Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 marca 2001 r.
II UKN 274/00
Osoba fizyczna może być pracodawcą (art. 3 KP) również, gdy świad-
czona na jej rzecz praca pozostaje w związku z prowadzoną przez nią działal-
nością gospodarczą.
Przewodniczący SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie: SN Barbara
Wagner SA Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2001 r. sprawy z wniosku
Doroty Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o prawo
do zasiłku wychowawczego i rodzinnego, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 stycznia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 27 stycznia 2000 r. oddalił apela-
cję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 9 września 1999 r..
Wspomnianym wyrokiem Sąd ten zmienił decyzję organu rentowego z dnia 8 kwiet-
nia 1999 r. i przyznał Dorocie Ł. prawo do zasiłku wychowawczego od dnia 1 stycz-
nia 1999 r. oraz prawo do zasiłku rodzinnego na syna Marcina poczynając od 1
marca 1999 r.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu podał za Sądem Okręgowym, że wniosko-
dawczyni od 1 września 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. była zatrudniona na podstawie
umowy o pracę na czas nie określony w firmie handlowej „ICS T.”, z siedzibą w W.
Stosunek pracy wypowiedziano jej w związku z likwidacją firmy z dniem 31 grudnia
1998 r. Od 1 stycznia 1999 r. wnioskodawczyni została zatrudniona, również na pod-
stawie umowy o pracę na czas nie określony, w firmie „D.” w S. Obie te firmy były
własnością Stanisława A. W momencie zawarcia umowy o pracę w firmie „D.” wnio-
2
skodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym, udzielonym jej przez pracodaw-
cę od 7 września 1998 r. do 6 września 2001 r.
Sąd Okręgowy skoncentrował się na ustaleniu, czy wnioskodawczyni pozosta-
wała w stosunku pracy w dniu 1 stycznia 1999 r. Zdaniem Sądu Okręgowego, wnio-
skodawczyni pozostawała w stosunku pracy od dnia 1 września 1996 r. i ten stosu-
nek prawny trwał po dniu 1 stycznia 1999 r. . Sąd zaakcentował, iż pracodawcą
wnioskodawczyni w rozumieniu art. 3 KP był Zbigniew A., a nie firma handlowa „ICS
T.”. W ocenie Sądu pierwszej instancji, odmiennej od stanowiska organu rentowego,
pracodawcą wnioskodawczyni była osoba fizyczna - Zbigniew A., a nie firma „ICS T.”
ponieważ nie była ona jednostką organizacyjną zatrudniającą pracowników. „ICS T.”,
podkreślił Sąd, była wyłącznie nazwą, pod którą Zbigniew A. prowadził działalność
gospodarczą w oparciu o wpis do ewidencji. Zbigniew A. pozostawał pracodawcą
wnioskodawczyni od 1 stycznia 1999 r. na podstawie zawartej z nią umowy o pracę
w prowadzonej przez niego firmie „D.” w S.
Zdaniem Sądu Okręgowego w rzeczywistości doszło w drodze porozumienia
między stronami do zmiany miejsca pracy przy zachowaniu innych dotychczasowych
warunków umowy o pracę. Ponieważ wnioskodawczyni po dniu 31 grudnia 1998 r.
pozostawała nadal w stosunku pracy, zachowała prawo do udzielonego jej wcześniej
urlopu wychowawczego oraz prawo do zasiłku wychowawczego. Ponadto po 1
marca 1999 r. pozwany organ rentowy był płatnikiem zasiłku rodzinnego dla syna
wnioskodawczyni, zgodnie z treścią art. 20 ust. 1 pkt. 8 ustawy z dnia 1 grudnia 1994
r. o zasiłkach rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz.U. 1995 Nr 4, poz. 17 ze zm. ). Sąd
Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego oraz ocenę prawną ustalonych
faktów.
Organ rentowy w kasacji zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 3 KP w związku z § 22 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowaw-
czych (Dz.U. Nr 60 poz. 227 ). Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzają-
cego go wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania wnioskodawczyni od decy-
zji organu rentowego odmawiającej jej prawa do zasiłku wychowawczego. W uza-
sadnieniu kasacji podkreślono, że z treści umowy o pracę zawartej przez wniosko-
dawczynię wynikało jednoznacznie, iż miała świadczyć pracę na rzecz jednostki or-
ganizacyjnej w zakresie deklarowanej działalności gospodarczej, a nie na rzecz
3
osoby fizycznej. W konsekwencji - według kasacji - umowa o pracę została rozwią-
zana z dniem 31 grudnia 1998 r.
Według autora kasacji bezsporne pozostaje, że Dorota Ł. miała świadczyć
pracę wyłącznie w zakresie prowadzonej przez Zbigniewa A. działalności gospodar-
czej pod firmą ICS T. W obszernych wywodach pełnomocnik organu rentowego
omówił w kasacji pojęcie pracodawcy w rozumieniu art. 3 KP. Jego zdaniem ustawa
o działalności gospodarczej z 23 grudnia 1988 r. określała osoby prowadzące tę
działalność mianem podmiotu gospodarczego. Takim podmiotem gospodarczym w
rozumieniu tej ustawy, według skarżącego, jest również osoba fizyczna, jeżeli
przedmiot jej działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej Działalność
ta musi być jednak wyodrębniona finansowo (odrębny rachunek bankowy i określona
siedziba). W obszernych wywodach pełnomocnik ZUS wyjaśnił, między innymi, że
art. 4972
KPC określając kwalifikację spraw gospodarczych warunkujących rzeczową
właściwość sądów zalicza osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą do
podmiotów gospodarczych, co przemawia za koniecznością wyodrębnienia działal-
ności gospodarczej od innej działalności zarobkowej właściciela. Skarżący odwołał
się także do ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. 1993 r., Nr 90, poz. 416 ze zm.). W ocenie wnoszącego
kasację praca jaką świadczyła wnioskodawczyni była wykonywana na rzecz jednost-
ki organizacyjnej, a nie na rzecz osoby fizycznej. Praca na rzecz osoby fizycznej po-
winna bowiem pozostawać bez związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Firma ISC T., była według skarżącego, wyodrębnioną jednostką organizacyjną, a
rozwiązanie stosunku pracy z tą jednostką spowodowało rozwiązanie stosunku pracy
z dniem 31 grudnia 1998 r. oraz wygaśnięcie prawa do świadczeń pracowniczych.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja zarzuca wyrokowi Sądu drugiej instancji błędną wykładnię art. 3 Ko-
deksu pracy wywodząc, że każde zatrudnienie u osoby prowadzącej działalność go-
spodarczą jest zatrudnieniem w jednostce organizacyjnej a nie u tej osoby jako pra-
codawcy. Kasacja nie stawia zaskarżonemu wyrokowi zarzutów procesowych uzna-
jąc tym samym ustalony stan faktyczny za bezsporny. Z ustaleń dokonanych przez
Sąd Apelacyjny wynika, iż Zbigniew A. prowadzi działalność gospodarczą samo-
4
dzielnie i prócz wnioskodawczyni zatrudniał jeszcze trzech pracowników. Nazwy
firmy zmieniał kilkakrotnie gdyż, w jego ocenie, dawało to pozytywne skutki.
Kategoryczne twierdzenie kasacji, że osoba fizyczna może mieć przymiot pra-
codawcy tylko wtedy, gdy zatrudnia pracownika dla innych celów niż prowadzenie
działalności gospodarczej nie odpowiada pojęciu pracodawcy jako osoby fizycznej w
rozumieniu aktualnej treści art. 3 KP. Przedstawiona w kasacji koncepcja osoby fi-
zycznej jako mającej przymiot pracodawcy tylko wówczas, gdy świadczona na jego
rzecz praca nie pozostaje w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospo-
darczą nie znajduje uzasadnienia i pozostaje w sprzeczności z treścią art. 2 ust. 21
ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324
ze zm.), zgodnie z którą prowadzącym działalność gospodarcza, zwanym dalej
„przedsiębiorcą” może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także spółka jawna i
spółka komandytowa.
W rozpoznawanej sprawie działalność gospodarcza była prowadzona przez
osobę fizyczną - Zbigniewa A. Art. 3 KP w aktualnym brzmieniu przyznaje przymiot
pracodawcy osobie fizycznej jeżeli zatrudnia ona pracowników. Brak jest podstaw do
ograniczenia pojęcia pracodawcy będącego osobą fizyczną jedynie do tych osób,
które nie prowadzą działalności gospodarczej, a równocześnie rozszerzenia pojęcia
jednostki organizacyjnej jako pracodawcy na każdego rodzaju działalność gospodar-
czą prowadzoną przez osobę fizyczną. Pojęcie pracodawcy, którym, bez naruszenia
art. 3 KP, posłużył się Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku w pełni koresponduje
z art. 2 ust. 21
ustawy o działalności gospodarczej. W konsekwencji wnioskodaw-
czyni, jak to ustalił prawidłowo Sąd Apelacyjny, zawarła umowę o pracę z osobą fi-
zyczną jako przedsiębiorcą, a nie z prowadzonym przez tę osobę przedsiębiorstwem
usługowym. Zmiana siedziby pracodawcy, w wyniku której strony, bez jednego dnia
przerwy, zawarły umowę o pracę, określając w niej inne miejsce pracy oraz nową na-
zwę prowadzonego przez dotychczasowego pracodawcę przedsiębiorstwa, nie mo-
gła być traktowana jako utrata przez wnioskodawczynię statusu pracownika i nie mo-
gła prowadzić do pozbawienia jej prawa do urlopu wychowawczego ani też innych
świadczeń, z tym związanych przysługujących pracownikowi. Wywody kasacji zmie-
rzające do wykazania, że wnioskodawczyni z dniem 31 grudnia 1998 r. przestała być
pracownikiem w rozumieniu art. 2 KP i utraciła prawo do urlopu wychowawczego, a
w konsekwencji i do zasiłku wychowawczego oraz zasiłku rodzinnego na syna oparte
są na wadliwym rozumieniu pojęcia pracodawcy, które wnoszący kasację utożsamia,
5
nie z osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, ale z nazwą prowadzo-
nego przez nią przedsiębiorstwa. Posługiwanie się nazwą firmy przy zawieraniu
umów o pracę z wnioskodawczynią jest bez znaczenia prawnego.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie ma
uzasadnionych podstaw i orzekł jak w sentencji.
========================================