przepisu, który określa termin do wydania decyzji w ogóle, a nie do decyzji uwzględ-
niającej żądanie wniosku. Przepis art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r.
Nr 25, poz. 137 ze zm.) stanowi, że organ rentowy może po wniesieniu odwołania
zmienić lub uchylić swoją decyzję, zatem wydanie decyzji zmieniającej zaskarżoną
odwołaniem decyzję nie jest obligatoryjne. Obowiązek taki nie powstał także po wy-
daniu w 1993 r. wyroku Sądu Apelacyjnego przekazującego sprawę do ponownego
rozpoznania, bowiem wyrok ten nie kończył postępowania w sprawie i postępowanie
przed sądem toczyło się do 27 lutego 1996 r. Uchybienie organu rentowego polega
na tym, że decyzja ustalająca wysokość świadczenia zgodnie z treścią prawomocne-
go wyroku została wydana po upływie siedmiodniowego terminu od uprawomocnie-
4
nia się wyroku. Na to uchybienie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny i prawidłowo inter-
pretując powołany przepis ustalił datę, od której organ rentowy pozostaje w zwłoce.
Po drugie, z uzasadnienia kasacji wynika, że podstawą do żądania odsetek
jest błąd organu rentowego, który doprowadził do wydania w 1992 r decyzji odma-
wiającej przeliczenia świadczenia, mimo, że istniały podstawy do uwzględnienia żą-
dania. W sytuacji, gdy na skutek błędu organu rentowego świadczenie było wypłaca-
ne w niższej niż należna wysokości, zwłoka organu rentowego w wypłacie różnicy
występowałaby poczynając od każdorazowego terminu płatności świadczeń. Pod-
stawą do uznania, że organ rentowy pozostaje w zwłoce, co z mocy art. 38 ust. 1
ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych uzasadnia żądanie
odsetek, nie byłoby w takim wypadku opóźnienie wydania decyzji, lecz błędne usta-
lenie wysokości świadczenia. Powołany przepis przewiduje odsetki ustawowe w sy-
tuacji, gdy organ rentowy w określonych przepisami terminach nie ustalił prawa do
świadczenia lub nie wypłacił świadczenia. Określenie „ nie ustalił prawa do świad-
czenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie,
jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia mimo spełnienia warun-
ków do jego uzyskania. Ponieważ kasacja powołuje się tylko na naruszenie przepisu
określającego termin do wydania decyzji, nie podlega ocenie Sądu Najwyższego
okoliczność, czy odmowa przyznania żądanych odsetek była konsekwencją naru-
szenia innych przepisów prawa materialnego. Można jedynie stwierdzić, iż w ostat-
nim zdaniu art. 38 ust. 1 stanowi, że odsetki nie przysługują w przypadku, gdy opóź-
nienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za
które Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ponosi odpowiedzialności. Wobec takiej
regulacji przyznanie lub podwyższenie świadczenia na mocy wyroku sądowego
zmieniającego decyzję organu rentowego nie przesądza o obowiązku zapłaty odse-
tek od daty, od której świadczenie powinno być wypłacone, jeżeli odsetki nie zostały
przyznane tym wyrokiem. Uprzednia odmowa przyznania lub podwyższenia świad-
czenia mogła być spowodowana okolicznościami niezależnymi od organu rentowego.
Postępowanie przed organem rentowym regulowane jest innymi przepisami niż po-
stępowanie przed sądem. W szczególności powołane na wstępie rozporządzenie
Rady Ministrów określające zasady postępowania przy przyznawaniu świadczeń za-
wiera liczne ograniczenia co do środków dowodowych. Na przykład przepis § 20 sta-
nowi, że środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu jest
pisemne zaświadczenie zakładu pracy lub wpis w legitymacji ubezpieczeniowej.
5
Ograniczenia takie nie występują w procedurze cywilnej, zatem okoliczności te mogą
być wykazywane wszelkimi dowodami. Indywidualnego zbadania wymaga zatem
kwestia, czy odmowa przyznania świadczeń lub ich podwyższenia była następstwem
okoliczności leżących po stronie organu rentowego.
Kwestia ta była przedmiotem ustaleń obu Sądów i zostało stwierdzone, że
wobec braku dokumentów organ rentowy nie miał możliwości przyjęcia do podstawy
wymiaru emerytury dochodów ze wskazanego przez wnioskodawcę okresu. Odpo-
wiednie dokumenty zostały zgromadzone dopiero w postępowaniu apelacyjnym za-
kończonym wyrokiem zmieniającym decyzję odmawiającą podwyższenia świadcze-
nia. Te ustalenia faktyczne zostały wprawdzie zakwestionowane w uzasadnieniu ka-
sacji, jednak wnoszący kasację nie powołuje się na to, że ustalenia te zapadły z na-
ruszeniem przepisów postępowania. Jako podstawa kasacji zostało wskazane wy-
łącznie naruszenie prawa materialnego. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy jest zwią-
zany ustaleniami faktycznymi Sądu drugiej instancji, a przy tych ustaleniach nie
można uznać, że do dnia 6 marca 1996 r. organ rentowy pozostawał w zwłoce w wy-
płacie podwyższonych świadczeń.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================