Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 marca 2001 r.
II UKN 258/00
Nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o
pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie
to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku za-
warcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300
KP).
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie: SN Barbara Wagner, SA
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2001 r. sprawy z wniosku
spółki cywilnej Małgorzaty M., Jerzego M., Iwony B., Ryszarda B. „J.” w S. z udziałem
zainteresowanej Doroty Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w S. o pracownicze ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji organu
rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 grudnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pacy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie, wyro-
kiem z dnia 6 kwietnia 1999 r. ustalił, że Dorota Ś. - zainteresowana w sprawie - nie
podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu od dnia 1 stycznia 1997 r. Sąd
ustalił, że zainteresowana w okresie od 5 grudnia 1994 r. do 6 stycznia 1997 r. pro-
wadziła wspólnie z mężem działalność gospodarczą - sklep spożywczy we wsi S.
Sklep mieścił się w domu, w którym zamieszkiwała wspólnie z mężem, dzieckiem i
swoją matką. W wymienionym okresie zainteresowana była zgłoszona do ubezpie-
czenia społecznego osób prowadzących działalność gospodarczą. Z dniem 7 stycz-
nia 1997 r. zrezygnowała z prowadzenia sklepu w S.; działalność prowadził nadal
samodzielnie jej mąż. W tym samym dniu Dorota Ś. zawarła umowę o pracę ze
spółką cywilną „J.” Małgorzata M., Jerzy M., Iwona B., Ryszard B. w S. Umowa zo-
2
stała zawarta na czas nieokreślony w wymiarze ½ etatu na stanowisku pracownika
fizycznego do mycia pojemników po wędlinach i mięsie. Czas pracy został ustalony
na godziny od 6-tej do 10-tej. W niespełna miesiąc po zawarciu umowy o pracę Do-
rota Ś. wystąpiła z wnioskiem o udzielenie jej urlopu wychowawczego. Decyzjami z
dnia 12 marca 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. odmówił obję-
cia Doroty Ś. pracowniczym ubezpieczeniem społecznym oraz odmówił jej prawa do
zasiłku wychowawczego. Od decyzji o odmowie objęcia ubezpieczeniem odwołała
się Spółka „J.”. Sąd wezwał do udziału w postępowaniu zainteresowaną Dorotę Ś.
W ocenie Sądu Okręgowego umowa o pracę zawarta w dniu 7 stycznia 1997
r. miała charakter czynności pozornej. Jej celem nie było kontynuowanie pracy, lecz
uzyskanie podstaw prawnych do ubiegania się o zasiłek wychowawczy. Jako prowa-
dząca działalność gospodarczą zainteresowana nie mogłaby uzyskać prawa do za-
siłku wychowawczego. Należy przyjąć, że już w dniu zawarcia umowy o pracę miała
zamiar wystąpić o zasiłek wychowawczy ponieważ między datą zawarcia umowy o
pracę, a wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego minęło tylko 23 dni i w tym
okresie nie zaszły żadne szczególne okoliczności, uzasadniające wystąpienie o urlop
wychowawczy.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji wniesionej przez zainteresowaną w
sprawie, Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 16 grudnia 1999 r. zmienił za-
skarżony wyrok i ustalił, że Dorota Ś. podlega pracowniczemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu od 1 stycznia 1997 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można przyjmować
pozorności zawarcia umowy o pracę w sytuacji, kiedy umowa ta faktycznie była reali-
zowana. Z akt sprawy wynika, że zainteresowana podjęła pracę, potwierdzili ten fakt
świadkowie. Skoro w wyniku zawarcia umowy o pracę doszło do faktycznego podję-
cia pracy i jej wykonywania, nie można pracownikowi stawiać zarzutu korzystania z
przysługujących mu uprawnień.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył kasację pełnomocnik Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w S., zarzucając naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 83 KC w związku z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), przez nietrafne przyjęcie, iż o pozorności umowy
świadczy sytuacja, gdy „nie dochodzi do faktycznej realizacji umowy ponieważ osoba
zatrudniona w ogóle nie podejmuje pracy, lecz następnie występuje o świadczenia z
ubezpieczenia społecznego” oraz przez przyjęcie, iż dla oceny pozorności zawartej
3
umowy pozostają bez znaczenia zamiar kontynuowania stosunku pracy, czy też tylko
chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarty w kasacji zarzut naruszenia art. 83 KC nie jest trafny. Art. 83 KC cha-
rakteryzuje czynność prawną pozorną przez wskazanie trzech jej elementów, które
muszą wystąpić łącznie: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru,
oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi
zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru. Złożenie oświad-
czenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę w każdym wypadku
nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez
nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba
składająca oświadczenie woli, albo nie chce w ogóle wywołać żadnych skutków
prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałoby ze złożonego przez nią
oświadczenia woli. W uzasadnieniu kasacja kwestionuje trafność ustalenia przez Sąd
Apelacyjny, że zainteresowana w rzeczywistości wykonywała zatrudnienie po
zawarciu umowy o pracę. Jednak wobec podniesienia w kasacji jedynie zarzutu na-
ruszenia prawa materialnego, wszelkie wywody zmierzające do wykazania, że stan
faktyczny był inny niż przyjęto w zaskarżonym wyroku, nie mogą odnieść zamierzo-
nego skutku. Rację ma Sąd Apelacyjny, że w warunkach kiedy po zawarciu umowy o
pracę (złożeniu oświadczeń woli) pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a praco-
dawca świadczenie to przyjmował, nie można mówić o pozorności złożonych
oświadczeń woli zawarcia umowy o pracę.
W istocie, wymienione powyżej, a także dalsze argumenty zawarte w uzasad-
nieniu kasacji (mianowicie o zawarciu umowy o pracę ze Spółką - na ½ etatu po
wielu latach prowadzonej z mężem działalności gospodarczej i wystąpienie z wnio-
skiem już po 23 dniach świadczenia pracy - co do rzeczywistego wykonywania której
kasacja zgłasza wątpliwości i zarzuty, o urlop wychowawczy i zasiłek wychowawczy),
mają na celu wykazanie, że zawarcie umowy o pracę zmierzało do obejścia prawa
(art. 58 KC). Kwestia ta jest jednak poza zarzutem kasacji dotyczącym naruszenia
art. 83 KC. Sąd Najwyższy rozpoznaje zaś sprawę w granicach kasacji biorąc pod
rozwagę z urzędu tylko nieważność postępowania (art. 39311
KPC).
4
W świetle powyższych wywodów nie jest również zasadny zarzut naruszenia
art. 4 ust. 1 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, według
którego ubezpieczeniu społecznemu podlegają wszyscy pracownicy.
Skoro kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw należało, na podsta-
wie art. 39312
KPC orzec jak w sentencji wyroku.
========================================